Ένα λαμπρό μέλλον για τον κόσμο της εργασίας

Η πανδημία Covid-19 έχει πλήξει τους εργαζόμενους ανά τον κόσμο. Έχει καταστρέψει εκατομμύρια θέσεις εργασίας, προκαλώντας μείωση της απασχόλησης που ήταν 14 φορές μεγαλύτερη από αυτήν μετά την οικονομική κρίση πριν από μια δεκαετία. Σε πολλές χώρες η ανεργία έχει αυξηθεί σε επίπεδα που παρατηρήθηκαν τελευταία φορά τη δεκαετία του 1930, με την αγωνία να πλανάται πάνω από  λιγότερο ειδικευμένους. Η πανδημία έχει επίσης εντείνει τις ανισότητες που στο παρελθόν συχνά σιγόβραζαν κάτω από την επιφάνεια. Οι «βασικοί» εργαζόμενοι έπρεπε να συνεχίσουν να ταξιδεύουν προς και από τους χώρους εργασίας τους, εκτιθέμενοι στον ιό και πεθαίνοντας σε μεγάλους αριθμούς, ακόμη και τη στιγμή που πολλοί από τους συναδέλφους τους στο γραφείο μπορούσαν να προστατευτούν στο σπίτι τους. Υπάρχουν πολλοί που τώρα φοβούνται ότι η αγορά εργασίας μετά την πανδημία θα παρουσιάζει μόνιμα υψηλή ανισότητα και ανεργία, με την εργασία να ανατίθεται στο εξωτερικό ή απλώς να ανατίθεται σε ρομπότ.

Ωστόσο, η πεποίθηση ότι κάτι έχει πάει στραβά με τις αγορές εργασίας έχει αποδειχθεί λάθος πολλές φορές. Από την αυγή του καπιταλισμού, ο κόσμος θρηνούσε για τον κόσμο της εργασίας, πιστεύοντας πάντα ότι το παρελθόν ήταν καλύτερο από το παρόν και ότι οι εργάτες της εποχής αντιμετωπίστηκαν με μοναδικά σκληρό τρόπο. Ο Άνταμ Σμιθ υποστήριξε ότι ο αναπτυσσόμενος βιομηχανικός τομέας της Σκωτίας στα τέλη του 18ου αιώνα είχε τη δυνατότητα να κάνει τους εργάτες «τόσο ανόητους και ανίδεους όσο είναι δυνατόν να γίνει ένα ανθρώπινο πλάσμα». Ο Εμίλ Ντερκχάιμ ανέφερε ότι σε ένα λαμπρό παρελθόν στη Γαλλία, οι άνθρωποι απολάμβαναν την εργασία τη δουλειά επειδή την ήλεγχαν, ήταν καλοί σε αυτό που έκαναν και το έκαναν εντός της κοινότητάς τους – αλλά ότι ο καπιταλισμός είχε κλέψει όλα αυτά.

Ακόμα και στη «χρυσή εποχή» της δεκαετίας του 1950 και του 1960, όταν οι θέσεις εργασίας υποτίθεται ότι ήταν πολύ καλύτερες από ό, τι είναι σήμερα, η ρητορική δυσαρέσκειας ήταν έντονη. Στη δεκαετία του 1950 πολλοί κοινωνικοί επιστήμονες ισχυρίστηκαν ότι οι συνδικαλιστές της αυτοκινητοβιομηχανίας των ΗΠΑ ήταν δυσαρεστημένοι επειδή το έργο τους ήταν βαρετό και δεν είχαν αυτονομία. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960, η ιδέα των «μπλουζ των μπλε-κολάρων» είχε περάσει στο κοινό.

Λίγο πριν η πανδημία εμφανιστεί στις αρχές του περασμένου έτους, οι άνθρωποι είχαν μια νέα σειρά ανησυχιών για την εργασία. Η προσλαμβανόμενη σοφία, τόσο από τα δεξιά όσο και από τα αριστερά, ήταν ότι οι εργαζόμενοι του 21ου αιώνα είχαν κολλήσει σε ανασφαλείς και κακοπληρωμένες δουλειές, αν μπορούσαν καν να τις βρουν – και ότι πολλοί αντιμετώπιζαν ένα ακόμη χειρότερο μέλλον, καθώς ωθούνταν στο περιθώριο από όλο και πιο έξυπνα ρομπότ. Οι δουλειές που παρέμειναν ήταν, για πολλούς ανθρώπους, άψυχες, άσκοπες και μη ικανοποιητικές. Ο οικονομολόγος Guy Standing μίλησε για ένα διογκούμενο «προκαταριατό», χρησιμοποιώντας ένα νεολογισμό που σημαίνει μια τάξη επαγγελματική χωρίς προβλεψιμότητα. Ο David Graeber, ένας ανθρωπολόγος, επινόησε τον όρο “ανόητες θέσεις εργασίας” σε ένα βιβλίο που έγινε μπεστ σέλερ το 2018. “Πού έχουν πάει όλες οι καλές δουλειές;” αναρωτήθηκε ο David Blanchflower του Dartmouth College σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε ένα χρόνο αργότερα.

Το παρόν κείμενο προβάλει αντίρρηση σε τέτοιες απαισιόδοξες εκτιμήσεις. Εστιάζοντας στις 37 χώρες που είναι μέλη του κλαμπ των πλουσιότερων χωρών, τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, υποστηρίζει ότι οι δημοφιλείς αντιλήψεις για τον κόσμο της εργασίας είναι σε μεγάλο βαθμό παραπλανητικές. Η αγορά εργασίας πριν από το covid-19 δεν ήταν καθόλου τέλεια, αλλά ήταν καλύτερη από ό, τι ισχυρίζονταν πολλοί επικριτές – και γινόταν ακόμα καλύτερο. Η πανδημία υπήρξε καταστροφή για πολλούς, καθώς αυτή το κείμενο θα περιγράψει λεπτομερώς. Όμως η διαρκής κληρονομιά της μπορεί να είναι ένας καλύτερος κόσμος εργασίας, καθώς επιταχύνει τις αλλαγές που είχαν ήδη ξεκινήσει και επισημαίνει εκείνα τα μέρη όπου απαιτείται περαιτέρω βελτίωση.

Αυτό έχει σημασία. Οι αγορές εργασίας είναι σημαντικές όχι μόνο επειδή επιτρέπουν στους ανθρώπους να κερδίζουν αρκετά χρήματα για να βάζουν φαγητό στα τραπέζια τους. Οι θέσεις εργασίας των ανθρώπων είναι ίσως το μεγαλύτερο συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς τους. Διαμορφώνουν την πολιτική τους. Είναι απαίσιο να είσαι εκτός εργασίας αν θέλεις να εργαστείς, ή να είσαι κολλημένος σε μια δουλειά που μισείς. Η υψηλή ανεργία συνδέεται με υψηλότερη εγκλημαστικότητα και χειρότερη υγεία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις από την Αμερική, η αύξηση της ανεργίας κατά το 2020 θα προκαλέσει 800.000 επιπλέον θανάτους τα επόμενα 15 χρόνια.

Αυτό καθιστά ευτυχές γεγονός ότι ο κόσμος της εργασίας πριν από την πανδημία ήταν στην πραγματικότητα αρκετά επιτυχής. Το 2019 το ποσοστό ανεργίας του πλούσιου κόσμου ήταν χαμηλότερο από οποιαδήποτε στιγμή από τη δεκαετία του 1960. Στην Αμερική η ανεργία μεταξύ των αφρο-αμερικανών ήταν χαμηλότερη από ποτέ, όπως και στη Βρετανία. Η ανεργία των νέων, η οποία κάποτε φαινόταν ανυπέρβλητη (ειδικά στην Ευρώπη) μειώθηκε επίσης.

Το ποσοστό απασχόλησης σε ηλικία εργασίας (το μερίδιο εργαζομένων ατόμων ηλικίας 16 έως 64 ετών), ένας πιο αξιόπιστος δείκτης της υγείας στην αγορά εργασίας από την ανεργία, ήταν επίσης σε ένα υψηλό όλων των εποχών σε περισσότερες από τις μισές πλούσιες χώρες. Μια μεγάλη έκπληξη για πολλούς δεξιούς οικονομολόγους ήταν ότι αυτή η άνθηση των θέσεων εργασίας συνέβη ακόμη και όταν οι ελάχιστοι μισθοί αυξήθηκαν σε ολόκληρο τον πλούσιο κόσμο και καθώς η μετανάστευση αυξήθηκε. Ένα παρόμοιο σοκ για εκείνους στα αριστερά ήταν ότι ο καπιταλισμός απέφερε σαφή κέρδη για εκείνους στο κάτω άκρο της αγοράς εργασίας.

Οι αμοιβές μπορεί να μην αυξάνονταν τόσο γρήγορα όσο θα ήθελαν πολλοί, αλλά η εποχή των εξαιρετικά μετριοπαθών διακανονισμών που σηματοδότησαν το επακόλουθο της χρηματοπιστωτικής κρίσης 2007-09 είχε τελειώσει. Στα τέλη του 2019 τα κέρδη του πλούσιου κόσμου αυξάνονταν σχεδόν κατά 3% ετησίως (το ποσοστό δεν ήταν ακόμη υψηλότερο εν μέρει επειδή οι φτωχότεροι λαοί εντάχθηκαν στις τάξεις των απασχολούμενων σε τεράστιους αριθμούς, μειώνοντας τη μέση αμοιβή). Οι μισθοί των Αμερικανών με τις χειρότερες αμοιβές αυξάνονταν κατά 50% γρηγορότερα από εκείνους των πιο καλά αμειβόμενων. Οι οικονομολόγοι συχνά επικεντρώνονται στο «μερίδιο εργασίας», το οποίο μετρά τις συνολικές αμοιβές και τις παροχές (όπως οι υγειονομική περίθαλψη ή οι συνταξιοδοτικές εισφορές) ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος, για να δώσει μια αίσθηση του τι κάνουν οι εργαζόμενοι σε σχέση με την ανάπτυξη της οικονομίας. Στα χρόνια αμέσως πριν από το covid-19, αυτό το μερίδιο εργασίας αυξήθηκε σε ολόκληρη την Αμερική, τη Βρετανία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ιαπωνία.

Ωστόσο, είναι επίσης αλήθεια ότι η εισοδηματική ανισότητα ήταν υψηλή σύμφωνα με ιστορικά πρότυπα. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 2010 δεν ανέβαινε πλέον και θα μπορούσε ακόμη και να πέφτει λίγο, καθώς οι πιο μειονεκτούντες άνθρωποι συμπαρασύρθηκαν από την άνθηση των θέσεων εργασίας. Υπήρχαν σίγουρα λιγότερες χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας, που ορίζονται ως εκείνες που πληρώνουν λιγότερο από τα δύο τρίτα του μέσου μισθού. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, από το 1977 δεν υπήρχαν τόσο λίγες χαμηλόμισθες θέσεις.

Ούτε υπήρξαν πολλά στοιχεία για ένα αυξανόμενη «προκατεριάτο». Μια μελέτη που επικεντρώνεται στην Αμερική, τη Βρετανία και τη Γερμανία, από τους Alan Manning και Graham Mazeine του London School of Economics, δεν βρίσκει «τάσεις για … υποκειμενική ανασφάλεια στην εργασία παρά την υποτιθέμενη αύξηση της κυριαρχίας της μη τυπικής απασχόλησης». Μέχρι το 2019, το μερίδιο των Γερμανών εργαζομένων που ένιωθαν ανασφαλείς είχε μειωθεί περισσότερο από 50% από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. Οι επίσημες εκτιμήσεις της απασχόλησης στην οικονομία των θέσεων μη-τυπικής απασχόλησης υποδηλώνουν ότι αποτελούσε μόνο ένα μικρό κλάσμα όλων των θέσεων εργασίας.

Και περισσότεροι άνθρωποι φαινόταν να απολαμβάνουν τη δουλειά τους. Το 2019, η Gallup, μια αμερικανική δημοσκοπήσεων, διαπίστωσε ότι το μερίδιο των Αμερικανών «εντελώς» ή «κάπως» ικανοποιημένων με τις δουλειές τους ήταν το δεύτερο υψηλότερο από την έναρξη της σειράς σφυγμομετρήσεων το 1993. Διάφορα μέτρα ικανοποίησης από την εργασία αυξήθηκαν επίσης στην Ευρώπη. Είναι δύσκολο να κάνουμε άμεσες συγκρίσεις με την οικονομική χρυσή εποχή της δεκαετίας του 1950 και του 1960, αλλά υπάρχουν λίγα στοιχεία από τις διάφορες έρευνες που μπορούν να ανακαλυφθούν ότι υποδηλώνουν ότι η ικανοποίηση από την εργασία ήταν υψηλότερη τότε.

Οι καλά μορφωμένοι άνθρωποι σε θέσεις υψηλού κύρους μπορεί να θεωρούν ότι πολλές θέσεις εργασίας στη σύγχρονη αγορά εργασίας βρίσκονται κάτω από το επίπεδο τους – ίσως να μην τις θεωρούν επαρκώς προκλητικές σε πνευματικό επίπεδο. Αλλά αυτό ήταν ένα αντάλλαγμα μιας καυτής αγοράς εργασίας: ότι οι θέσεις εργασίας είχαν γίνει ευρύτερα διαθέσιμες σε άτομα με χαμηλότερα εκπαιδευτικά προσόντα. Για αυτό τον κόσμο, το να δουλεύει προσφέρει ένα μέτρο οικονομικής ασφάλειας και αξιοπρέπειας, που δεν μπορεί να δοθεί αν κανείς είναι εκτός εργασία. Βασικά, διευκολύνει επίσης στην εξεύρεση της επόμενης εργασίας. Μια μελέτη της εταιρείας ανάλυσης της αγοράς εργασίας Burning Glass  διαπιστώνει ότι οι μισοί νέοι εργαζόμενοι μπορούν να μεταφράσουν την πρώτη τους δουλειά, μια που συχνά απαιτεί λιγότερο από πτυχίο και λιγότερο από δύο χρόνια εμπειρίας, σε θέσεις εργασίας με καλύτερες αποδοχές μέσα σε 5 χρονια.

Είναι μακρύς ο δρόμος της επιστροφής

Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν, μετά το τέλος της πανδημίας, οι αγορές εργασίας μπορούν να ανακτήσουν αυτά τα επίπεδα και να αρχίσουν για άλλη μια φορά να φροντίζουν ανθρώπους όλων των επιπέδων. Αντί να κάνει τα πάντα χειρότερα, αυτό το κείμενο υποστηρίζει ότι το covid-19 τελικά θα βελτιώσει τα πράγματα επιταχύνοντας τις αλλαγές που είχαν ήδη ξεκινήσει. Αυτό θα συμβεί μέσω πολλών διαδρομών.

Χάρη στην άνοδο της απομακρυσμένης εργασίας, περισσότεροι άνθρωποι θα έχουν μεγαλύτερη ευελιξία σε σχέση με το πότε, πού και πώς κερδίζουν τα προς το ζην. Λίγα αφεντικά θα είναι εντελώς αδιάφορα ως προς το αν οι υπάλληλοί τους εργάζονται στη Νέα Υόρκη ή στη Νιούε. Όμως, η μετάβαση σε ένα «υβριδικό» μοντέλο εργασίας, με κάποια να γίνεται σε ένα γραφείο και κάποια στο σπίτι, ήδη αναγκάζει τους διευθυντές να γίνουν περισσότερο επικοινωνιακοί, βελτιώνοντας την ικανοποίηση των εργαζομένων από την εργασία τους. Ενθαρρύνει επίσης τις χρήσιμες και μακροχρόνιες αλλαγές στο εργατικό δίκαιο.

Αυτός δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο αλλάζει η πολιτική. Αυτό που έχει χαθεί τον τελευταίο χρόνο έχει κάνει τις κυβερνήσεις παντού να κατανοήσουν τα οφέλη μιας υγιούς αγοράς εργασίας, ειδικά σε οικογένειες με χαμηλό και μέτριο εισόδημα. Έτσι, η πανδημία διατηρεί μεγαλύτερο ρόλο για τις κυβερνήσεις από ό, τι αναμενόταν προηγουμένως, ειδικά στη διατήρηση της απασχόλησης, στην προσπάθεια να μειωθεί η ανισότητα και να δημιουργηθούν καλύτερα σχεδιασμένα συστήματα δικαιωμάτων και παροχών κοινωνικής πρόνοιας.

Και τι γίνεται με τον αυτοματισμό, έναν άλλο αιώνιο φόβο για τον κόσμο της εργασίας; Μερικοί ανησυχούν ότι η εμπειρία του προηγούμενου έτους μπορεί απλώς να δώσει στα αφεντικά τη δικαιολογία ότι εδώ και καιρό ήθελαν να χρησιμοποιήσουν ρομπότ αντί για ανθρώπους, οδηγώντας σε εκτεταμένη ανεργία. Πράγματι, η ύφεση και οι πανδημίες προκαλούν συχνά ρήξη στον αυτοματισμό. Αλλά η υποτιθέμενη απειλή ενός κόσμου χωρίς εργασία είναι απίθανο να συμβεί – και θα μπορούσε ακόμη και να υποχωρήσει.