Επιστρέφει η συζήτηση για τους «περιβαλλοντικούς φόρους»

Πυκνώνουν οι συζητήσεις τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και στην Ελλάδα για την ανάγκη επιβολής περισσότερων περιβαλλοντικών φόρων. Ουσιαστικά επικεντρώνονται στην ανάγκη ενός νέου σχεδιασμού για τα φορολογικά συστήματα και την τιμολόγηση ώστε να αντικατοπτρίζουν το πραγματικό κόστος παραγωγής και χρήσης, να αντιμετωπίζουν τα κύρια κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και να πυροδοτούν αλλαγές συμπεριφοράς σε ολόκληρη την οικονομία.

Διόλου τυχαίο δεν είναι ότι, η ΕΕ – στο πλαίσιο του ευρύτερου προβληματισμού που δρομολογήθηκε με τη Λευκή Βίβλο για το μέλλον της Ευρώπηςέως το 2030 – σε ένα Έγγραφο Προβληματισμού αναφέρει ότι πρέπει να επέλθουν αλλαγές στα φορολογικά συστήματα, ώστε τα κράτη μέλη να μειώσουν τους φόρους επί της εργασίας και να αυξήσουν τους φόρους επί του κεφαλαίου, της ρύπανσης, των υποτιμολογημένων πόρων κλπ..

Επί του παρόντος, στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα φορολογικά έσοδα από την εργασία παραμένουν οκτώ φορές υψηλότερα από εκείνα που προκύπτουν από τους περιβαλλοντικούς φόρους. Στην Ελλάδα, η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) επαναφέρει σήμερα το θέμα στον δημόσιο διάλογο και επεξεργάζεται διάφορες νέες προτάσεις. Άλλωστε, η Ελληνική Εταιρεία είχε φέρει πρώτη τη συζήτηση για τους περιβαλλοντικούς φόρους στην χώρα μας, ήδη από το 2002, σε συνεργασία τότε με τον οικονομολόγο κ. Ιωάννη Παλαιοκρασσά (πρώην Ευρωπαίο Επίτροπο και υπουργό Οικονομικών) σε ειδικό συνέδριο που είχε διοργανωθεί με τίτλο «Making Taxeswork for the Environment» (πρακτικά από τις εκδόσεις Λιβάνη, 2003). Μάλιστα, η ΕΛΛΕΤ έχει ήδη εκπονήσει τρεις σχετικές μελέτες/προτάσεις.

Ο αριθμός των κρατών μελών της ΕΕ που έχει μειώσει το μερίδιο φορολόγησης της εργασίας και έχει αυξήσει το μερίδιο των περιβαλλοντικών φόρων είναι ακόμη περιορισμένος. Όπως αναφέρει μιλώντας στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο» η Δρ Θεοδώρα Λαζαρέτου μέλος του Συμβουλίου Ενέργειας και Φορολογικής Μεταρρύθμισης (ΣΕΝΦΟΜ) της ΕΛΛΕΤ, πετυχημένα παραδείγματα επιβολής περιβαλλοντικών φόρων σε χώρες της Ευρώπης είναι, ο φόρος στην πλαστική σακούλα στην Ιρλανδία, ο φόρος συσκευασίας ποτών στη Φινλανδία, ο φόρος υγειονομικής ταφής στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο φόρος στο άζωτο στη Σουηδία και το τέλος στην άδεια αλιείας στην Ιρλανδία.

Τι είναι οι περιβαλλοντικοί φόροι; Όπως εξηγεί η κυρία Λαζαρέτου η βάση επί της οποίας επιβάλλονται, είναι ένα φυσικό αντικείμενο – του οποίου η ύπαρξη ή η χρήση του έχει αρνητική επίπτωση στο περιβάλλον. Εισάγονται στο φορολογικό σύστημα για να ενθαρρυνθεί η φιλική προς το περιβάλλον καταναλωτική συμπεριφορά και η αλλαγή των προτύπων παραγωγής. «Σήμερα, η υιοθέτησή τους, σε συνδυασμό με την οικολογική καινοτομία, θεωρείται μοχλός για τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία, μαζί με τις επενδύσεις – ιδίως στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στις ενεργειακές αποδόσεις – και τις νέες θέσεις εργασίας που αυτή συνεπάγεται», αναφέρει η κυρία Λαζαρέτου .

Περιβαλλοντικοί φόροι έχουν ήδη επιβληθεί σε χώρες της Ευρώπης

• Φόροι στην ενέργεια (πετρέλαιο, ντίζελ, φυσικό αέριο, ηλεκτρισμός, βενζίνη): Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Φιλανδία, Γαλλία, Εσθονία Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Σουηδία, Βρετανία.
• Φόροι στα οχήματα: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρος Τσεχία, Δανία, Φιλανδία, Γαλλία, Εσθονία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία
• Φόροι στους ρύπους: Κροατία Τσεχία, Δανία, Φιλανδία, Γαλλία Εσθονία
• Φόροι στα απορρίμματα: Αυστρία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Κροατία Τσεχία, Δανία, Φιλανδία, Γαλλία, Εσθονία, Ολλανδία
• Φόροι στα πλαστικά: Δανία, Εσθονία, Φιλανδία, Ιρλανδία
• Φόροι στους φυσικούς πόρους: Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Λετονία

77% των περιβαλλοντικών φόρων σε ενέργεια, άνθρακα, οχήματα

Οι περιβαλλοντικοί φόροι έχουν κυρίως ως αντικείμενο φορολογίας την ενέργεια, τον άνθρακα και τα οχήματα και λιγότερο τους ρύπους στον αέρα, στο νερό ή σε άλλους φυσικούς πόρους. Τα έσοδα από αυτούς ανέρχονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά μέσο όρο τη τελευταία δεκαετία, σταθερά σε 2,4% του ΑΕΠ. Το 2017 συγκεντρώθηκαν συνολικά στην ΕΕ 369 δισ. ευρώ, έσοδα, σημαντικά αυξημένα σε σύγκριση με μια 15ετία πριν, δηλαδή το 2002 οπότε έφταναν τα 264 δισ. ευρώ.

Το 77% των συγκεκριμένων εσόδων προέρχονταν από τους φόρους στην ενέργεια, το 20% από τους φόρους στα οχήματα και το 3% από τους φόρους στη ρύπανση και στη χρήση των φυσικών πόρων. Στη χώρα μας, τα έσοδα από τους περιβαλλοντικούς φόρους το 2017 έφταναν τα 7,2 δισ. ευρώ και προέρχονταν κύρια από τον ειδικό φόρο κατανάλωσης στην βενζίνη.

Οι περιβαλλοντικοί φόροι, γενικά, κατηγοριοποιούνται στους:

α) φόρους στη χρήση της ενέργειας που επιβάλλονται στο πετρέλαιο, ντίζελ καθώς και στα προϊόντα τους, ή στο φυσικό αέριο, λιγνίτη και ηλεκτρισμό. Στην ίδια κατηγορία συγκαταλέγεται ο φόρος στον άνθρακα,

β) φόρους στις μεταφορές που επιβάλλονται στα οχήματα και

γ) φόρους ρύπανσης για θόρυβο, στερεά απόβλητα, φυσικούς πόρους (όταν αυτοί εξορύσσονται ή χρησιμοποιούνται) ή στους ρύπους στο νερό και στον αέρα.

Το ΔΝΤ εισηγείται επιβολή παγκόσμιου φόρου άνθρακα

«Κεντρικός αιτιολογικός λόγος για την εισαγωγή και επιβολή φόρου στον άνθρακα – και μάλιστα, ως του πιο σημαντικού περιβαλλοντικού φόρου – είναι το ότι συνδέεται άμεσα με την αγορά τόσο για τη διαμόρφωση της φορολογητέας βάσης του όσο και για τη διαμόρφωση των τιμών της αγοράς της ενέργειας», σημειώνει η κυρία Λαζαρέτου.

Η φορολόγηση του άνθρακα αυξάνοντας την τιμή των ορυκτών καυσίμων και των υπηρεσιών χρήσης τους, παράλληλα ενθαρρύνει τους καταναλωτές στην χρήση άλλων πηγών ενέργειας. Ωστόσο, αποτελεί ζητούμενο αν, ο φόρος αυτός θα είναι με κλιμακούμενο συντελεστή ή ενιαίος, ενώ, μελετώνται οι επιπτώσεις της κάθε επιλογής στην πορεία της οικονομικής ανάπτυξης των αναπτυσσόμενων και αναπτυγμένων χωρών.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) στην έκθεση «Δημοσιονομικό Παρατηρητήριο» (Fiscal Monitor) εισηγείται την επιβολή ενός παγκόσμιου φόρου στον άνθρακα (π.χ. σε διυλιστήρια, ορυχεία) ως ένα αποτελεσματικό μέτρο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και μάλιστα, σε ύψος 75 δολαρίων ανά τόνο CO2, το 2030. Έτσι, το ΔΝΤ εκτιμά ότι η φορολογική επιβάρυνση θα επιφέρει στροφή σε καθαρότερες εναλλακτικές πηγές ενέργειας.

Στη ίδια λογική, ο ΟΟΣΑ διατυπώνει στο Taxing Energy Use (2019) και στο Tax Policy and Climate Change (Απρίλιος 2021) ότι, οι φόροι κατανάλωσης στα καύσιμα και στον άνθρακα είναι απλά και αποτελεσματικά εργαλεία για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής αν και, οι πολιτικές τιμολόγησης του άνθρακα δεν είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση.

Πλαστική σακούλα: 21 εκατ. ευρώ τα έσοδα

Ένας κοινωνικά περιβαλλοντικός φόρος είναι ο φόρος στα πλαστικά. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα πλαστικά προτείνει ως ένα ενδεδειγμένο εργαλείο για τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης, την επιβολή φόρου είτε στην παραγωγή, είτε στην κατανάλωση, είτε στη διάθεση των πλαστικών, ιδιαίτερα εκείνων της μιας χρήσης. Η πρόταση στηρίζεται στην εφαρμογή του φόρου στην πλαστική σακούλα, ο οποίος έχει επιβληθεί στα περισσότερα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα.

Στη χώρα μας, την τριετία από το 2018 έως και σήμερα, τα έσοδα από το τέλος της πλαστικής σακούλας, σύμφωνα με στοιχεία του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) ξεπερνούν τα 21 εκατ. ευρώ. Μάλιστα, από την 1η Ιανουαρίου 2022 περιβαλλοντικό τέλος θα επιβάλλεται και στα πλαστικά ποτήρια και στα καπάκια, καθώς και στους περιέκτες τροφίμων μιας χρήσης. Το τέλος έχει οριστεί στα 0,05 ευρώ και θα επιβάλλεται χωριστά για το ποτήρι ή τον περιέκτη και το καπάκι του. Η εισφορά θα καταλήγει σε ειδικό λογαριασμό στο Πράσινο Ταμείο και θα χρησιμοποιείται για δράσεις προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος.