Ο Μαύρος Κύκνος, η Ηγεσία και ο Σουν Τζου

Πάντα σε περιόδους κρίσης, ειδικά όπως η τωρινή με την πανδημία, ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση για τις Ηγεσίες, τους Ηγέτες, τα χαρακτηριστικά τους, το ρόλο τους, το πως αντιδρούν, πως λαμβάνουν αποφάσεις και τη στρατηγική ακολουθούν.

Παρατηρώντας κανείς προσεκτικά όλους αυτούς τους μήνες της πανδημίας την συμπεριφορά πολλών Ηγετών θα συμφωνήσει ότι η πλειοψηφία των Ηγεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξε κατώτερο των περιστάσεων. Σε πάρα πολλές φορές αναδείχθηκε η έλλειψη ευελιξίας, προσαρμοστικότητας, ακόμα και ενσυναίσθησης, ενώ φωτίστηκε και η ανευθυνότητα.

Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις, όπου αρχηγοί κρατών, παρουσίασαν συμπεριφορές με στοιχεία που παρατηρούνται σε μορφές ηγεσίας που χαρακτηρίζονται επιστημονικά ως μη χαρισματικές.

Σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ, το διαμέτρημα του εκάστοτε Ηγέτη αποτελεί συνάρτηση του στόχου που θέτει και του τρόπου με τον οποίο κινείται βάση του πλαισίου που όρισε. Αυτό το είδαμε με ένταση την περίοδο της πανδημίας και μετρήσαμε και ζυγίσαμε Ηγεσίες σε πραγματικές συνθήκες κρίσης.

Τι αναζητά όμως η κοινωνία από μια Ηγεσία σε περιόδους κρίσης; Αναζητά Ηγέτες που πρέπει να διακρίνονται από πολλά ηγετικά χαρακτηριστικά με πιο βασικό το αίσθημα ευθύνης που οφείλουν να έχουν τόσο έναντι της χώρας που διοικούν όσο κυρίως έναντι των μελλοντικών γενιών.

Αυτό το περίφημο και πολυσυζητημένο αίσθημα ευθύνης τους φέρνει μπροστά και σε οδυνηρές αποφάσεις ή ακόμα και σε επιλογές που τους οδηγούν απέναντι σε παραδοσιακά ακροατήριά τους. Μην λησμονούμε ότι οι ηγέτες είναι αρκετά συχνά ιδιαίτερα επιρρεπείς σε λανθασμένες αποφάσεις και πράξεις τόσο στο οικονομικό πεδίο όσο και σε πολέμους.

Ειδικά στην παρούσα κρίση, φάνηκε ξεκάθαρα ότι άλλο έχω την εξουσία και άλλο είμαι ηγέτης. Η εξουσία και η ηγεσία είναι δυο διαφορετικές έννοιες. Και αυτό διότι η ηγεσία έχει ως βασική προϋπόθεση να προσαρμόζεται ο εκάστοτε ηγέτης, επιδεικνύοντας ηγετικά χαρακτηριστικά.

Σύμφωνα με τον Βέμπερ, η πολιτική ορίζεται ως «διευθύνουσα» δραστηριότητα του Κράτους και ο πολιτικός οφείλει να παίρνει θέση και να είναι παθιασμένος (ira et stadium).

Εξάλλου, κρίσεις όπως η παρούσα καθορίζουν και τα όρια της υπευθυνότητας ενός Ηγέτη που έχει ως πρώτιστη αρχή να μάχεται και μια βασική αρχή είναι, «δεν υφίσταται στρατηγική αλλά μόνο μοντέλο για τη διαχείριση της κρίσης».

Στην παρούσα φάση, η ηγεσία δεν μπορεί να υπάρξει μόνη της χωρίς κοινωνική συμμετοχή και στήριξη, ειδικά όταν λαμβάνονται αποφάσεις, επιβεβλημένες για την προστασία της δημόσιας υγείας, όπως η επιχείρηση «μένουμε σπίτι».

Το ξεπέρασμα μιας κρίσης δεν αποτελεί στόχο μόνο μιας Ηγεσίας, πεφωτισμένης ή μη, αλλά είναι ζήτημα συλλογικής αυτογνωσίας και κοινωνικής ευθύνης. Παράλληλα η Ηγεσία δεν πρέπει να έχει το Σύνδρομο της Ύβρεως, το οποίο εντοπίζεται σε Ηγέτες – αρχηγούς κρατών και είναι απόρροια της εξουσίας.

Επ’ αυτού η ιστορικός Μπάρμπαρα Τάκμαν όρισε το Σύνδρομο της Υβρεως ως την αφύσικη εμμονή σε μια πολιτική που αποδεδειγμένα είναι ανεφάρμοστη ή αντιπαραγωγική. «Η ξεροκεφαλιά, η πηγή της αυταπάτης, αποτελεί παράγοντα με τεράστιο ρόλο στη διακυβέρνηση» αναφέρει. Σε πόσες περιπτώσεις δεν είδαμε την ξεροκεφαλιά να κυριαρχεί και ο δογματισμός να υπερισχύει του ορθολογισμού.

Σε ακραία γεγονότα, όπως τώρα, αναδεικνύονται ηγέτες και ηγετικές συμπεριφορές και ειδικά σε περιόδους «μαύρων κύκνων» που κατά τον Νασιμ Νικόλας Ταλεμπ, από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής, ορίζεται ένα απρόβλεπτο γεγονός που ανατρέπει σταθερές και προκαλεί παρενέργειες που δύναται να γίνουν τραγικές.

Σύμφωνα με τον Τάλεμπ, «δεν γνωρίζουμε τι δεν γνωρίζουμε». Όμως ένας Ηγέτης έχει υποχρέωση να έχει κάνει την σωστή προετοιμασία του δια παν ενδεχόμενο.

Ουσιαστικά οφείλει να πατάει στα βήματα του Σουν Τζου, του Κινέζου θεωρητικού της στρατηγικής και να ακολουθεί την φράση: «Μην υποθέτεις ότι ο εχθρός δεν θα έλθει. Προετοιμάσου για τον ερχομό του. Μην υποθέτεις ότι ο εχθρός δεν θα επιτεθεί. Τουναντίον προετοίμασε ισχυρή άμυνα».