Oι πέντε γεωπολιτικές «πληγές» που απειλούν την ειρήνη – Και την οικονομία

Η πανδημία που ξέσπασε το 2020 επέφερε, όπως όλοι γνωρίζουν πλέον, τεράστιες επιπτώσεις στις οικονομίες, καθώς ολόκληροι κλάδοι κυριολεκτικά «πάγωσαν» εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων. Το ίδιο συνέβη με εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από άκρου εις άκρον της γης, μιας και οι ζωές τους άλλαξαν ριζικά – συχνά και δραματικά.

Τα συστήματα υγείας έφτασαν στα όριά τους, οι κυβερνήσεις δοκίμασαν τις ικανότητες και τις αντοχές τους στις πιο δύσκολες συνθήκες, ενώ το κράτος επέστρεψε ρωμαλέο για να φωνάξει «είμαι εδώ!» απέναντι σε όσους το είχαν χαρακτηρίσει περίπου άχρηστο.

Υπάρχει, όμως, και κάτι που δεν φάνηκε να επηρεάζεται ιδιαιτέρως από την πρωτόγνωρη κατάσταση στην οποία βρέθηκε όλος ο πλανήτης. Πρόκειται, βεβαίως, για τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς και τις ένοπλες συγκρούσεις, που όχι μόνο δεν κόπασαν, αλλά έδειξαν να πολλαπλασιάζονται.

Ο σύντομος πόλεμος ανάμεσα σε Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία στον Καύκασο, η μάχη για την Τρίπολη και τη Σύρτη στη Λιβύη με την εμπλοκή πολλών ξένων χωρών, ο εμφύλιος στη Συρία και οι συνεχείς τουρκικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων, οι σώμα με σώμα συγκρούσεις Κινέζων και Ινδών στρατιωτών στα απρόσιτα ορεινά περάσματα των Ιμαλαΐων, είναι ορισμένα μόνο από όσα σφράγισαν την περίοδο της πανδημίας και αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.

Το ίδιο συμβαίνει, φυσικά, με τα αμέτρητα «θερμά επεισόδια» – στον Περσικό Κόλπο και τον Κόλπο του Ομάν, στα ανοιχτά της Ταϊβάν και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, στην Βαλτική, στα σύνορα Κολομβίας-Βενεζουέλας και, βεβαίως, στο Αιγαίο και τη νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Το ερώτημα που τίθεται είναι, λοιπόν, προφανές: Υπάρχει, άραγε, λόγος να περιμένουμε και να φοβόμαστε ακόμη πιο σοβαρές και καταστροφικές εξελίξεις το επόμενο διάστημα; Υπάρχουν εστίες που μπορούν να προκαλέσουν γενικευμένη έκρηξη και ταυτόχρονα σοβαρές αναταράξεις στην οικονομία – και πού βρίσκονται αυτές;

Μήπως, όταν ξεπεραστεί το σοκ της πανδημίας, βγουν στην επιφάνεια σαν τσουνάμι οι παλιές και οι νέες αντιθέσεις, σαρώνοντας τα πάντα σε ένα κόσμο που θα έχει τόσο συνηθίσει στην ιδέα και την εικόνα του θανάτου;

Μπορεί, τελικά, τα χειρότερα να αποτραπούν – και αν ναι, πώς; Μήπως με μια «νέα Γιάλτα», η οποία φαίνεται να υποκρύπτεται στην πρόταση του Μπάιντεν για σύνοδο κορυφής με τον Πούτιν ή το κάλεσμα του τελευταίου για μια διάσκεψη των «5» του Συμβουλίου Ασφαλείας στην ατζέντα της οποίας θα βρεθούν τα πάντα;

Το σίγουρο είναι πως η ειρήνη και ο πόλεμος μοιάζουν να απέχουν ελάχιστα. Η δε αφορμή μπορεί να δοθεί ανά πάσα στιγμή – τουλάχιστον στα παρακάτω πέντε μέτωπα που αφορούν πρακτικά όλο τον κόσμο.

Ουκρανία – Κριμαία

Από τις αρχές του έτους, οι συγκρούσεις στην «καυτή ζώνη» που χωρίζει τις ντε φάκτο αυτόνομες περιοχές του Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία με την υπόλοιπη χώρα έχουν ενταθεί επικίνδυνα, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την εκεχειρία του 2015. Παράλληλα, η Μόσχα συγκεντρώνει ισχυρές δυνάμεις στα σύνορά της και πραγματοποιεί ασκήσεις ετοιμότητας, απειλώντας ότι σε περίπτωση πολέμου, αυτό θα σημάνει την «καταστροφή της Ουκρανίας».

