Ιστορίες από το Αρχείο : ΠΥΡΚΑΛ

Είναι καλοκαίρι του 1983. Το ημερολόγιο δείχνει: 7 Ιουνίου 1983. Είναι η ημέρα που δημοσιεύεται στο ΦΕΚ το κείμενο ενός εμβληματικού για την πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου νόμου, του νόμου για τις «προβληματικές επιχειρήσεις» όπως έχει καταγραφεί στην Ιστορία, αν και κάτω από αυτόν το τίτλο βρέθηκαν ορισμένες από τις πιο ιστορικές και πιο μεγάλες βιομηχανίες αυτού του τόπου. Μια από αυτές και η ΠΥΡΚΑΛ.

Στο διαδίκτυο βρήκα το κείμενο του νόμου μαζί με τις υπογραφές των υπουργών. «Προεδρίας της Κυβερνήσης, Μ. Κουτσόγιωργας / Εθνικής Οικονομίας, Γ. Αρσένης/ Οικονομικών, Δ. Κουλουριάνος».

Ο νόμος στην ουσία είναι ένα πολιτικό μανιφέστο – στην εισηγητική του έκθεση διαβάζω: «Όμως δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι το πρόβλημα δημιουργήθηκε κυρίαρχα από την στρεβλή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη που επιβλήθηκε για δεκαετίες στη χώρα μας και που ασφαλώς με συνέπεια ακολούθησαν οι κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας. Μια ανάπτυξη που σε σχέση με αυτές τις επιχειρήσεις εκφράζονταν, με την ανεξέλεγκτη και δύσμορφα προσανατολισμένη χρηματοδότηση και πιστωτική πολιτική, με την «κερδοσκοπική» αξιοποίηση του δημόσιου χρήματος, με την έλλειψη οποιασδήποτε συγκεκριμένης και αξιολογικά χαραγμένης αναπτυξιακής πολιτικής».

Με τον νόμο – βασικός εμπνευστής του οποίου ήταν ο Γεράσιμος Αρσένης- άρχισε να συζητείται και ως μια εναλλακτική πρόταση σε σχέση με τα μέχρις τότε δεδομένα η λεγόμενη κοινωνικοποίηση. Τελικά, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος ο νέος για τα ελληνικά δεδομένα όρος δεν  πρόκοψε και δεν κατάφερε να κάνει τη διαφορά – ως εναλλακτική πρόταση απέναντι στην ελεύθερη λειτουργία της αγοράς από τη μια και το σοβιετικό μοντέλο από την άλλη όχι μόνο δεν δούλεψε αλλά άφησε πίσω του «κομμάτια και θρύψαλα».

Ο Οργανισμός Οικονομικής Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων(ΟΑΕ) που στέγασε τις «προβληματικές επιχειρήσεις» λειτούργησε ως ένας συλλογικός ιδιοκτήτης με κομματική γραμμή που σε κάθε περίπτωση αδυνατούσε να διαμορφώσει ένα σύγχρονο παραγωγικό μοντέλο.

Τον Δεκέμβριο του 1983 δύο συντάκτες του περιοδικού «Οικονομικός Ταχυδρόμος» – Σπ.Βρεττός και Γιάννης Δημητριάδης-  στη στήλη «Ο Κόσμος της Αγοράς» γράφουν για τα «καλά» της λεγόμενης «κοινωνικοποίησης» της ΠΥΡΚΑΛ η οποία έχει τεθεί υπό τον έλεγχο ενός υψηλόβαθμού κομματικού στελέχους του ΠΑΣΟΚ – του Δημήτρη Σωτηρλή, μέλους της Εκτελεστικής Γραμματείας του τότε κυβερνώντος κόμματος.

«Οικονομικός Ταχυδρόμος», 4.10.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τον επόμενο χρόνο – 4 Οκτωβρίου 1984- ο «Οικονομικός Ταχυδρόμος» αφιερώνει το cover story του στο «πείραμα» της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου για την «βιομηχανική πολιτική». Στο εξώφυλλο του τεύχους βρίσκουμε εκτός του τίτλου: «Κρατικές βιομηχανίες, βιομηχανικοί εργάτες και ΠΥΡΚΑΛ» και την αναφορά για τα άρθρα των Βιργινία Τσουδερού, Ο. Αναγνωστίδη και Γιάννη Μαρίνου.

«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 4.10.1984

Για την ιστορία, αναφέρω τον τίτλο του άρθρου της Βιργινίας Τσουδερού – διατέλεσε βουλευτής της ΕΚΝΔ, της ΕΔΗΚ, του ΚΟΔΗΣΟ με τον Γιάγκο Πεσμαζόγλου και της Νέας Δημοκρατίας μετά την προσχώρηση της το 1985 αλλά και υφυπουργός  Εξωτερικών στην κυβέρνηση Κων/νου Μητσοτάκη (1991-1993)- «Για να βγει από το τέλμα η οικονομία μας χρειάζεται λαϊκός καπιταλισμός και όχι κεφαλαιοκρατικοσοσιαλισμός».

