Οι ιστορικοί κύκλοι της ελληνικής οικονομίας – από το 1821 έως σήμερα

Η οικονομία της νεότερης Ελλάδας έχει μια ιστορία δύο περίπου αιώνων. Κατά τη διάρκεια αυτών των διακοσίων χρόνων, η χώρα και η οικονομία πραγματικά μεταμορφώθηκαν.

Η Ελλάδα κατόρθωσε να τριπλασιάσει σχεδόν την εθνική της επικράτεια, σε σχέση με το πρώτο ελληνικό κράτος, να αυξήσει τον πληθυσμό της κατά 15 σχεδόν φορές και να αυξήσει το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά άλλες 15 φορές.

Κατόρθωσε να περάσει από το περιθώριο της νοτιοανατολικής Ευρώπης στον πυρήνα της σημερινής αναπτυγμένης Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αυτό δεν έγινε ούτε γραμμικά ούτε αυτόματα. Μια πρώτη επισκόπηση των εξελίξεων της ελληνικής οικονομίας στη μακρά διάρκεια, με βάση την εξέλιξη του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας από το 1833 έως σήμερα, συνιστά την ύπαρξη τριών μεγάλων διακριτών ιστορικών κύκλων.

Ο πρώτος ιστορικός κύκλος

Ο πρώτος ιστορικός κύκλος περιλαμβάνει την περίοδο από το αγώνα της ανεξαρτησίας και την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως και την εγκαθίδρυση του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898.

Ο κύκλος αυτός έχει τρία κεντρικά επιτεύγματα:

1. Τη δημιουργία και τη συγκρότηση του πρώτου ελληνικού κράτους,

2. την εμπέδωση της εθνικής συνείδησης και την υιοθέτηση της «μεγάλης ιδέας», και,

3. τη σταδιακή καθιέρωση των συνταγματικών και δημοκρατικών θεσμών.

Η εξέλιξη της οικονομίας στην περίοδο αυτή υπήρξε μάλλον απογοητευτική. Οικονομική στασιμότητα, δημοσιονομική αστάθεια και τρεις εθνικές «πτωχεύσεις». Η οικονομία βρέθηκε σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τις υπόλοιπες εθνικές επιδιώξεις.

Ο δεύτερος ιστορικός κύκλος

Ο δεύτερος ιστορικός κύκλος περιλαμβάνει το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα, από την οικονομική σταθεροποίηση μετά την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου το 1898, έως του τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1949.

Το κυριότερο επιτεύγμα αυτού του κύκλου είναι η υλοποίηση ενός μεγάλου μέρους της «μεγάλης ιδέας», με τη μεγάλη εδαφική και πληθυσμιακή επέκταση του ελληνικού κράτους και τη σταθεροποίηση των συνόρων του. Κατά τα άλλα επικράτησε μεγάλη πολιτική και οικονομική αστάθεια λόγω των συνεχών σχεδόν πολεμικών και εμφυλίων συγκρούσεων, αλλά και των κοινωνικώ αναστατώσεων και μετασχηματισμών που προκλήθηκαν κατά την ενσωμάτωση των νέων πληθυσμών και των προσφύγων.

Ο τρίτος ιστορικός κύκλος

Ο τρίτος ιστορικός κύκλος ξεκινά μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1949 και διαρκεί έως σήμερα.

Τα τρία βασικά του επιτεύγματα είναι:

1. το αναπτυξιακό «θαύμα» της περιόδου 1953-1973,

2. το δημοκρατικό «θαύμα» της περιόδου 1974-2020, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974 και την εθνική συμφιλίωση, και,

3. η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1981 και η σταδιακή υιοθέτηση των θεσμών και των πολιτικών της.

Στα αρνητικά του καταγράφεται η δικτατορία του 1967 και η μεγάλη οικονομική επιβράδυνση μετά την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το αισιόδοξο μήνυμα

Η σύντομη αυτή επισκόπηση, η οποία συνοψίζει μία μεγαλύτερη εν εξελίξει έρευνά μου για την ελληνική οικονομία, περιέχει τελικά ένα αισιόδοξο μήνυμα: Παρά τις δυσκολίες και τις αδυναμίες της, την εναλλαγή εθνικών θριάμβων με εθνικές καταστροφές, τους πολέμους και τους εμφύλιους σπαραγμούς και τις οικονομικές κρίσεις, σε κάθε ένα από τους τρεις αυτούς ιστορικούς κύκλους η Ελλάδα εκμεταλλεύθηκε τις δυνατότητές της και τις γεωπολιτικές συγκυρίες ώστε να πετύχει τους εθνικούς της στόχους.

Το ζητούμενο για το μέλλον είναι να βελτιώσει το επίπεδο ευημερίας που εξασφάλισε κατά τη διάρκεια του τρίτου ιστορικού κύκλου της, μέσω μεταρρυθμίσεων που θα προστατεύσουν τη δημοκρατία, θα βελτιώσουν την οικονομία και θα θωρακίσουν τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

*Ο Γιώργος Αλογοσκούφης είναι Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Ερευνητικός Εταίρος του Ελληνικού Παρατηρητηρίου του London School of Economics and Political Science.

Το άρθρο αυτό συνοψίζει τα συμπεράσματα της εργασίας του, Historical Cycles of the Greek Economy: From 1821 to the Present, GreeSE Paper no. 158, Hellenic Observatory, London School of Economics and Political Science.