Καρπιαίο σύνδρομο και εργασία : Ολα όσα πρέπει να ξέρετε

Kάποτε ο λογοτέχνης François Mauriac (1885-1970) είπε πως «ο άνθρωπος που δουλεύει με τα χέρια λογίζεται εργάτης, με τα χέρια και το μυαλό τεχνίτης, με τα χέρια, το μυαλό και την καρδιά είναι καλλιτέχνης». Κοινό στοιχείο και των τριών, η χρήση των χεριών τους, του οργάνου που η φύση προσάρμοσε εξελικτικά ώστε εμείς και τα λοιπά πρωτεύοντα να μπορούμε να κρατάμε, να πιάνουμε και να δημιουργούμε.

Χέρι: το πολύτιμο «εργαλείο»

Το ανθρώπινο χέρι διαθέτει 27 οστά, με μια πολυπλοκότητα στη δομή και λειτουργία του, τόσο σε μηχανικό όσο και αισθητηριακό επίπεδο. Τα χέρια έχουν επιπλέον σημαντικό ρόλο τόσο στη γλώσσα του σώματος όσο και στη νοηματική γλώσσα, ενώ τα χρησιμοποιούμε στη γραφή και την έκφραση μας.

Η χρήση των χεριών μας ως εργαλείων πλέον στην επιτέλεση των εργασιών μας, έχει ακολουθήσει όλες τις κοινωνικο-εργασιακές αλλαγές, διαχρονικά στην πορεία του ανθρώπου, από τη θέση του κυνηγού, του αγρότη, του εργάτη και επαγγελματία των προηγούμενων και της τρέχουσας 4ης Βιομηχανικής επανάστασης. Αυτό που έχει φανεί όλα αυτά τα χρόνια που οι συνθήκες εργασίας μεταβάλλονταν, είναι πως το χέρι εξακολουθεί να κυριαρχεί στη χρήση και να υπομένει στην κατάχρηση. Συνέπεια της τεχνολογικής εξέλιξης είναι οι αλλαγές στον τρόπο επίτευξης του κάθε σκοπού και εκεί για παράδειγμα που χιλιάδες σελίδες γράφονταν κρατώντας σταθερά με μία λαβή ακριβείας στα ακροδάχτυλα το καλαμάρι ή το φτερό, τώρα αποτυπώνονται ταχύτατα με επαναλαμβανόμενες κινήσεις των δακτύλων στα «εργονομικά» πληκτρολόγια.

Πολύ πιο εντοπισμένα, στον καρπό του χεριού, περνούν διάφορα στοιχεία μέσα από μια συγκεκριμένη μικρή τμηματική περιοχή που ονομάζεται καρπιαίος σωλήνας. Ο άκαμπτος αυτός σωλήνας, σχηματίζεται από την πρώτη σειρά των οστών του καρπού και από έναν ισχυρό σύνδεσμο (εγκάρσιος). Από τα στοιχεία που διέρχονται τον σωλήνα, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν το μέσο νεύρο και οι 8 τένοντες του εν τω βάθει και του επιπολής κερκιδικού καμπτήρα των δακτύλων, καθώς και ο μικρός καμπτήρας του αντίχειρα.

Χρήση και κατάχρηση

Η υπέρχρηση ή/και η μηχανική καταπόνηση αυτών των μυοτενόντιων στοιχείων, καταλήγει σε ερεθισμό και φλεγμονή τους, η οποία καθώς εξελίσσεται, τείνει να μειώσει τον διατιθέμενο χώρο και να συμπιέσει ό,τι περνά μέσα από τον σωλήνα, οδηγώντας στην παγίδευση του μέσου νεύρου.

Οταν το μέσο νεύρο παγιδεύεται μέσα στον καρπιαίο σωλήνα, μπορεί να προκύψουν διάφορα ευδιάκριτα συμπτώματα. Το σύνολο των σημείων και συμπτωμάτων μιας κλινικής κατάστασης αναφέρεται ως «σύνδρομο» και η συγκεκριμένη εικόνα της παγίδευσης του μέσου νεύρου αναφέρεται ως «σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα» (ΣΚΣ). Το μέσο νεύρο, όπως και όλα τα περιφερικά νεύρα του ανθρώπου, διαθέτει αισθητικό και κινητικό κλάδο και έτσι ελέγχει την κίνηση του αντίχειρα και των τριών πρώτων δακτύλων, ενώ ταυτόχρονα τους παρέχει αισθητικότητα. Οταν λοιπόν πιεστεί και ανάλογα και με την εξέλιξη της πίεσης, μπορεί να προκαλέσει από μυρμήγκιασμα, μούδιασμα, μέχρι και πόνο στο χέρι και αδυναμία σύλληψης, με εμφανή ατροφία του θέναρος (περιοχή 1ου δακτύλου) αλλά και της παλάμης.

Διάγνωση και αντιμετώπιση

Η διάγνωση θα τεθεί από τον ειδικό βάσει των κλινικών σημείων και συμπτωμάτων και οπωσδήποτε με το ιστορικό και την αναφορά σε τυχόν επάγγελμα που συνδέεται με τη χρήση των χεριών και μπορεί να τεκμηριωθεί με νευροφυσιολογικό έλεγχο (ηλεκτρομυογράφημα), κατά τον οποίο θα έχουμε την πλήρη εικόνα της αγωγιμότητας του νεύρου. Οι ελαφρές περιπτώσεις (1ο στάδιο) ΣΚΣ αντιμετωπίζονται με αντιφλεγμονώδη φάρμακα, φυσικοθεραπεία και νάρθηκες. Μεσαίας βαρύτητας περιπτώσεις (2ο στάδιο) αντιμετωπίζονται με τα παραπάνω αλλά και με ένεση κορτιζόνης, ενώ οι σοβαρές περιπτώσεις (3ο στάδιο) χρειάζονται εγχείρηση διάνοιξης του εγκάρσιου συνδέσμου.

Επαγγελματικά αίτια

Από την πρώτη αναφορά του συνδρόμου το 1853 από τον J. Paget, μέχρι και τη δεκαετία του 1970, υπήρξαν έντονες αντιπαραθέσεις και πολλές μελέτες, ώστε εν τέλει το ΣΚΣ να αναγνωριστεί ως ένα αμιγώς επαγγελματικό σύνδρομο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις πολιτικές Υγείας και Ασφάλειας στην εργασία και την αντίστοιχη νομοθεσία. Σαν κλινική οντότητα, το συναντούμε βέβαια και στην καθημερινότητα ατόμων που δεν εργάζονται χειρωνακτικά, με μία αναλογία υπέρ των γυναικών έναντι των ανδρών (9% Vs 0,65%). Στον εργασιακό χώρο όμως, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα σε ό,τι αφορά την αιτία εκδήλωσης και συνδέονται με παράγοντες ή δράσεις όπως:

• Η λάθος κίνηση του χεριού έναντι μιας αντίστασης.
• Μετάδοση των δονήσεων από το εργαλείο στο χέρι.
• Ακραίες παρατεταμένες θέσεις του χεριού σε διάταση.
• Παρατεταμένα υπερβολική συγκράτηση του εργαλείου.
• Αδέξια τοποθέτηση του χεριού κατά τη χρήση εργαλείου.
• Επαναλαμβανόμενη κίνηση του χεριού και των δακτύλων.
• Ανεπαρκής σχεδίαση των εργαλείων χειρός.

Οι μελέτες μας σε προσομοιώσεις στο εργαστήριο αλλά και σε παρεμβάσεις πεδίου σε εργασίες και δραστηριότητες με υπέρχρηση των χεριών, έχουν δείξει πως επιδρώντας σε κάθε έναν από τους παραπάνω παράγοντες, τα φορτία ελαττώνονται και ο κίνδυνος του ΣΚΣ μπορεί να μειωθεί ή να εξαφανιστεί.

Συστάσεις για εργοδότες και εργαζομένους

Στον εργασιακό χώρο, οι εργοδότες θα πρέπει να διασφαλίσουν τις κατάλληλες διαδικασίες αξιολόγησης των κινδύνων, οι οποίοι δυνητικά μπορούν να οδηγήσουν στο ΣΚΣ και να παράσχουν τα μέσα και εργονομικά βοηθήματα για την αποτροπή της καταπόνησης των εργαζομένων.

Πολλές από τις αποκαλούμενες ως «εργονομικές συσκευές» (σύστημα στήριξης του καρπού, mouse pad, κ.λπ.) έχουμε δει να έρχονται σε αντίθεση με τη σωστή εμβιομηχανική και αποτελεσματική χρήση, με τελικώς αρνητικά αποτελέσματα. Χαρακτηρίζονται ορθώς ως εργονομικές, με βάση τον σχεδιασμό τους και τους στόχους χρήσης τους, αλλά με βάση την επιλογή τους θα πρέπει να εξατομικεύονται. Η επιλογή και χρήση τέτοιων συσκευών, αλλά και άλλων εργαλείων σε διάφορες εργασίες, θα πρέπει να σταθμίζεται και με τα ανθρωπομετρικά δεδομένα του χρήστη (π.χ. μία μεγάλη παλάμη απαιτεί ένα μεγαλύτερο σε μέγεθος ποντίκι, όπως και το αντίστροφο, διαφορετικά το χέρι θα τοποθετηθεί και θα λειτουργεί αδέξια).

Σε ατομικό επίπεδο, ο καθένας μας και περισσότερο οι εργαζόμενοι των οποίων η δραστηριότητα καταπονεί τα χέρια με ό,τι περιγράψαμε, θα πρέπει να υιοθετήσουμε κάποιες πρακτικές για την ανακούφιση των χεριών μας και την πρόληψη του ΣΚΣ.

Θα πρέπει να διακόπτουμε την εργασία και να κάνουμε διατάσεις των μυών του πήχη για λίγα δεύτερα, επαναλαμβάνοντας μερικές φορές και να το συνδυάζουμε με τινάγματα του χεριού, τα οποία θα αποκαθιστούν την κυκλοφορία του αίματος στο χέρι.

Να επιλέξουμε τα κατάλληλα εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να κάνουμε τη δουλειά μας αποτελεσματικά και δεν θα μας προκαλούν δυσφορία στη διάρκεια της χρήσης τους.

Η επιλογή των εργαλείων και των βοηθημάτων να γίνει με γνώμονα τα ανθρωπομετρικά μας μεγέθη.

Καθώς λοιπόν τα χέρια είναι για πολλούς από εμάς το κύριο «εργαλείο» για την εκτέλεση της εργασίας μας, θα πρέπει το μέλημά μας να είναι η διατήρηση της ακεραιότητάς τους με την ελάχιστη δυνατή καταπόνηση. Στις επιλογές των βοηθημάτων, θα πρέπει να συνυπολογίζουμε τον βαθμό και τις συνθήκες χρήσης των χεριών μας και να συνδυάζουμε την καλύτερη δυνατή απόδοση.

*Ο δρ Παναγιώτης Τσακλής είναι καθηγητής Εμβιομηχανικής και Εργονομίας ΤΕΦΑΑ – Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.