Πρόσφατα, η ΠΥΡΚΑΛ με την απόφαση της κυβέρνησης Κυριάκου Μητσοτάκη – για να γίνουν πάρκο με την ονομασία Ανδρέας Λεντάκης οι εγκαταστάσεις του ιστορικού εργοστασίου στο Δήμο Δάφνης Υμηττού- ξαναήρθε στο προσκήνιο. Στο site του Ιδρύματος Μποδοσάκη βρήκα μια ιστορική αναδρομή για την ΠΥΡΚΑΛΗ ιστορία της Εταιρίας Ελληνικού Πυριτιδοποιείου & Καλυκοποιείου αρχίζει ήδη από το 1908, όταν η μικρή εταιρία όπλων και φυσιγγίων των Αδελφών Μαλτσινιώτη συγχωνεύθηκε με το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο Χημικών & Βιομηχανικών Προϊόντων. Το 1924, η Ελληνική Κυβέρνηση δια της Εθνικής Τράπεζας επιχειρεί να επαναδραστηριοποιήσει την εταιρία με τη συμμετοχή σ’αυτήν της Εθνικής Τράπεζας, της Τράπεζας Βιομηχανίας και του Μποδοσάκη. Η προσπάθεια όμως αυτή αποτυγχάνει.

Τον Ιανουάριο του 1934, ο τότε Διοικητής της Εθνικής Δροσόπουλος κάλεσε τον Μποδοσάκη και του ζήτησε να αναλάβει την εταιρία. Μετά από σκληρή διαπραγμάτευση, η Εθνική συμφώνησε να του μεταβιβάσει την κυριότητα των μετοχών της στην ΠΥΡ-ΚΑΛ.

Από τη στιγμή που τα δύο μέρη κατέληξαν σε συμφωνία, ο Μποδοσάκης άρχισε την αναβίωση της ΠΥΡ-ΚΑΛ. Η πρώτη περίοδος λειτουργίας της μέχρι την έναρξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε κερδοφόρα, δεδομένου ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν αρχίσει τις πολεμικές προετοιμασίες, και η ζήτηση για πολεμικό υλικό ήταν ιδιαίτερα αυξημένη. Πολύ σημαντικές εξαγωγές πραγματοποιήθηκαν με αποδέκτη τη νόμιμη Κυβέρνηση της Ισπανίας, που είχε εμπλακεί σε εμφύλιο πόλεμο.

«Οικονομικός Ταχυδρόμος», 18.7.1938, Ιστορικό Αρχείο

Στην Ελλάδα όμως, η στάση των Ενόπλων Δυνάμεων ήταν εχθρική προς τον Μποδοσάκη. Οι στρατιωτικοί αμφισβητούσαν την ποιότητα των προϊόντων της ΠΥΡ-ΚΑΛ και συχνά προμηθευόντουσαν πυρομαχικά από το εξωτερικό, παρά την αναγνωρισμένη διεθνώς ποιότητα των προϊόντων της εταιρίας. Ο Μποδοσάκης όμως, δεν άφησε τη βιομηχανία να υπολειτουργεί. Συνέχισε την παραγωγή με εντατικούς ρυθμούς, δημιουργώντας υψηλά αποθέματα που αποδείχθηκαν σωτήρια όταν ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, οπότε φάνηκε πόσο σωστή ήταν η πρωτοβουλία του.

Στις αρχές του 1941, όταν πλέον η γερμανική εισβολή ήταν προ των θυρών, ο Μποδοσάκης ζητούσε επίμονα από την Κυβέρνηση να φυγαδεύσει τον εξοπλισμό της ΠΥΡ-ΚΑΛ στη Μέση Ανατολή, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών. Η έγκριση δόθηκε όταν πια ήταν πολύ αργά… Οι κατακτητές, με την άφιξή τους στην Ελλάδα, έσπευσαν να απογυμνώσουν το εργοστάσιο και να μεταφέρουν τα πάντα στη Γερμανία…

Μεταπολεμικά, η λειτουργία της ΠΥΡ-ΚΑΛ ξανάρχισε το 1951 με την είσοδο της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Χάρη στις συνεχόμενες παραγγελίες του ΝΑΤΟ και την προτροπή του Παπάγου, ο Μποδοσάκης πραγματοποίησε μεγάλη επένδυση εκσυγχρονισμού της βιομηχανίας, που ολοκληρώθηκε το 1954.

Οικονομικός Ταχυδρόμος, 30.4.1987

Ωστόσο, η μεταπολεμική περίοδος για την ΠΥΡ-ΚΑΛ δεν είχε την αναμενόμενη ευτυχή έκβαση. Ίσως, γιατί η χρήση πολεμικού υλικού μειώθηκε θεαματικά με το τέλος του πολέμου, αλλά και γιατί η Ελλάδα, όπως και άλλα κράτη, ήταν πλέον δέσμια του μεταπολεμικού κλίματος του Ψυχρού Πολέμου, οπότε και η πολεμική βιομηχανία της δεν είχε πλέον τη δυνατότητα ελεύθερων επιλογών όσον αφορά την αγορά και πώληση πολεμικού υλικού. Εξάλλου, ο κρατικός παρεμβατισμός ήταν έντονος, γιατί το κράτος ανέκαθεν εκδήλωνε την πρόθεση να θέσει υπό τον απόλυτο έλεγχό του την πολεμική βιομηχανία της χώρας.

Τελικά, μετά από μια δύσκολη μεταπολεμική πορεία, η ΠΥΡ-ΚΑΛ κρατικοποιήθηκε το 1981».

Για το θέμα του Πάρκου διαβάστε: Το πράσινο μέλλον ενός ιστορικού βιομηχανικού συγκροτήματος και η μνήμη ενός φωτισμένου δημάρχου

Επιμέλεια Αρχείου: Tμήμα Ιστορικού Αρχείου «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»