SOFA GATE – Τι έπεται;

Οι σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία ήταν ένας γρίφος και πριν το σκάνδαλο της καρέκλας ή του καναπέ. Αλλά σίγουρα αυτό το αναπάντεχο επεισόδιο θα τις επιδεινώσει. Σε πιο βαθμό όμως και με ποιες συνέπειες, ας μην βιαστούμε να το προδικάσουμε.

Ασφαλώς, η ανεπίτρεπτη μεταχείριση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο “σαράι” του Τούρκου προέδρου θα βαρύνει στην κρίση της το επόμενο διάστημα κάθε φορά που ένα σχετικό με την Άγκυρα ντοσιέ προσγειώνεται στο γραφείο της. Ωστόσο, οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία είναι πολυσχιδείς, έχουν θεσμικό υπόβαθρο και δεν είναι καθόλου απλό να περιορισθούν καθώς η Τουρκία παραμένει υποψήφια προς ένταξη χώρα.

Μέχρι τώρα ο μόνος που ζητάει να μπει τέλος στη διαδικασία αυτή είναι ο Μάνφρεντ Βέρνερ, ο Γερμανός χριστιανοδημοκράτης που είναι επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, της μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης στην ΕΕ στην οποία ανήκει και η Νέα Δημοκρατία. Ο Βέρνερ είναι προσωπικός και πολιτικός φίλος του Έλληνα πρωθυπουργού ο οποίος υποστήριξε την υποψηφιότητα του για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2019 την οποία έχασε από την Ούρσουλα φον ντερ Λέγιεν αφού η τελευταία έτυχε της υποστήριξης τόσο της Άνγκελα Μέρκελ όσο και του Εμμανουέλ Μακρόν.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι σίγουρα ανεξάρτητη των εθνικών κυβερνήσεων αλλά θα ήταν δύσκολο να πάει κόντρα στην κυβέρνηση της χώρας της. Και η Γερμανίδα καγκελάριος δεν είναι σίγουρα εκείνη που θα ενταφίαζε την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας με την ΕΕ ακόμη και αν αυτή η διαδικασία δεν θα φτάσει ποτέ σε αίσιο τέλος. Όσο λοιπόν η Μέρκελ ηγείται της Γερμανίας, δεν θα πρέπει να αναμένονται ριζικές αλλαγές στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά η Μέρκελ εγκαταλείπει την ενεργό πολιτική το φθινόπωρο. Η Γερμανία οδεύει προς εκλογές και το κόμμα των Πρασίνων προηγείται στις δημοσκοπήσεις. Οι περισσότεροι αναλυτές βλέπουν το σενάριο μιας κυβέρνησης συνεργασίας Χριστιανοδημοκρατών και Πρασίνων. Οι τελευταίοι αν είναι πρώτο κόμμα θα ορίσουν τον καγκελάριο και σταθερά υποστηρίζουν μια σκληρότερη στάση της ΕΕ απέναντι στην Τουρκία.

Επομένως, τα δεδομένα μπορεί ν’ αλλάξουν δραματικά το επόμενο διάστημα με την μεγαλύτερη χώρα της ΕΕ να υποστηρίζει μια αλλαγή στις σχέσεις της με την Τουρκία. Αν αυτή είναι η γραμμή της νέας γερμανικής κυβέρνησης σίγουρα να βρει σύμφωνη και τη Γαλλία. Ήδη, το τελευταίο διάστημα ο Μακρόν είναι ο Ευρωπαίος ηγέτης με την πλέον αντι-τουρκική στάση. Μια αλλαγή στάσης της Γερμανίας θα τον βοηθήσει να συνεργασθεί με τη νέα γερμανική ηγεσία για να μεταφρασθεί αυτή η αλλαγή σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αν και η Ιταλία προσχωρήσει, όπως έδειξαν οι πρόσφατες δηλώσεις Ντράγκι, το ευρωπαϊκό μέτωπο κατά της Άγκυρας θα ισχυροποιηθεί.

Ο Μακρόν έχει πρόσθετους λόγους να επιθυμεί μια σκλήρυνση της ευρωπαϊκής στάσης έναντι της Τουρκίας. Η Γαλλία αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2022 και οι προεδρικές εκλογές στη χώρα θα διεξαχθούν το Μάιο της επόμενης χρονιάς. Απέναντι του θα έχει την Μαρίν Λε Πεν και το διακύβευμα θα είναι η επικράτηση στο χώρο της δεξιάς. Ο Μακρόν είναι υποχρεωμένος να πάει πιο δεξιά για να κερδίσει και ήδη το κάνει. Επιπλέον, θα πρέπει να οξύνει την αντι-ισλαμική του ρητορική για να διεμβολίσει το χώρο όπου η αντίπαλος του κυριαρχεί.

Υπάρχουν λοιπόν όλες οι προϋποθέσεις για να ενισχυθεί στην ΕΕ το αντι-τουρκικό μπλοκ. Θα φτάσει όμως αυτή η αλλαγή μέχρι τον ενταφιασμό της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας;

Είναι πολύ πρόωρο να το πούμε καθώς μια τόσο ριζική αλλαγή θα χρειαστεί την υποστήριξη της πλειοψηφίας των χωρών-μελών της ΕΕ. Αλλά πλέον κάτι που φαινόταν αδύνατο μέχρι πρότινος μοιάζει τώρα ρεαλιστικό. Συμφέρει την Ελλάδα αυτή η προοπτική που θα βάλει τέλος στη διαδικασία που ξεκίνησε το 1999 με τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής του Ελσίνκι και που πρόσφατα έγιναν αφορμή για τη δημόσια διαμάχη Καραμανλή-Σημίτη;

Η διαδικασία του Ελσίνκι είναι πλέον νεκρό γράμμα και η ελληνική εξωτερική πολιτική θα χρειαστεί ένα νέο οδικό χάρτη για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Ούτε η τουρκική ούτε η ευρωπαϊκή ηγεσία πιστεύουν στην πιθανότητα ένταξης στην ΕΕ. Επομένως, θα πρέπει η ευρωπαϊκή πολιτική να συμβιβασθεί με την πραγματικότητα. Η απομόνωση της Τουρκίας από τα ευρωπαϊκά δρώμενα και η πλήρης θεσμική αποκοπή της από την ΕΕ ενδεχομένως να μην ευνοεί τα ελληνικά συμφέροντα καθώς θα αφαιρέσει τη δυνατότητα της πολιτικής “μαστιγίου και καρότου” που χρησιμοποιείται σήμερα και που επιτρέπει στην Αθήνα να ζητάει, για παράδειγμα, κυρώσεις. Αλλά δυστυχώς η σελίδα έχει γυρίσει. Η ΕΕ πρέπει να εφεύρει μια ειδική σχέση με την Τουρκία που να ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα.

Η εισαγωγή ειδικών σχέσεων θα είναι μια νέα μορφή σχέσεων της ΕΕ με τρίτες χώρες που ωστόσο θα καλύψει ένα θεσμικό κενό και θα βοηθήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναπτύξει σχέσεις και με άλλες χώρες, όπως η Ουκρανία. Επειδή αυτό το κενό υπάρχει, υπάρχει και η ανάγκη να καλυφθεί. Δεν θα συμβεί από τη μία μέρα στην άλλη καθώς οι διαδικασίες θεσμικών αλλαγών στην ΕΕ είναι αργές αλλά θα πάμε προς τα εκεί καθώς τα περιθώρια διεύρυνσης της ΕΕ έχουν εξαντληθεί για το ορατό τουλάχιστον μέλλον. Όποτε αποχαιρέτα το το Ελσίνκι που χάνεις…