Η φορολογική συνείδηση ως θεμέλιος λίθος στη διαμόρφωση φορολογικής πολιτικής

«Κανένας πολίτης δεν εξαιρείται από την τιμίαν υποχρέωσιν του να συνεισφέρῃ κατά την δύναμιν και τα πλούτη του τα εις δημοσίας ανάγκας δοσίματα». Ρήγας Φεραίος

Με δεδομένη τη μέγιστη σημασία της ορθής διαχείρισης των φόρων, στη συμβολή τους στην εύρυθμη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και στην ύπαρξη ομαλών κοινωνικών σχέσεων, η φοροδιαφυγή είναι ένα θέμα διαρκώς επίκαιρο και πολλαπλώς και από πολλούς αναλυόμενο.

Ιδιαίτερα δε σε εποχές κοινωνικών και οικονομικών κρίσεων, όπως στην παρούσα συγκυρία, αποτελεί μείζον θέμα κριτικής και διαφοροποιήσεων ως προς την αντιμετώπισή του. Αποτελώντας παράλληλα αιτία και σύμπτωμα των κρίσεων, δέχεται κριτικές βολές και υποστηρικτικές αιτιολογήσεις κρατώντας διαρκώς την κοινωνία σε διχασμό

Αν και η αναγκαιότητα των φόρων είναι αυτονόητη και αδιαμφισβήτητη, διότι οι φόροι αποτελούν την κύρια πηγή δημοσίων εσόδων για όλες τις χώρες, πολύ δε περισσότερο για χώρες που στερούνται πηγών ιδιοπαραγωγής πλούτου, τίθεται πάντοτε το ερώτημα της δίκαιης επιβολής και της ορθολογικής διαχείρισης.

Στη χώρα μας, με υπολογισμένη και μη αμφισβητηθείσα παραοικονομία σε ποσοστό περίπου 30%, η ατομική, μη αντικειμενική ερμηνεία του άρθρο 4 §5 του Συντάγματος όπου ορίζεται ότι “Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη ανάλογα με τις δυνάμεις τους” είναι διαχρονική και αποτελεί βασική αιτία της διαμορφωθείσας δυσμενούς πραγματικότητας.

Η υλοποίηση του άρθρου αυτού, δυστυχώς, από πολλούς αμφισβητείται και η ερμηνεία του έχει καταστεί θέμα προσωπικής κρίσης και όχι συλλογικής συμφωνίας, με βασική αιτιολόγηση την κατασπατάληση πόρων από τους κρατικούς μηχανισμούς. Η ερμηνεία αυτή, βασισμένη σε δημιουργημένες αρνητικές καταστάσεις, μπορεί να αποτελεί εύλογο επιχείρημα, όμως θα έπρεπε να παρατίθεται παράλληλα με την ύπαρξη ανειλικρινών δηλώσεων φορολογητέων εισοδημάτων και την εξ αυτών δυσπραγία των δημοσίων οικονομικών.

Στην αναζήτηση λύσεων στο πραγματικό αυτό πρόβλημα, ποια βήματα μπορεί να αποδειχτούν ρεαλιστικά, επαρκή, αποτελεσματικά και βιώσιμα;

Προφανώς η εισαγωγή ελεγκτικών μηχανισμών σε όλο το φάσμα της δημόσιας διοίκησης με τη χρήση όλων των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων θα επιφέρει μείωση της κακοδιαχείρισης όπου αυτή υπάρχει και βελτίωση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Η αντικειμενική παρουσίαση επίσης των στατιστικών στοιχείων της μέχρι σήμερα φορολογικής συμπεριφοράς θα συμβάλει στην κατανόηση σε μεγάλο βαθμό του προβλήματος.

Βασική προϋπόθεση όμως είναι η οικειοθελής συμμόρφωση των πολιτών στην υποχρέωσή καταβολής των φόρων που πραγματικά τους αναλογούν. Το αν οι συντελεστές φορολόγησης είναι σήμερα υψηλοί δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι οφείλονται στις πολλές παρελθούσες χρήσεις μειωμένων καταβολών.

Η απαιτούμενη οικειοθελής συμμόρφωση δεν θα επιτευχθεί ποτέ αν δεν αποκτηθεί υγιής φορολογική συνείδηση η οποία μπορεί να προέλθει σε μεγάλο βαθμό μέσα από την εκπαίδευση που αποτελεί όμως μακροπρόθεσμο στόχο. Άμεσα αποτελέσματα μπορούν προέλθουν μόνο από δίκαιη αυτοκριτική με παράλληλη βεβαίως επιδίωξη βελτίωσης της λειτουργίας των κρατικών μηχανισμών. Μη ξεχνάμε ότι οι λογιστικοί υπολογισμοί πρέπει απαραίτητα να συνοδεύονται και από λογοδοσία.

Δεν δικαιούμεθα να επιρρίπτουμε τις ευθύνες ο ένας στον άλλο. Η συλλογική συνείδηση πρέπει να προέχει του ατομικού συμφέροντος. Το οφείλουμε στις επόμενες γενεές.

* Ο Ιωάννης Σώρρος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Οργάνωσης & Διοίκησης της Σχολής Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς