Kevin Featherstone : Η Ελλάδα καθόρισε την Ευρώπη, τώρα αντικατοπτρίζει και τις αδυναμίες της

Τα διακόσια χρόνια του σύγχρονου ελληνικού κράτους είναι μια ευκαιρία να γιορτάσουμε όλα όσα έχει προσφέρει η Ελλάδα στην Ευρώπη. Πράγματι, έχει καθορίσει τόσο μεγάλο μέρος της σημασίας της.

Όμως, σήμερα, η Ελλάδα έρχεται να αντικατοπτρίσει και τις ελλείψεις της Ευρώπης υπό το φως των συστημικών αδυναμιών που επιδεικνύει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Kαθ΄ όλη τη σύγχρονη ιστορία της, η Ευρώπη αποτέλεσε για την Ελλάδα βασικό σημείο αυτό-αναφοράς και ανάγνωσης της εσωτερικής της πραγματικότητας. Η μάχη του Ναβαρίνο το 1827 έφερε τις Μεγάλες Δυνάμεις στο επίκεντρο της ανάδυσης μιας ανεξάρτητης Ελλάδας. Στη συνέχεια, το ελληνικό κράτος παρέμεινε σε υστέρηση απέναντι στους πιο προηγμένους συμμάχους του. Ήταν ένας αγώνας για εκσυγχρονισμό που, εν πολλοίς, ορίσθηκε έξωθεν. Είναι αλήθεια πως η γέννηση του νέου έθνους-κράτους οφείλει πολλά στον Ευρωπαϊκό και όχι μόνο φιλελληνισμό.

Αλλά στο Ναβαρίνο οι Μεγάλες Δυνάμεις επενέβησαν στις υποθέσεις της Ελλάδας σχεδόν τυχαία, θέλοντας να απομονώσουν ένα «τοπικό» πρόβλημα και να αποφύγουν την αποσταθεροποίηση της διεθνούς τάξης. Ελάχιστα έγιναν για να προσφέρουν στην Ελλάδα την δυνατότητα να ευημερήσει. Αυτό το «σύμπλεγμα του Ναυαρίνο» άφησε ένα αποτύπωμα στην ελληνική ιστορία που είναι εμφανές ακόμη και σήμερα.

Αναγνωρίζουμε φέτος, όχι μόνο τα διακόσια χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης, αλλά και τη 40ή επέτειο από την είσοδο της Ελλάδας στην τότε Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Τις δύο πρώτες δεκαετίες της ένταξης, η Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση διοχετευόταν στην Ελλάδα μέσα σε συνθήκες «ήπιου» εκσυγχρονισμού. Τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα και τα Ταμεία Συνοχής χρηματοδότησαν το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης και των υποδομών στην Ελλάδα. Οι τρόποι με τους οποίους η Ελλάδα αξιοποιούσε τις μαζικές εισροές κεφαλαίων τύχαιναν σχετικά ήπιας εποπτείας.

Ωστόσο, η πρόσφατη κρίση στην Ευρωζώνη άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού, εισάγοντας νέους, με πιο σκληρό και παρεμβατικό χαρακτήρα. Και πάλι, όμως, η λογική της εξωτερικής παρέμβασης ήταν να απομονωθεί το ελληνικό «πρόβλημα» για την προστασία της ευρύτερης διεθνούς τάξης. Οι στόχοι των Ελληνικών προγραμμάτων διάσωσης ήταν συχνά λανθασμένοι, κατέστησαν την ύφεση μεγαλύτερη και αποξένωσαν το εσωτερικό ακροατήριο, οδηγώντας έτσι στην απώλεια της ευκαιρίας για μια πιο ουσιαστική μεταρρύθμιση.

Η Ευρώπη σήμερα είναι ζωτικής σημασίας για τις προοπτικές μεταρρύθμισης στην Ελλάδα. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν η Ευρωζώνη μπορεί να διαχειριστεί την ετερογενή της οικονομία, μέρος της οποίας είναι και η Ελλάδα με τα ιδιάζοντα προβλήματα της. Θα αλλάξει τα δεδομένα το νέο «Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας»; Είναι η Ελλάδα σήμερα πιο έτοιμη να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις, μετά τα πρόσφατα τραύματά της; Και στις δύο περιπτώσεις, η απάντηση δεν είναι μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από ένα διστακτικό «ναι».

Οι απαντήσεις είναι αβέβαιες διότι, όπως ακριβώς πριν από 200 χρόνια, το μέλλον της Ελλάδας είναι συνδεδεμένο με την μοίρα μιας Μεγάλης Δύναμης, χωρίς όμως να γνωρίζουμε εάν η Μεγάλη Δύναμη θέλει και μπορεί να παρέμβει στο εσωτερικό της Ελλάδας προκειμένου να την οδηγήσει στην άνθιση και την ευημερία. Ακόμη και με το νέο Ταμείο, η ΕΕ απέχει πολύ από το να καταστεί μία «πολιτική κοινότητα», ένα συνεκτικό πολιτικό σύστημα.

Ταυτόχρονα, τα εγχώρια εμπόδια στη μεταρρύθμιση της Ελλάδας παραλληλίζουν τις συνθήκες που επικρατούσαν κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα. Οι υποστηρικτές ανοικτών και ανταγωνιστικών αγορών είναι λίγοι, η κουλτούρα του οικονομικού φιλελευθερισμού ρηχή και οι πελατειακές σχέσεις ακόμα πανίσχυρες. Όλα αυτά καθιστούν ένα πλέγμα συνθηκών που αυξάνει απαγορευτικά το πολιτικό κόστος για όσους αναζητούν μεταρρυθμίσεις.

Μπορεί η Ελλάδα να γεφυρώσει το χάσμα με την Ευρώπη; Θα έχει η Ευρώπη τη βούληση και την ικανότητα να το διευκολύνει; Επιστρέφουμε πάλι στο σύμπλεγμα του Ναυαρίνο…

*Ο Kevin Featherstone είναι καθηγητής στην έδρα  Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και Διευθυντής του Ελληνικού Παρατηρητηρίου (Hellenic Observatory) στο London School of Economics.