Κάτι ανάλογο κάνει το Κίεβο, που φαίνεται έχει την αμέριστη στήριξη του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ. Μάλιστα, ανοίγει ζήτημα ένταξης της Ουκρανίας στη Συμμαχία, κάτι που αποτελεί «κόκκινη γραμμή» για το Κρεμλίνο – το οποίο, σε αυτή την περίπτωση, δεν αποκλείεται να επιχειρήσει να κατοχυρώσει τα «κεκτημένα» του, με νέες προσαρτήσεις.

Το θερμόμετρο ανεβάζει και η πρόθεση της Τουρκίας να εμπλακεί, καθώς και η παρουσία αμερικανικών πολεμικών στην Μαύρη Θάλασσα, τα οποία βάζουν στο «στόχαστρό» τους την Κριμαία.

Τι θα σημάνει ενδεχόμενη ανάφλεξη σε αυτό το μέτωπο; Αναγκαστική εμπλοκή της Ευρώπης, Ψυχρός Πόλεμος με τη Ρωσία, αναταράξεις στον ενεργειακό εφοδιασμό, εμπλοκή στον Nord Stream 2 – και πολλά άλλα.

ΝΑ Μεσόγειος – Μέση Ανατολή

Είναι γεγονός ότι η εικόνα που επικρατεί αυτή την περίοδο στη συγκεκριμένη περιοχή – παραδοσιακά από τις πιο «εκρηκτικές» στον πλανήτη – δεν έχει σχέση με το πολεμικό κλίμα που κυριάρχησε το δεύτερο μισό του 2020. Είναι κάτι, άλλωστε, που οδήγησε τους «27» της ΕΕ να αποφασίσουν να δώσουν στην Τουρκία την ευκαιρία για μια «νέα αρχή» στις διμερείς σχέσεις.

Παράλληλα, ο σχηματισμός μεταβατικής κυβέρνησης «εθνικής ενότητας» στη Λιβύη, καθώς και ο δίαυλος διαλόγου που ανοίγει ανάμεσα σε Άγκυρα και Κάιρο, κάνουν πιο αισιόδοξες τις προβλέψεις για το άμεσο μέλλον και ενισχύουν τις πιθανότητες μιας συνολικής διευθέτησης χωρίς τη χρήση (περαιτέρω) βίας.

Τα εμπόδια, ωστόσο, παραμένουν πολλά. Η Συρία παραμένει κατακερματισμένη και ο πόλεμος μπορεί να αναζωπυρωθεί ανά πάσα στιγμή. Ο Λίβανος κυριολεκτικά «βράζει». Στο Κυπριακό ο Ερντογάν μοιάζει να έχει οριστικά επιλέξει την διχοτόμηση. Όσο για το «μέτωπο» Τουρκίας-Ελλάδας, η ιστορία έχει αποδείξει πόσο εύκολα ο διάλογος μπορεί να μετατραπεί σε απειλή πολέμου.

Οι γεωπολιτικές και οικονομικές συνέπειες νέων συρράξεων στην περιοχή αυτή είναι προφανείς για την Ευρώπη. Ειδικά καθώς κανείς από τους ισχυρούς του κόσμου δεν απουσιάζει από το σκηνικό.

Περσικός Κόλπος – Ιράν

Η έναρξη των διαπραγματεύσεων στη Βιέννη με στόχο την αναβίωση της συμφωνίας του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αισιόδοξο μήνυμα, ειδικά καθώς ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ έχει δηλώσει ότι στηρίζει μια τέτοια εξέλιξη. Φαίνεται, ωστόσο, ότι ταυτόχρονα με το «καρότο» του διαλόγου, υπάρχουν κάποιοι που φροντίζουν να υπενθυμίζουν στην Τεχεράνη πως υπάρχει και το… «μαστίγιο».

Η πρόσφατη επίθεση σε ιρανικό πλοίο στην Ερυθρά Θάλασσα και, κυρίως, το νέο σαμποτάζ στις εγκαταστάσεις της Νατάνζ – αμφότερα αποδίδονται στο Ισραήλ, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί ή διαψευστεί κάτι – εντείνουν την πίεση προς την ηγεσία της Τεχεράνης. Εάν απαντήσει επιθετικά (όσο μπορεί φυσικά…) τότε όλοι θα της επιρρίψουν την ευθύνη για ό,τι ακολουθήσει. Εάν συμβιβαστεί, τότε η στάση της κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως «προδοτική».

