Το κοινωνικό συμβόλαιο του 21ου αιώνα

Οι επιπτώσεις της πανδημίας πάνω στην οικονομία, την εργασία και την κοινωνία είναι ήδη ορατές, όμως άγνωστο παραμένει ακόμη το πόσο βαθιές θα είναι οι αλλαγές που θα συντελεστούν την επόμενη ημέρα αυτής της υγειονομικής κρίσης.

Ακαδημαϊκοί, οικονομολόγοι και πολιτικοί εξετάζουν το περιβάλλον που διαμορφώνεται παγκοσμίως και αναζητούν τις καλύτερες δυνατές λύσεις για τα προβλήματα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν όταν η πανδημία θα τεθεί υπό έλεγχο και ο συνδυασμός των δημοσιονομικών και νομισματικών μέτρων στήριξης θα αρχίσει σταδιακά να αποσύρεται.

Η Βαρόνη Μινούς Σαφίκ, διευθύντρια  στο London School of Economics and Political Science, προτείνει κάτι ρηξικέλευθο: την υπογραφή ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου προσαρμοσμένου στον 21^ο αιώνα. «Το ενδιαφέρον μου για κοινωνικά συμβόλαια αναπτύχθηκε από την επιθυμία να κατανοήσω τις υποκείμενες αιτίες της πρόσφατης οργής που εκδηλώνεται στην πολιτική πόλωση, τους πολιτισμικούς πολέμους, συγκρούσεις σχετεικές με την ανισότητα και το φύλο, αλλά και τις διαγενετικές εντάσεις για την κλιματική αλλαγή,» αναφέρει η Σαφίκ σε άρθρο της σε blog του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Η δυσαρέσκεια είναι εκτεταμένη. Τέσσερις στους πέντε ανθρώπους στην Κίνα, την Ευρώπη, την Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες νιώθουν ότι το σύστημα δεν δουλεύει γι; αυτούς και στις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες οι γονείς φοβούνται ότι τα παιδιά τους έχουν μπροστά τους ένα χειρότερο μέλλον. Η πανδημία λειιτούργησε σαν μεγάλη αποκάλυψη καθώς έπληξε τους πιο ευάλωτους –ηλικιωμένους, άρρωστους, γυναίκες και όσους είχαν αβέβαιες δουλειές- διευρύνοντας τις υπάρχουσες ανιστότητες.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της δυσανασχέτησης πηγάζει από την αποτυχία των υπαρχόντων κοινωνικών συμβολαίων να καλύψουν τις προσδοκίες των ανθρώπων για ασφάλεια και ευκαιρία. Οι παλιές συμφωνίες κατέρρευσαν από διάφορες δυνάμεις, περιλαμβανομένων όσων ο συνολικός αντίκτυπος στην κοινωνία ήταν θετικός, όπως η τεχνολογική αλλαγή η οποία φέρνει επανάσταση στην εργασία και η είσοδος αυξανόμενου αριθμού μορφωμένων γυναικών στην αγορά εργασίας η οποία παρεμβαίνει στην ικανότητά τους να μεγαλώσουν τα παιδιά τους ή να περιποιηθούν τους ηλικιωμένους δωρεάν. Κοιτάζοντας μπροστά, η γήρανση του πληθυσμού σημαίνει ότι θα χρειαστεί να βρούμε νέους τρόπους υποστήριξης των ηλικιωμένων, ενώ η κλιματική αλλαγή μας υποχρεώνει να εργαστούμε ακόμη πιο σκληρά για να κάνουμε τον κόσμο περιβαλλοντολογικά βιώσιμο. Τα καλά νέα, ωστόσο, είναι ότι ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο είναι πιθανό και ότι εξαρτάται από τρείς πυλώνες: ασφάλεια, διαμοιρασμός ρίσκου και ευκαιρίες.

Ασφάλεια

Οι αγορές εργασίας έχουν γίνει περισσότερο ευέλικτες και η μαύρη εργασία είναι σήμερα ένα κοινό χαρακτηριστικό της ζωής τόσο στον αναπτυσσόμενο όσο και στον ανεπτυγμένο κόσμο. Με αυξανόμενο ρυθμό είμαστε μόνοι μας την κοινωνιία: οι εργάτες αναλαμβάνουν το ρίσκο όταν πρόκειται για το εισόδημά τους, πόσες ώρες εργάζονται και τι κάνουν όταν είναι άρρωστοι ή άνεργοι. Η ισορροπία έχει γείρει υπερβολικά στην κατεύθυνση της ευελιξίας για εργοδότες εις βάρος της ασφάλειας των εργαζομένων.

