Τι θα συμβεί εάν βγει «εκτός μάχης» ο Ερντογάν; – Τρία συν ένα σενάρια

Οι φήμες για σοβαρή επιδείνωση στην υγεία του Ταγίπ Ερντογάν δεν δείχνουν να επιβεβαιώνονται, τουλάχιστον για την ώρα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά η τουρκική εισαγγελία έσπευσε να ασκήσει δίωξη εναντίον περίπου 30 προσώπων τα οποία, μέσω Twitter, κατηγορούνται πως διέδωσαν την είδηση ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας είναι νεκρός.

Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει, ωστόσο, ότι η υγεία του Ερντογάν δεν είναι στα καλύτερά της. Αλλεπάλληλες εικόνες και βίντεο δείχνουν, άλλωστε, έναν άνθρωπο ο οποίος δεν μοιάζει σε τίποτα με έναν υγιή 67αρη, ο οποίος μάλιστα έχει διαρκώς στο πλευρό του και στη διάθεσή του ό,τι καλύτερο διαθέτει η Τουρκία σε γιατρούς και φάρμακα.

Ακόμη και η δικαιολογία που προβλήθηκε για την πρόσφατη ακύρωση της παρουσίας του στη διάσκεψη COP26 για το κλίμα – ότι οι Βρετανοί διοργανωτές δεν ικανοποίησαν τους όρους του για τα μέτρα ασφαλείας – μάλλον δεν πείθει. Ούτε, βεβαίως, το επιχείρημα ότι πέτυχε στη Ρώμη αυτό που ήθελε, δηλαδή να συναντήσει τον Μπάιντεν, οπότε δεν είχε ουσία η μετάβασή του στη Γλασκόβη.

Αν δεν αντέξει…

Ευλόγως, λοιπόν, αρκετοί θέτουν το ερώτημα: Πόσο ακόμη θα αντέξει ο Ερντογάν να ασκεί τα καθήκοντά του; Και τι θα συμβεί εάν ξαφνικά και για λόγους υγείας γίνει γνωστό ότι δεν είναι πλέον σε θέση να το κάνει;

Δεν χωράει αμφιβολία ότι σε μια τέτοια περίπτωση, θα δρομολογηθούν ραγδαίες εξελίξεις στην Τουρκία, που κανείς δεν εγγυάται ότι θα είναι ομαλές. Είναι δε σίγουρο πως όσοι βρίσκονται στο στενό περιβάλλον του «σουλτάνου» και στον «πυρήνα» της εξουσίας – όπως ο Χουλουσί Ακάρ, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο Φουάτ Οκτάι, ο Σουλεϊμάν Σοϊλού, ο Ιμπραήμ Καλίν και, βεβαίως, ο επικεφαλής της ΜΙΤ, Χακάν Φιντάν – γνωρίζουν καλύτερα από όλους τι πραγματικά συμβαίνει και καταστρώνουν ήδη τα σχέδιά τους.

Ποια είναι, όμως, τα πιθανά σενάρια για την περίπτωση που ο Ερντογάν τεθεί «εκτός μάχης»;

Πρόωρες εκλογές

Οι επόμενες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές πρέπει, τυπικά, να διεξαχθούν στις αρχές του καλοκαιριού του 2023 – έτους που, εκτός των άλλων, συμπληρώνεται ένας αιώνας από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ. Όπως προβλέπει, όμως, το σύνταγμα της Τουρκίας, μετά και την τελευταία αναθεώρησή του, «εάν η θέση του προέδρου κενωθεί για οποιονδήποτε λόγο, τότε πρέπει να διεξαχθούν προεδρικές εκλογές εντός 45 ημερών».

Στην ίδια διάταξη, καθίσταται σαφές ότι εάν αυτό συμβεί ενώ απομένει διάστημα μικρότερο του ενός έτους από τις επόμενες βουλευτικές εκλογές, τότε διαλύεται και η Εθνοσυνέλευση και στήνονται κάλπες και για τη νέα της σύνθεση. Σε διαφορετική περίπτωση, ο νέος πρόεδρος θα ασκήσει τα καθήκοντά του μέχρι τις προγραμματισμένες εκλογές, που επίσης θα είναι διπλές – βουλευτικές και προεδρικές.

Τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη περίπτωση, το βέβαιο είναι ότι καθήκοντα προέδρου θα ασκεί προσωρινά ο αναπληρωτής πρόεδρος, θέση την οποία σήμερα κατέχει ο Οκτάι. Το σκηνικό που θα προκύψει από τις εκλογικές αναμετρήσεις, όμως, αποτελεί άγνωστο Χ. Ιδού, λοιπόν, τα βασικά σενάρια.

1. Το ΑΚΡ παραμένει κυρίαρχο

Όπως είναι γνωστό, οι δημοσκοπήσεις εμφανίζουν σήμερα το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) να καταγράφει σημαντικές απώλειες, της τάξης των δέκα μονάδων σε σύγκριση με το 2017, συγκεντρώνοντας λίγο πάνω από 30%. Έτσι, έρχεται δεύτερο στις προτιμήσεις των Τούρκων – ενώ και ο Ερντογάν εμφανίζεται να χάνει στον δεύτερο γύρο απέναντι στον (κοινό) υποψήφιο της αντιπολίτευσης.

Εάν, όμως, ο ίδιος εκλείψει από το πολιτικό σκηνικό, τότε είναι προφανές ότι η τράπουλα ξαναμοιράζεται. Δεν αποκλείεται, με άλλα λόγια, το ΑΚΡ να αναζητήσει τον διάδοχό του σε έναν από τους πρώην συνεργάτες του – όπως, για παράδειγμα, τον Αμπτουλάχ Γκιουλ (ο οποίος για πολλά χρόνια ήταν κυριολεκτικά το alter ego του Ερντογάν και από αρκετούς χαρακτηρίζεται ως «χρυσή εφεδρεία») ή τον Αλί Μπαμπατσάν.

Σε αυτή την περίπτωση, είναι πιθανό να αυξηθούν οι ελπίδες του να διατηρήσει την εξουσία και να κερδίσει τόσο τις προεδρικές όσο και τις βουλευτικές εκλογές. Πολύ περισσότερο καθώς δεν θα υφίσταται ο βασικός «κρίκος» που ενώνει την αντιπολίτευση – να φύγει ο Ερντογάν.

2. Πρόεδρος vs κοινοβουλίου

Η αλήθεια είναι ότι το παραπάνω σενάριο μοιάζει δύσκολο να επιβεβαιωθεί. Κι αυτό διότι ακόμη και εάν το κυβερνόν κόμμα βρει ένα υποψήφιο που θα καταφέρει να κερδίσει τη μάχη των προεδρικών, η φθορά του ΑΚΡ είναι τόσο μεγάλη που μοιάζει απίθανο να διασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση, έστω και με τη βοήθεια του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) των Γκρίζων Λύκων.

Σε αυτή την περίπτωση, είναι φανερό ότι θα έχουμε ένα μοντέλο «δυικής εξουσίας» που δεν έχει ποτέ δοκιμαστεί στην Τουρκία από τη στιγμή που, με την αναθεώρηση του συντάγματος, μετατράπηκε σε προεδρική δημοκρατία. Θα είναι δε εξαιρετικά δύσκολο, με βάση και τα όσα έχουν προηγηθεί, το μοντέλο αυτό να αποδειχθεί βιώσιμο και να μακροημερεύσει.

3. Η ρεβάνς των κεμαλιστών

Η αντιπολίτευση και προπαντός το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) που αποτελεί και την παραδοσιακή πολιτική έκφραση των κεμαλιστών, έχουν φυσικά διαφορετικά σχέδια. Ελπίζουν ότι εάν ο Ερντογάν τους κάνει τη… χάρη και φύγει από τη μέση, τότε θα διαρρηχθεί και η συνοχή του κόμματός του, το οποίο θα αρχίσει να φυλλοροεί ανεξέλεγκτα.

Σε κάτι ανάλογο ελπίζει και η Μεράλ Ακσενέρ, ιδρυτής και πρόεδρος του Καλού Κόμματος (IYI), η οποία μοιάζει να απολαμβάνει υψηλής δημοφιλίας. Φιλοδοξεί δε να γίνει η πρώτη γυναίκα πρόεδρος στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας – κάτι, όμως, που αποτελεί κρυφό πόθο και του δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου.

Ο διπλός θρίαμβος, όμως, που φιλοδοξούν να πετύχουν οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης, σε προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, έχουν μία προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ: Να παραμείνει ενωμένη (κάτι που δεν είναι δεδομένο σήμερα) και να εμφανίσει ένα κοινό πρόγραμμα, που θα πείθει ότι μπορεί να δώσει λύσεις και στο «καυτό» πρόβλημα της οικονομίας.

4. Αναταραχές και πραξικόπημα

Επειδή, όμως, μιλάμε για την Τουρκία, μια χώρα με πλούσια παράδοση μεγάλων εσωτερικών αναταραχών και πραξικοπημάτων – επιτυχημένων και μη – δεν μπορεί να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο μιας νέας «εκτροπής». Με πρωταγωνιστή, βεβαίως, τον στρατό, ο οποίος αποτελεί πάντα ένα πανίσχυρο μηχανισμό, με πλοκάμια τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Αναμφίβολα, οι εποχές έχουν αλλάξει. Η Τουρκία έχει ανέβει επίπεδο και ένα πραξικόπημα θα της καταφέρει σοβαρό πλήγμα απέναντι στους εταίρους της – πέρα από την αναταραχή που θα προκαλέσει εντός συνόρων, με άδηλη κατάληξη. Τόσο για τους πολίτες της χώρας όσο και για τους γείτονές της, οι οποίοι έχουν γνωρίσει από πρώτο χέρι στο παρελθόν πώς ασκούν πολιτική οι στρατηγοί.