Χάρης Παμπούκης : Η αναπτυξιακή διάσταση της Δικαιοσύνης (μερικές πρώτες σκέψεις)

Η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα νέο σταυροδρόμι. Η υγειονομική κρίση προσφέρει νέα ευκαιρία αναπτυξιακής ανασυγκρότησης και ήδη έχουν κατατεθεί προτάσεις για το πώς μπορεί η χώρα να αξιοποιήσει κονδύλια σε σχέση με το σκοπό αυτό. Κεντρικός άξονας και ζητούμενο είναι στο πλαίσιο αυτό η αναζήτηση επενδύσεων με φιλική νομοθεσία και μείωση των γραφειοκρατικών εμποδίων και η γρήγορη εκκαθάριση διαφορών που παρακωλύουν και λειτουργούν εν τέλει ανασταλτικά ως προς την προσέλκυση.

Φυσικά το ζήτημα της αναπτυξιακής διάστασης (και εν τέλει συμβολής) της δικαιοσύνης στο θέμα αυτό είναι εξαιρετικά σύνθετο και οι σκέψεις που ακολουθούν δεν φιλοδοξούν να καλύψουν όλες τις πτυχές του. Ούτε φυσικά μπορούν να αναπτυχθούν στις λεπτομέρειες τους.

Οι σχετικοί άξονες που είναι ορατοί είναι πιστεύω τρεις: το πολύπλοκο και χρόνιο ζήτημα, και όχι μόνο ελληνικό, της επιτάχυνσης, δηλαδή της δίκαιης και αποτελεσματικής απονομής της δικαιοσύνης, η αντιμετώπιση των πολύπλοκων και τεχνικά δύσβατων ζητημάτων που γεννούν οι επενδύσεις, η επενδυτική εξειδίκευση, δηλαδή η προσαρμογή του συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης ειδικά στον τομέα αυτόν, και η νομοθετική ορατότητα και σταθερότητα.

• Το χρόνιο και όχι μόνο ελληνικό ζήτημα της επιτάχυνσης απαιτεί: (α) Την εμπέδωση της e-justice, δηλαδή την αξιοποίηση της τεχνολογίας, με σκοπό την ταχύτητα και τη μείωση του κόστους απόδοσης δικαιοσύνης. Ήδη έχει εξαγγελθεί από τον Υπουργό Δικαιοσύνης κ. Τσιάρα σχετικό πρόγραμμα, το οποίο με τη βοήθεια του εξαιρετικού έργου που επιτελεί το Υπουργείο Ηλεκτρονικής Μεταρρύθμισης του κ. Πιερρακάκη, ασφαλώς θα βοηθήσει σημαντικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος. (β) Τη μείωση ύλης με τη χρήση και διάδοση εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών, κυρίως τη διαμεσολάβηση και τη διαιτησία. (γ) Την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας με την εισαγωγή μηχανισμών δοκιμασμένων ιδίως στο πραγματιστικό αγγλοσαξονικό περιβάλλον, όπως οι διατάξεις (injuctions) και η κωδικοποιημένη εισαγωγή της ασέβειας προς το Δικαστήριο – και κυρίως τις δικαστικές αποφάσεις – (contempt of court). Θα πρέπει το δίκαιο μας να ισορροπήσει σε σχέση με την εύνοια που νομοθετικά και εν τοις πράγμασι επιδεικνύεται προς τον οφειλέτη και προς τη πλευρά του δανειστή (κυρίως στο στάδιο της αναγκαστικής εκτέλεσης και της προσωρινής δικαστικής προστασίας). Η ξένη εμπειρία είναι πολύτιμη και εφόσον προσαρμοστεί κατάλληλα θα είναι καταλυτική. Καλό θα ήταν επίσης να δημιουργηθούν απρόσωπα στατιστικά στοιχεία, που θα βοηθήσουν την αξιολόγηση από τους ίδιους τους δικαστές μας και τη στόχευση ως προς την επίλυση παθογενειών.
• Η επίλυση επενδυτικών διαφορών από εξειδικευμένα δικαστήρια. Το πολύ επιτυχημένο παράδειγμα της Σιγκαπούρης – διαιτητικών δικαστηρίων που λειτουργούν εντός του συστήματος της δικαιοσύνης- είναι ένα μοντέλο που αξίζει προσοχής. Η δημιουργία επίσης ενός επενδυτικού κώδικα (που θα περιέχει και φορολογικά κίνητρα) θα ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα. Και αυτό όχι μόνο για εταιρείες αλλά και για φυσικά πρόσωπα (γιατί αστέρες της τέχνης και των σπορ να μην έχουν τη μόνιμη κατοικία τους στην Ελλάδα και να αναγκάζονται να μεταναστεύουν στο Μόντε Κάρλο; Ή γιατί να μην υπάρχει ένα ευνοϊκό καθεστώς προς αλλοδαπούς συνταξιούχους που θα ήθελαν να επιλέξουν την Ελλάδα ως τόπο μόνιμης κατοικίας τους;).
• Τέλος, η ορατότητα της νομοθεσίας με την απλούστευση αποτελεί το απαραίτητο γενικό πλαίσιο, με το οποίο μπορούν επίσης να περιορισθούν οι διαφορές (στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η εκκαθάριση και συστηματοποίηση των εγκυκλίων) Είναι φιλόδοξο έργο, γενικής εμβέλειας βέβαια, αλλά μεγάλης σημασίας. Ο Ιουστινιανός, ο Ναπολέων και όχι μόνο πέρασαν στην ιστορία με τη συμβολή τους στο θέμα αυτό, το οποίο επίσης ενισχύει την Δημοκρατία και εμπεδώνει την απαραίτητη εμπιστοσύνη στους πολίτες.

Και εν είδει υστερογράφου: Η Ελλάδα διαθέτει – το γνωρίζω και υπό την ιδιότητά μου του πανεπιστημιακού δασκάλου- εξαιρετικό έμψυχο δυναμικό που μπορεί να φέρει με την κατάλληλη οργάνωση και με φρεσκάδα σε πέρας αυτό το έργο. Η αξιοποίησή του θα σημάνει και απορρόφηση νέων λαμπρών επιστημόνων στη σημερινή δύσκολη συγκυρία.

* Ο κ. Χάρης Π. Παμπούκης είναι καθηγητής Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Διεθνούς και Αλλοδαπού Δικαίου, τέως υπουργός Επικρατείας