Κάθε κοινωνία μπορεί να θέσει ελάχιστο όριο στο εισόδημα, κάτω από το οποίο κανείς δεν θα μπορεί να υποχωρήσει. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω προγραμμάτων μεταφοράς μετρητών στις αναπτυσσόμενες οικονομίες ή φορολογικών πιστώσεων προς τους χαμηλόμισθους σε ανεπτυγμένες οικονομίες. Στην καλύτερη περίπτωση, οι κοινωνίες θα πρέπει να διασφαλίζουν πρόσβαση σ βασική υγειονομική περίθαλψη και ελάχιστη κρατική σύνταξη ώστε να αποφευχθεί η ένδεια ανάμεσα στους ηλικιωμένους. Η άδεια ασθενείας, ασφάλιση ανέργων και η πρόσβαση σε προγράμματα εκμάθησης θα πρέπει να παρέχονται ασχέτως από το είδος της σύμβασης εργασίας. Στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, αυτό σημαίνει ότι φέρνουμε περισσότερους εργαζόμενους στον επίσημο τομέα εργασίας, ενώ στις ανεπτυγμένες σημαίνει ότι οι εργοδότες πληρώνουν οφέλη στους εργαζόμενους με ελαστικούς όρους εργασίας. Ολοι θα πρέπει να έχουν ένα ελάχιστο επίπεδο ασφάλειας για μια αξιοπρεπή ζωή.

Διαμοιρασμός ρίσκου

Το άτομα αναλαμβάνουν υπερβολικά μεγάλο ποσοστό ρίσκου στην κοινωνία μας, όταν αυτά τα ρίσκα θα μπορούσαν να τύχουν καλύτερης διαχείρισης από άλλους ή συλλογικά. Η ελαστικότητα των εργοδοτών, όταν πρόκειται για προσλήσεις ή απολύσεις εργαζομένων που εξαρτώνται από τις συνθήκες της αγοράς, είναι εφικτή εάν οι εργαζόμενοι έχουν εγγυημένη ασφάλιση ανεργίας και επαγγελματικής εκπαίδευσης μέχρις ότου βρουν καινούργια δουλειά. Οι κίνδυνοι από τις οικονομικές κρίσεις θα πρέπει να μοιράζονται από εργοδότες και την κοινωνία συνολικά και όχι να επιβαρύνονται τα άτομα.

Μια παρόμοια εξισορρόπηση των κινδύνων χρειάζεται να συμβεί γύρω από τη φροντίδα των παιδιών, την υγεία και τους ηλικιωμένους. Δεν είναι σαφές γιατί, για παράδειγμα, το κόστος της γονικής άδειας το αναλαμβάνουν συνήθως οι εργοδότες, όταν θα μπορούσε να γίνει μέσω της γενικής φορολογίας που θα ήταν υποστηρικτική για την εργασία και λιγότερο επιβαρυντική για τις εταιρείες, ειδικά τις μικρότερες. Παρομοίως, πολλοί υγειονομικοί κίνδυνοι διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά όταν διαμοιράζονται στο γενικό πληθυσμό, ενώ παράλληλα δίνονται κίνητρα στα άτομα να διαχειρίζονται τους κινδύνους μέσω δίαιτας και άσκησης. Η οικονομική ασφάλεια των ηλικιωμένων μπορεί να χρηματοδοτηθεί μέσω της γενικής φορολογίας αντί να συνδέεται με την απασχόληση, όμως η αυτόματη εγγραφή στα συνταξιοδοτικά και ασφαλιστικά σχέδια θα προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια στα τελευταία χρόνια της ζωής τους.

Ευκαιρίες

Πολύ συχνά, τα ταλέντα χάνονται επειδή οι άνθρωποι δεν έχουν πάρει τις ευκαιρίες για να προχωρήσουν. Στη Δανία, για παράδειγμα, χρειάζονται δύο γενιές κατά μέσον όσο προκειμένου ένα άτομο να ανέλθει από τη χαμηλό στο μέσο εισόδημα, στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ χρειάζεται πέντε, ενώ σε χώρες όπως Βραζιλία, Κολομβία και Νότια Αφρική χρειάζονται περισσότερες από εννέα γενιές.Στις περισσότερες χώρες, η αρχιτεκτονική των ευκαιριών τείνει να κρατά τις γυναίκες πιο πίσω, τις μειονότητες και τα παιδιά που γεννιούνται σε οικογένειες, ή περιοχές, που είναι φτωχές.

