Δυναμική υπέρ της κοινωνικής Ευρώπης

Η υπό συζήτηση πρόταση οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς έχει καίρια πολιτική σημασία. Πρόκειται για την εμβληματική πρωτοβουλία της Επιτροπής στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, η οποία ανακοινώθηκε από την Πρόεδρο κ. von der Leyen ήδη κατά την έναρξη της θητείας της.

Η πρόταση αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης, όπως είναι άλλωστε αναμενόμενο στην περίπτωση ενός τόσο σημαντικού μέτρου.

Η ΕΟΚΕ (Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή) υποστήριξε με ευρεία πλειοψηφία ευνοϊκή γνωμοδότηση που την επικροτεί, παρότι εκφράστηκαν και αποκλίνουσες απόψεις. Ωστόσο, καθώς η νομική υπηρεσία του Συμβουλίου ήρε τις προγενέστερες αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα της ανάληψης δράσης, μπορούν πλέον να εξευρεθούν λύσεις για την αποτροπή τυχόν αρνητικής παρέμβασης στα εθνικά συστήματα συλλογικών διαπραγματεύσεων.

Τι είδους Ευρώπη θέλουμε;

Οι ευρωπαϊκές συνδικαλιστικές οργανώσεις συμφωνούν ότι δεν είναι δυνατόν να επαναληφθούν υποθέσεις όπως η Laval ή η Viking. Ωστόσο, το γεγονός ότι συνέβησαν ήδη δείχνει ότι η «παρέμβαση» της ΕΕ σε κοινωνικά θέματα υφίσταται εδώ και καιρό. Θα ήταν εσφαλμένο να πιστεύουμε το αντίθετο, τη στιγμή που οι νομισματικές πολιτικές αποφασίζονται σε επίπεδο ΕΕ και πολλές οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές υπόκεινται σε κοινές ευρωπαϊκές αποφάσεις.

Συνεπώς, το ζήτημα δεν είναι εάν η Ευρώπη θα πρέπει να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην κοινωνική πολιτική, αλλά μάλλον τι είδους ρόλο θα επιτελεί. Θέλουμε μια ΕΕ στην οποία οι τέσσερις ελευθερίες θα χρησιμοποιούνται για την καταστρατήγηση των κοινωνικών δικαιωμάτων; Ή μήπως θέλουμε πολιτικές που διασφαλίζουν δικαιοσύνη και σύγκλιση σε μια ολοκληρωμένη ενιαία αγορά που εγγυάται την κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα της ΕΕ;

Ανάγκη ανάληψης δράσης σε επίπεδο ΕΕ

Η Ευρώπη οφείλει να διασφαλίσει ότι οι εργαζόμενοι επωφελούνται από επαρκείς κατώτατους μισθούς, ότι οι μισθοί φτώχειας εκλείπουν και ότι τα συστήματα καθορισμού των μισθών μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων ενισχύονται και πάλι μετά από χρόνια στασιμότητας και συρρίκνωσης.

Τα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης καθίστανται οδυνηρά προφανή: ένας στους πέντε Ευρωπαίους διατρέχει κίνδυνο φτώχειας και τα επίπεδα ανισότητας είτε παραμένουν στάσιμα είτε έχουν επιδεινωθεί από το 2008. Το χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης είναι τεράστιο και διευρύνεται συνεχώς από την κρίση του 2008. Σε 16 κράτη μέλη, η φτώχεια των εργαζομένων αυξήθηκε μεταξύ του 2010 και του 2019, με αποτέλεσμα ένας στους δέκα εργαζόμενους στην ΕΕ να θεωρείται φτωχός. Το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων δεν πρόκειται να γεφυρωθεί έως το 2104 χωρίς την ανάληψη περαιτέρω δράσης.

Αποτελεί αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση σημείωσε ελάχιστη πρόοδο ενόψει της επίτευξης του στόχου της για τη βελτίωση της ποιότητας της απασχόλησης κατά την τελευταία δεκαετία και, στην περίπτωση της Ελλάδας, διαπιστώθηκε μάλιστα οπισθοδρόμηση βάσει του νέου δείκτη αξιοπρεπούς εργασίας της Ευρωπαϊκής Συνομοσπονδίας Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ETUC). Ο δείκτης προβάλλει επίσης τον ελάχιστο αντίκτυπο του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος στην αξιοπρεπή εργασία ή στην αξιοπιστία της ως δείκτη, ιδίως σε περιπτώσεις όπως αυτή της Ιρλανδίας.

Κοινωνική πολιτική: σημείο καμπής

Παρατηρείται, ωστόσο, μια θεμελιώδης αλλαγή προτύπου στην ΕΕ, κατόπιν αρχικής πρωτοβουλίας του πρώην Σώματος των Επιτρόπων επί Προεδρίας Jean Claude Juncker, το οποίο εντόπισε τεράστιες κοινωνικές ανισορροπίες στις πολιτικές της ΕΕ και έλαβε δραστικά μέτρα για την εξάλειψή τους. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων υπήρξε ορόσημο αυτού του εγχειρήματος, με την αποφασιστική στήριξη του Σουηδού πρωθυπουργού Stefan Löfven. Ο πυλώνας δεν συνιστά απλώς πυξίδα, αλλά χρειάζεται να μετουσιωθεί σε συγκεκριμένες πολιτικές. Οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν θα μπορούσαν να κατανοήσουν μια τέτοια επίδειξη αρχών εάν δεν συνοδευόταν από απτά αποτελέσματα.

Η οδηγία για επαρκείς κατώτατους μισθούς δεν αναμένεται να τεθεί σε ισχύ ―όπως υποστηρίζεται ενίοτε― εν μέσω της κρίσης του κορονοϊού, αλλά, ως συνήθως, μετά από διαδικασία εφαρμογής αρκετών ετών, αφήνοντας χρόνο προσαρμογής στις κυβερνήσεις και τους κοινωνικούς εταίρους. Το εγχείρημα αυτό δεν θα πρέπει να επιτευχθεί μέσω ενιαίας προσέγγισης, αλλά μάλλον μέσω προσεκτικής προσέγγισης στο πλαίσιο της οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς που αποσκοπεί πρωτίστως στην ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων στα κράτη μέλη. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους η ΕΟΚΕ υπερψήφισε πρόσφατα, με σαφή πλειοψηφία, την πρόταση της Επιτροπής και απέρριψε ως αβάσιμες τις αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα της οδηγίας. Στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ επισημαίνεται σαφώς ότι η πρόταση οδηγίας «έχει σχεδιαστεί προσεκτικά κατά τρόπο ώστε να γίνονται σεβαστές οι εθνικές παραδόσεις, οι νόμοι και οι αντίστοιχες πρακτικές, καθώς και ότι, όσον αφορά τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται, παρέχει διακριτική ευχέρεια προσαρμογής στο εκάστοτε εγχώριο πλαίσιο».

Απτή υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων

Η Ευρώπη βρίσκεται πλέον ενώπιον του επόμενου λογικού βήματος που συνίσταται στην εφαρμογή του σχεδίου δράσης για τον πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, το οποίο παρουσιάστηκε στις αρχές Μαρτίου από τον Αντιπρόεδρο κ. Dombrovskis και τον Επίτροπο κ. Schmit.

Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν την αίσθηση ότι η Επιτροπή προωθεί πρωτοβουλίες για μια πιο κοινωνική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων δεσμευτικών νομοθετικών μέτρων για τη δέουσα αντιμετώπιση των αλλαγών στην αγορά εργασίας και την κοινωνία. Η αίσθηση αυτή αντιδιαστέλλεται προς την εμπειρία που αντλήθηκε από την κρίση και τη ζημία που προκάλεσαν οι πολιτικές λιτότητας, οι οποίες πάγωσαν την οικονομική ανάπτυξη, επέτειναν τις αποκλίσεις και τις ανισότητες και έπληξαν σοβαρά την αποδοχή της ΕΕ από τους εργαζόμενους. Η τρέχουσα πορτογαλική Προεδρία διαθέτει την πολιτική βούληση να προωθήσει μια πιο κοινωνική Ευρώπη. Καθώς η ευρεία πλειοψηφία της επιδοκιμάζει τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, η ΕΟΚΕ οφείλει, ως οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, να αξιοποιήσει και να στηρίξει αυτή τη δυναμική.

Η τελευταία έρευνα του Ευρωβαρόμετρου επιβεβαιώνει την προσδοκία των πολιτών για την επί ίσοις όροις αντιμετώπιση της οικονομικής και της κοινωνικής ανάκαμψης εκ μέρους της Ευρώπης. Το μήνυμα της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών είναι σαφές: όλοι όσοι συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις θα πρέπει τώρα να δραστηριοποιηθούν για την εξεύρεση εποικοδομητικής λύσης ενόψει μιας οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς που θα διασφαλίζει ότι όλοι οι εργαζόμενοι επωφελούνται από λειτουργικά συστήματα συλλογικών διαπραγματεύσεων και εύλογους κατώτατους μισθούς.

Πρόκειται επίσης για ζήτημα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και ευθύνης έναντι των εργαζομένων και των οικογενειών τους, ιδίως στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και στον Νότο της ΕΕ. Το ευρωπαϊκό συνδικαλιστικό κίνημα και η Ομάδα των Εργαζομένων της ΕΟΚΕ προσυπογράφουν τις προτάσεις της πορτογαλικής Προεδρίας της ΕΕ και προτίθενται να συμβάλουν στην πολιτική επιτυχία της κοινωνικής συνόδου κορυφής του Πόρτο.

* Ο Oliver Röpke, είναι προέδρος της Ομάδας των Εργαζομένων της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής και επικεφαλής του Γραφείου της Αυστριακής Συνομοσπονδίας Συνδικαλιστικών Οργανώσεων Εργαζομένων (ÖGB) στις Βρυξέλλες