Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς: Η ικανοποίηση των επισκεπτών

Το Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς είναι μια εξαιρετικού κάλλους περιοχή, έκτασης 48.500 στρεμμάτων, η οποία προστατεύεται από την UNESCO, το δίκτυο Natura 2000 και τη συνθήκη της Βαρκελώνης. Το φαράγγι της Σαμαριάς αποτελεί ένα Κρητικό αξιοθέατο μοναδικού κάλλους και αξίας, τόσο αισθητικής όσο και φυσικής, το οποίο αποτελεί ισχυρό πόλο έλξης επισκεπτών. Η απαράμιλλη φυσική ομορφιά σε συνδυασμό με την πλούσια βιοποικιλότητα ενδημικών ειδών καθιστούν τον Εθνικό Δρυμό Σαμαριάς ένα πανίσχυρο όπλο στη φαρέτρα των πολιτικών τοπικής ανάπτυξης, της προώθησης της περιβαλλοντικής συνείδησης και της προβολής του νησιού στο εγχώριο και διεθνές κοινό.

Ωστόσο, είναι κομβικής σημασίας, για την αξιοποίηση αυτού του πλεονεκτήματος, η εις βάθος κατανόηση των αναγκών, των απόψεων και των προτεραιοτήτων των επισκεπτών. Έτσι, θα διασφαλιστεί τόσο η ικανοποίηση των επισκεπτών, όσο και η ικανότητα των τοπικών αρχών να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες και τα προβλήματα των τουριστών. Σε ένα νησί όπως η Κρήτη, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τουριστικό συνάλλαγμα, αυτό το ζήτημα οφείλει να καταστεί προτεραιότητα.

Η παρούσα ανάλυση βασίζεται στα τελευταία δεδομένα που συγκεντρώθηκαν κατά την τουριστική σεζόν του 2020 εν μέσω της πανδημίας COVID-19 στον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Σαμαριάς, με τη συνδρομή της Διεύθυνσης Δασών Χανίων και έχει στόχο να παρέχει στον αναγνώστη μια πολύπλευρη κατανόηση της επισκεψιμότητας στο Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς υπό τόσο δύσκολες συνθήκες.

Επισκεψιμότητα εν μέσω της πανδημίας

Το 2020 λόγω της πανδημίας μετά την άρση του lockdown της άνοιξης, απαιτήθηκε να καθοριστούν ειδικά υγειονομικά πρωτόκολλα και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας. Με μεγάλη καθυστέρηση το Πάρκο άνοιξε στις 27 Ιουνίου (αντί την 1η Μαΐου όπως τις προηγούμενες χρονιές) ενώ παρέμεινε ανοιχτό μέχρι 28 Οκτωβρίου, οπότε και έκλεισε λόγω της επιδείνωσης των καιρικών συνθηκών.

Λόγω της σημαντικά μικρότερης διάρκειας λειτουργίας και του γενικού κλίματος που επηρέασε τον τουρισμό στο Νομό Χανίων σημειώθηκε σημαντική μείωση επισκεπτών σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Συνολικά καταγράφηκαν 56.287 άτομα, γεγονός που αντιστοιχεί σε μείωση 64,61% σε σχέση με το 2019. Αυτή η μείωση οφείλεται κατά το πιθανότερο στη συνθήκη που δημιούργησε η τρέχουσα πανδημία.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση της επισκεψιμότητας του φαραγγιού της Σαμαριάς από Έλληνες τουρίστες για την τουριστική σεζόν του 2020 σε σύγκριση με τις προηγούμενες χρονιές ειδικά κατά τους πρώτους μήνες λειτουργίας του Πάρκου, Ιούνιο-Αύγουστο. Παράλληλα, παρατηρήθηκε επίσης σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό που απάντησε ότι δεν είναι η πρώτη του επίσκεψη στο Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς: 40% σε σχέση με 10% το 2019. Το αποτέλεσμα αυτό δείχνει ότι εξαιτίας των περιορισμών στις μετακινήσεις και το γενικότερο κλίμα αβεβαιότητας εξαιτίας της πανδημίας, το Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς προσέλκυσε συγκριτικά περισσότερο εσωτερικό τουρισμό κατά τη σεζόν του 2020.

Το προφίλ του επισκέπτη

Με βάση τα αποτελέσματα της δειγματοληψίας, φαίνεται να υπάρχει μια 1:1 αναλογία αντρών και γυναικών Το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα του δείγματος είναι απόφοιτοι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ενώ η πλειοψηφούσα ηλικιακή κατηγορία είναι από 20 ως 35 ετών. Ακόμη, η μεγαλύτερη εισοδηματική κατηγορία αντιστοιχεί σε ετήσια εισοδήματα μέχρι 10.000 ευρώ. Ο κύριος τρόπος μετάβασης στο φαράγγι είναι η χρήση λεωφορείου και οι επισκέπτες πήγαν είτε μόνοι τους είτε με παρέα/σύντροφο/οικογένεια. Ακόμη, η πλειοψηφία ήξερε για το Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς πριν έρθει στην Κρήτη, χωρίς ωστόσο να γνωρίζει ότι έχει ανακηρυχθεί UNESCO Biosphere Reserve.

Ανάλυση Ικανοποίησης μέσω της μεθόδου MUSA

Για την ανάλυση στην περίπτωση του φαραγγιού της Σαμαριάς, οι επισκέπτες ρωτήθηκαν σχετικά με την ολική ικανοποίησή τους από την επίσκεψη. Ως επιμέρους κριτήρια ικανοποίησης χρησιμοποιήθηκαν οι αξιολογήσεις των επισκεπτών για τα εξής: 1) η συμβολή των οδηγών/ξεναγών, 2) τα σήματα κατά μήκος του μονοπατιού, 3) η ασφάλεια στο μονοπάτι, 4) ο διαθέσιμος χρόνος στο πάρκο, 5) το τοπίο, 6) η παρουσία και η βοήθεια από τους υπαλλήλους, 7) οι τοπικές επιχειρήσεις/ καταστήματα μέσα στο πάρκο, 8) τα σημεία ξεκούρασης μέσα στο πάρκο, και, 9) η τιμή του εισιτηρίου εισόδου.

Τα αποτελέσματα της μεθόδου MUSA δείχνουν ότι οι επισκέπτες είναι ικανοποιημένοι σε υψηλό επίπεδο από το πάρκο του φαραγγιού, ενώ δείχνουν υψηλά επίπεδα ικανοποίησης και για τα σημεία ξεκούρασης, το τοπίο, το διαθέσιμο χρόνο και την ασφάλεια του μονοπατιού. Τα κριτήρια που εμφανίζονται να επιδρούν περισσότερο στην ολική ικανοποίηση των επισκεπτών είναι τα σημεία ξεκούρασης και ο διαθέσιμος χρόνος, τα οποία ακολουθούνται από τη σήμανση κατά μήκος του μονοπατιού, την ασφάλεια, το τοπίο και την παρουσία των υπαλλήλων. Τα λιγότερο σημαντικά κριτήρια είναι η τιμή του εισιτηρίου, οι τοπικές επιχειρήσεις/καταστήματα και οι ξεναγοί/οδηγοί.

Συμπεράσματα

Τα αποτελέσματα της έρευνας φανερώνουν χρήσιμα συμπεράσματα για τους εμπλεκόμενους φορείς, αλλά και για την κατανόηση του φυσιολατρικού τουρισμού.Το lockdown της άνοιξης και οι περιορισμοί στις μετακινήσεις επηρέασαν και το Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς. Λόγω της ιδιαιτερότητας του χώρου, μέχρι να δημιουργηθούν τα κατάλληλα υγειονομικά πρωτόκολλα ώστε να μπορεί να λειτουργήσει με ασφάλεια, παρουσιάστηκε μεγάλη καθυστέρηση στην έναρξη της σεζόν. Οι επισκέπτες έπρεπε επίσης να ξεπεράσουν τους φόβους τους σε σχέση με την ασφαλή μεταφορά και αποχώρησή τους από τις εισόδους, (αυτοκίνητο, λεωφορείο, πλοίο κ.λπ.).

Η εμπειρία που αποκομίζουν οι επισκέπτες φαίνεται άριστη, ενώ η διάθεσή τους να προτείνουν το Εθνικό Πάρκο Σαμαριάς σε γνωστούς και φίλους για να το επισκεφτούν και να το εντάξουν στις επιλογές των διακοπών τους αποτελεί ένδειξη για τη δυναμική και τις προοπτικές του χώρου για περαιτέρω τουριστική άρα και οικονομική ανάπτυξη.

Πρώτη προτεραιότητα για τους επισκέπτες φαίνεται να είναι η ύπαρξη αρκετών σημείων ξεκούρασης κατά μήκους της διαδρομής, αλλά και ο επαρκής διαθέσιμος χρόνος μέσα στο φαράγγι. Σε συνδυασμό με τη σημασία του τοπίου, τα σημεία ξεκούρασης θα πρέπει να τοποθετούνται όπου υπάρχει καλύτερη θέα.

Ακόμη, είναι ιδιαίτερα σημαντική η αίσθηση ασφάλειας. Το γεγονός ότι παρά τις υφιστάμενες συνθήκες, 56.287 άτομα επέλεξαν να το επισκεφτούν δείχνει την αξία ενός τέτοιου ανοιχτού χώρου ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Ταυτόχρονα, η ανάλυση των δεδομένων δείχνει ότι οι επισκέπτες αισθάνονται ιδιαίτερα ασφαλείς κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους.

Ιδιαίτερη σημασία δίδεται και στη συνδρομή του προσωπικού του πάρκου, το οποίο είναι παρόν και έτοιμο να παρέχει συμβουλές και βοήθεια.

Από την άλλη πλευρά, χαρακτηριστικά όπως η τιμή του εισιτηρίου ή οι ειδικοί ξεναγοί φαίνεται να έχουν το λιγότερο σημαντικό ρόλο για την ικανοποίηση των επισκεπτών. Ειδικά για το αντίτιμο του εισιτηρίου (5€), οι επισκέπτες δηλώνουν ιδιαίτερα ικανοποιημένοι σε όλες τις ετήσιες έρευνες που πραγματοποιούνται.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τα δεδομένα του 2020 εν μέσω της πανδημίας, το 76% δήλωσε ότι θα ήταν διατεθειμένο να καταβάλει τουλάχιστον 2€ επιπλέον, το οποίο θα μπορούσε να συνεισφέρει επιπλέον οικονομικούς πόρους για τη συντήρηση και την προστασία του πάρκου.

Μέθοδος Musa

Το παρόν άρθρο φιλοδοξεί να παρουσιάσει τις προτιμήσεις των επισκεπτών στο φαράγγι της Σαμαριάς. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος MUSA (Multicriteria Satisfaction Analysis), η οποία έχει αναπτυχθεί στο Πολυτεχνείο Κρήτης και ανήκει στην ευρύτερη οικογένεια των πολυκριτήριων προσεγγίσεων και είναι προσαρμοσμένη στην ανάλυση της ικανοποίησης πελατών (βλ. Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Πολυκριτήρια Υποστήριξης Αποφάσεων σε Επιχειρήσεις & Οργανισμούς, Εκδ. Αλέξανδρος ΙΚΕ, 2021). Η μέθοδος MUSA συνδέει την ολική ικανοποίηση του πελάτη (επισκέπτη στην περίπτωση του φαραγγιού) με τα επιμέρους κριτήρια ικανοποίησης, τα οποία αποτελούν αξιολογήσεις του πελάτη, δείχνοντάς μας πόσο σημαντικό είναι το κάθε κριτήριο/χαρακτηριστικό που αξιολογήθηκε. Το κύριο χαρακτηριστικό της μεθόδου είναι ότι μπορεί να χειριστεί ποιοτικά δεδομένα, ενώ εξάγει ένα μεγάλο πλήθος αποτελεσμάτων (δείκτες ικανοποίησης και απαιτητικότητας πελατών, ανάλυση SWOT, κ.ά.) που είναι σε θέση να προσδιορίσουν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία του προϊόντος/υπηρεσίας που αξιολογείται (E. Grigoroudis, Y. Siskos, Customer Satisfaction Analysis, Springer, 2010).

Ερωτηματολόγιο

Για τη συλλογή των δεδομένων ετοιμάστηκε ένα δομημένο ερωτηματολόγιο το οποίο περιείχε ερωτήσεις σχετικά με τα δημογραφικά στοιχεία του ερωτηθέντα, την αξιολόγηση των επιμέρους στοιχείων της επίσκεψης στο φαράγγι και ερωτήσεις σχετικά με την ολική ικανοποίηση του επισκέπτη. Οι ερωτήσεις βασίστηκαν στη διεθνή βιβλιογραφία για τη συμπεριφορά του επισκέπτη σε εθνικά πάρκα, αλλά και στην πολύτιμη συνεισφορά ειδικών επιστημόνων από το Πολυτεχνείο Κρήτης και το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (MAIX).

Η επιτόπια έρευνα έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 2020, ενώ για τη συλλογή των δεδομένων εφαρμόστηκε δειγματοληψία ευκολίας. Συνολικά, μέσω προσωπικών συνεντεύξεων ρωτήθηκαν 316 επισκέπτες οι οποίοι συμπλήρωσαν επιτυχώς το ερωτηματολόγιο.

Η ερευνητική ομάδα

* Δρ. Γεώργιος Μπαουράκης, Διευθυντής Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ)

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

* Καθηγητής Ευάγγελος Γρηγορούδης, Πολυτεχνείο Κρήτης

* Γιώργος Φακωτάκης, Ερευνητής ΜΑΙΧ, Υποψήφιος Διδάκτωρ, Πολυτεχνείο Κρήτης

* Αντώνης Τηγανής, Μεταπτυχιακός Φοιτητής, ΜΑΙΧ