Κι όμως, η αξιοποίηση των ατομικών ταλέντων είναι απλά θέμα δικαιοσύνης, είναι επίσης καλό για την οικονομία. Για παράδειγμα, η καλύτερη χρήση όλων των ταλέντων στην κοινωνία εξηγεί μεταξύ 20-40% των κερδών παραγωγικότητας στην αμερικανική οικονομία στο διάστημα 1960-2010. Αντί να προσελκύουν ένα περιορισμένο αριθμό ταλέντων, κυρίως λευκών ανδρών, οι αλλαγές σε νομοθεσία και συμπεριφορές σημαίνουν ότι οι εργοδότες μπορούν να επιλέξουν από ένα μεγαλύτερο εύρος δεξιοτήτων και να ταιριάζουν τους ανθρώπους με τις θέσεις εργασίας. Παρομοίως, εάν οι σημερινοί «χαμένοι Αϊνστάϊν» -γυναίκες, μειονότητες και άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα- μπορούσαν να καινοτομήσουν στον ίδιο βαθμό με λευκούς άνδρες από οικογένειες με υψηλά εισοδήματα, ο ρυθμός των ανακαλύψεων θα μπορούσε να τετραπλασιασθεί.

Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε όλα τα ταλέντα; Αρχίστε νωρίς: Οι πρώτες 1.000 ημέρες της ζωής είναι οι πιο σημαντικές για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η παρέμβαση στη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για εξίσωση ευκαιριών και την παροχή των ουσιωδών δεξιοτήτων για μελλοντική μάθηση.

Πρόσθετη διατροφή για παιδιά σε προσχολική ηλικία και γονικές ικανότητες επίσης οδηγούν σε καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και υψηλότερα εισοδήματα στη διάρκεια της ζωής. Ολοι οι νέοι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση και τη δια βίου εκπαίδευση που θα επεκτείνει τη διάρκεια της επαγγελματικής καριέρας. Εκατοντάδες σπουδές εκμάθησης ενηλίκων αποδεικνύουν το πώς οι ισχυροί δεσμοί με τους εργοδότες, έγκαιρη παρέμβαση και βιώσιμη χρηματοδότηση μπορούν να κρατήσουν τους ανθρώπους στην εργασία και να συνεισφέρουν στην κοινωνία.

Ενώ οι περισσότερες χώρες έχουν εξισώσει τις ευκαιρίες εκπαίδευσης ανάμεσα σε κορίτσια και αγόρια, οι γυναίκες παραμένουν με μειονεκτήματα στους χώρους εργασίας επειδή χρειάζεται να κάνουν περίπου δύο ώρες ημερησίως περισσότερη απλήρωτη δουλειά στο σπίτι, απ΄ ότι οι άνδρες. Περισσότερο γενναιόδωρες γονικές άδειες, δημόσια χρηματοδότηση για στήριξη οικογενειών και πιο δίκαιος διαχωρισμός για εργασία στο σπίτι, θα έκαναν καλύτερη χρήση των γυναικείων ταλέντων και θα επέτρεπαν σε περισσότερους ανθρώπους να συνεισφέρουν στο κοινό καλό.

Είναι οικονομικά προσιτό;

Ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο δεν σημαίνει υψηλότερους φόρους, περισσότερη αναδιανομή και μεγαλύτερο κοινωνικό κράτος. Αφορά στην ουσιαστική εξισορρόπηση του πώς οι ευκαιρίες και η ασφάλεια διανέμονται σ’ ολόκληρη την κονωνία. Αυτό σημαίνει αύξηση παραγωγικότητας και πιο αποτελεσματικό διαμοιρασμό ρίσκου γύρω από την φροντίδα των παιδιών την υγεία, την εργασία και τους ηλικιωμένους που προκαλούν τόσο πολύ άγχος. Θα πρέπει να φορολογήσουμε τα πράγματα που θέλουμε λιγότερο, όπως άνθρακα και κάπνισμα και να επιδοτήσουμε πράγματα που θέλουμε περισσότερο, όπως εκπαίδευση και πιο πράσινη οικονομία. Δίνοντας σε όλους την ευκαιρία να κάνουν χρήση των ταλέντων τους και η συνεισφορά, μειώνουν την ανάγκη για αναδιανομή αργότερα.

Ένα διεθνές σύστημα που επιτρέπει αυτή τη μεταμόρφωση είναι ουσιώδες. Αυτό σημαίνει τη διασφάλιση πως οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί θα έχουν τα κεφάλαια που χρειάζονται για να βοηθήσουν τις κοινωνίες και επενδύσουν και να υποστηρίξουν τα ελάχιστα εισοδήματα, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη. Επίσης, σημαίνει καλύτερους κανόνες για την παγκόσμια φορολογία ώστε οι επιχειρήσεις να πληρώνουν φόρους εκεί που ασκούν δραστηριότητα προς όφελος των ανθρώπων. Ένα τέτοιο διεθνές σύστημα θα τονώσει την παγκόσμια οικονομία με ένα κοινωνικό συμβόλαιο που θα είναι ταυτόχρονα αποτελεσματικό και δίκαιο και επακόλουθα πιο πιθανό να έχει δημόσια υποστήριξη.