Όπως είναι προφανές, το δίλημμα δεν έχει εύκολη απάντηση και οι απόπειρες συμβιβασμού δεν έχουν εγγυημένη επιτυχία – κάτι που φαίνεται και στον πόλεμο της Υεμένης, όπου υπάρχει άμεση ανάμιξη του Ιράν.

Δεν χρειάζεται να σκεφτούμε καν πού θα βρεθούν οι τιμές του πετρελαίου σε περίπτωση σύγκρουσης και αποκλεισμού του Περσικού Κόλπου και του Κόλπου του Ομάν…

Ταϊβάν – Νότια Σινική Θάλασσα

«Η Ταϊβάν είναι δική μας – Μην παίζεται με τη φωτιά». Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνει με κάθε τρόπο το Πεκίνο προς την Ουάσιγκτον και τους συμμάχους της στην περιοχή, ξεκαθαρίζοντάς τους πως αργά ή γρήγορα, ειρηνικά ή δια της βίας, η σημαία της Κίνας θα ανεμίζει στην Ταϊπέι, όπως και στο Χονγκ Κονγκ.

Κάθε ημέρα που περνά δε, ολοένα περισσότεροι φοβούνται πως αυτό θα γίνει μάλλον γρήγορα – όπως, άλλωστε, προέβλεψε πρόσφατα ο διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στον Ειρηνικό, ένας πόλεμος εκεί είναι πολύ πιθανό να ξεσπάσει μέσα στην επόμενη επταετία.

Σημειώνεται πως οι ΗΠΑ μπορεί να μην έχουν αναγνωρίσει επισήμως την Ταϊβάν, αποτελούν όμως τον πιο ισχυρό της σύμμαχο και συνεχίζουν να την εξοπλίζουν σαν αστακό. Παράλληλα, έχουν επιδοθεί σε ένα μπρα-ντε-φερ με τους Κινέζους και στην περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας, όπου επίσης το Πεκίνο θέλει να κατοχυρώσει την ηγεμονία του.

Η αναμέτρηση που θα κρίνει το «ποιος-ποιον» ανάμεσα στις δύο (πυρηνικές) υπερδυνάμεις φαντάζει αναπόφευκτη για πολλούς. Εξάλλου, σε επίπεδο οικονομίας και εμπορίου έχει ήδη ξεκινήσει.

Ινδία – Κίνα – Πακιστάν

Συζητώντας για τους παγκόσμιους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, συχνά αρκετοί λησμονούν την Ινδία. Τη δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα στον πλανήτη, με τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό και σημαντικούς πόρους, η οποία έχει προ πολλού πάψει να κρύβει τις φιλοδοξίες της – τις οποίες εκφράζει πολιτικά ο πρωθυπουργός και ηγέτης του εθνικιστικού BJP, Ναρέντρα Μόντι.

Οι δύο μεγάλοι γείτονές της, Κίνα και Πακιστάν (σημαντικός σύμμαχος του οποίου είναι η Τουρκία), το γνωρίζουν, ανησυχούν και παίρνουν τα μέτρα τους, όντας έτοιμοι να της… ψαλιδίσουν τα φτερά. Οι αφορμές, άλλωστε, υπάρχουν: Ινδία και Πακιστάν, για παράδειγμα, έχουν εμπλακεί σε τρεις πολέμους και αμέτρητα «θερμά επεισόδια» για τον έλεγχο του Κασμίρ – ενώ ένας τέταρτος μπορεί να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή, ειδικά μετά την ένταση που προκαλούν οι διώξεις του Νέου Δελχί κατά των μουσουλμάνων της χώρας.

Κίνα και Ινδία, από την άλλη, συνεχίζουν να διεκδικούν διαφιλονικούμενες περιοχές στα υψίπεδα των Ιμαλαΐων, με τις συγκρούσεις ανάμεσα στις στρατιωτικές τους δυνάμεις να προκαλούν συχνά δεκάδες νεκρούς – όπως συνέβη και πέρυσι.

Και μια «λεπτομέρεια»: Ένας πόλεμος σε αυτό το «τρίγωνο» θα αφορά άμεσα κάπου 3 δισ. ανθρώπους, ήτοι το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού…