It’s the economy, stupid

Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τη φράση «μα δεν μπορούμε να τα αποδίδουμε όλα στην οικονομία». Μόνο που όπως όλες οι κοινότοπες φράσεις λέει πολύ λίγα. Ή, για να το πω διαφορετικά: υπάρχουν πολλά πράγματα στη ζωή που δεν ανήκουν στο πεδίο της οικονομίας. Όμως, δεν είναι εφικτά χωρίς την οικονομία.

Εγώ πιστεύω, αντίθετα, ότι η οικονομία είναι πάρα πολύ σημαντική. Τόσο, σημαντική που ορισμένες φορές είναι καλό να μην την αφήνουμε στους οικονομολόγους. Όχι γιατί δεν χρειαζόμαστε τη εξειδικευμένη γνώση, την επιστημονική έρευνα, την εκτεταμένη εμπειρία των ειδικών. Αλλά γιατί ακριβώς επειδή η οικονομία αφορά όλες τις πλευρές της ζωής, με έναν τρόπο πρέπει να όλοι να μπορούν να έχουν έναν τρόπο όχι μόνο να κατανοήσουν τα οικονομικά φαινόμενα αλλά και να πάρουν θέση.

Μόνο που αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να μιλάμε για την οικονομία αλλιώς. Γιατί πολλές φορές μιλάμε για την οικονομία χωρίς απαραίτητα να λέμε κάτι. Αναμασάμε φράσεις και λέξεις και κλισέ για την ανάπτυξη, τον πληθωρισμό, την ανταγωνιστικότητα, την ανεργία, χωρίς να καθόμαστε να τις σκεφτούμε περισσότερο. Χωρίς να αναλογιστούμε ότι δεν αφορούν απλώς κάποιες στατιστικές τάσεις, αλλά ανθρώπους: που έχουν ή δεν έχουν δουλειά, που μπορούν ή δεν μπορούν να δημιουργήσουν μια επιχείρηση, που έχουν ή δεν έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν τις ανάγκες της οικογένειάς τους. Αλλά και χωρίς να κάτσουμε να σκεφτούμε πώς από τις αφηρημένες αρχές και τις γενικές έννοιες θα μπορέσουμε να καταλήξουμε ξανά σε αυτούς τους ανθρώπους και να κάνουμε τη ζωή τους καλύτερη.

Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να μιλάμε και να συζητάμε για την οικονομία αλλιώς. Γιατί είμαστε σε μια εποχή αλλαγών μεγάλων. Γιατί αυτό που ονομάσαμε «παγκοσμιοποίηση» περνάει κρίση σε έναν κόσμο μεγάλων διαιρέσεων. Γιατί η κλιματική αλλαγή, είτε το θέλουμε είτε όχι θα βάλει όρια σε αυτό που κάποτε ονομάσαμε «ανάπτυξη». Γιατί βλέπουμε τον Μπάιντεν να θέλει να ακολουθήσει τα βήματα του Ρούζβελτ και την Ευρώπη να μη θέλει να ξεφύγει από το βραχνά της λιτότητας. Γιατί οι χώρες που θα ξεχωρίσουν και οι κοινωνίες που θα ευημερήσουν σε αυτό το τοπίο δεν θα είναι αυτές που θα παραμείνουν προσκολλημένες σε δόγματα, αλλά αυτές που θα χαράξουν νέους δρόμους.

Η χώρα μας αυτή την ευκαιρία την έχασε την προηγούμενη δεκαετία. Την έχασε όταν δεν κατάλαβε τα αδιέξοδα των μνημονίων και θεώρησε ότι αρκούσε η εφαρμογή τους. Την έχασε όταν η κυβέρνηση που υποσχέθηκε να μας απαλλάξει από αυτά, αποδείχτηκε παντελώς απροετοίμαστη για τη σύγκρουση και ανίκανη να έχει όντως μια εναλλακτική πολιτική.

Τώρα έχουμε μια άλλη ευκαιρία. Μόνο που αυτή τη φορά χρειάζεται να συζητήσουμε για την οικονομία αλλιώς. Με το βλέμμα στραμμένο στους πραγματικούς ανθρώπους και τις ανάγκες τους και αφετηρίες διαφορετικές. Και αυτό σημαίνει να συμφωνήσουμε σε κάποια πράγματα:

Δεν υπάρχει οικονομική πρόοδος χωρίς επιχειρηματικότητα. Μόνο που επιχειρηματικότητα δεν σημαίνει να βγάζεις λεφτά αλλά να κάνεις επενδύσεις. Σημαίνει εφευρετικότητα, ιδέες, δημιουργία. Σημαίνει νέα προϊόντα. Και κυρίως σημαίνει νέες θέσεις εργασίας.

Αγορά και κράτος δεν είναι έννοιες ανταγωνιστικές. Χρειαζόμαστε την αγορά και τον δυναμισμό της, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει οικονομική πρόοδος και κοινωνική συνοχή χωρίς το κράτος, χωρίς δημόσιες υποδομές, χωρίς αναβαθμισμένο δημόσιο σύστημα παιδείας, χωρίς επένδυση στη δημόσια υγεία, χωρίς μέτρα αναδιανομής και κοινωνικής προστασίας, χωρίς δημόσια δαπάνη.

Η εργασία δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται μόνο ως κόστος. Ούτε ως αναλώσιμο υλικό. Χωρίς αξιοπρεπείς αμοιβές και καλές συνθήκες εργασίας δεν μπορούμε ελπίζουμε σε εκείνη την αύξηση της παραγωγικότητας που θα τροφοδοτήσει την ανάπτυξη. Ιδίως όταν στην πραγματικότητα η δεξιότητα, η μόρφωση, τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα των εργαζομένων, ιδίως των νέων είναι πολύ περισσότερα από μια γενιά πριν. Ή θα κάνουμε τους εργαζομένους συμμέτοχους σε μια κοινή προσπάθεια, αντιμετωπίζοντάς με το σεβασμό που τους αναλογεί, ή θα χάσουμε και πάλι το στοίχημα.

Περισσότερο παρά ποτέ η γνώση είναι δύναμη: κανένα ευρώ που ξοδεύεται στην παιδεία, σε όλες τις βαθμίδες της δεν πάει χαμένο. Από τη γενική παιδεία και τη βασική έρευνα μέχρι την εξειδικευμένη έρευνα και την ανάπτυξη εφαρμογών, το μέλλον της οικονομίας κρίνεται σε αμφιθέατρα και εργαστήρια.

Το μέλλον είναι πράσινο. Διαφορετικά δεν υπάρχει μέλλον. Τα μεγαλύτερα στοιχήματα του μέλλοντος θα παιχτούν γύρω από την «πράσινη μετάβαση». Το εάν θα γίνει, το πώς θα γίνει, το εάν θα αποφευχθεί το κοινωνικό κόστος. Η «πράσινη μετάβαση» δεν σημαίνει απλώς κάποιες επενδύσεις στις ανανεώσιμες. Σημαίνει μια ριζικά διαφορετική προσέγγιση στην τεχνολογία, την ενέργεια, την κατανάλωση, τελικά την προσπάθεια για μια βιώσιμη κοινωνία και όχι απλώς οικονομία.

Όλα αυτά θέλουν συζήτηση, ιδέες, δημιουργική αντιπαράθεση απόψεων. Θέλουν υλικό για σκέψη, γνώση, πληροφορίες, στοιχεία. Θέλουν πολυφωνία και να δώσουμε το λόγο σε αυτούς που πραγματικά έχουν κάτι να πουν.

Θέλουν τον Οικονομικό Ταχυδρόμο.