Το πείραμα της κεφαλαιοποίησης της κοινωνικής ασφάλισης

Στην τελική ευθεία εισέρχεται το νομοσχέδιο για τον επανασχεδιασμό του ασφαλιστικού συστήματος, με την εισαγωγή χαρακτηριστικών κεφαλαιοποιητικού συστήματος στον δεύτερο πυλώνα, δηλαδή τις επικουρικές συντάξεις.

Εντός των επόμενων μηνών το νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας θα δοθεί στη δημοσιότητα προκειμένου να ενταθεί ο κοινωνικός διάλογος γύρω από το νέο σύστημα, ενώ θα ακολουθήσει η ψήφισή του από τη Βουλή ώστε να τεθεί σε εφαρμογή την 1.1.2022 για τους νεοεισερχομένους στην αγορά εργασίας καθώς και όσους είναι σε ηλικία κάτω των 35 ετών.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου συστήματος – τα οποία έχουν γίνει γνωστά – προβλέπουν τη δημιουργία ατομικού κουμπαρά με τις εισφορές κάθε ασφαλισμένου, ο οποίος θα μπορεί να παρακολουθεί την εξέλιξη του ατομικού του λογαριασμού, τη σώρευση των εισφορών και των αποδόσεων, στα πρότυπα λειτουργίας του e-banking.

Οι εισηγητές του συστήματος εγγυώνται τον δημόσιο χαρακτήρα του συστήματος και επιμένουν ότι θα οδηγήσει σε αυξημένες παροχές ιδιαιτέρως μετά τη διάρκεια 25ετούς ασφάλισης, από την επένδυση των ατομικών εισφορών.

Σημειώνουν ότι σύμφωνα με τον σχεδιασμό, παροχές επικούρησης θα δίδονται και σε αναπήρους όπως και σε συντάξεις χηρείας.

Ωστόσο αυτή η επιλογή πυροδοτεί, εκτός από την πολιτική αντιπαράθεση, ένα debate ειδικών και επιστημόνων που στηρίζεται σε επιτυχημένα παραδείγματα (όπως της Αυστραλίας) ή πλήρως αποτυχημένα εγχειρήματα (όπως χωρών της Λατινικής Αμερικής).

«Δοκίμασαν και επέστρεψαν»

Σε μειώσεις συντελεστών αναπλήρωσης των συντάξεων και κατ’ επέκταση σημαντική μείωση των παροχών των ασφαλισμένων, ανισότητες στις παροχές μεταξύ των δύο φύλων και σε μεταφορά του κινδύνου των κεφαλαιαγορών στους εργαζομένους-ασφαλισμένους και συνταξιούχους οδήγησε το πείραμα της επιλογής του κεφαλαιοποιητικού συστήματος σε 30 χώρες.

Πρόκειται για μια πρώτη καταγραφή των οικονομικών επιπτώσεων που σήμανε για την κοινωνική ασφάλιση και για την εθνική οικονομία τριάντα χωρών που επιχείρησαν να μετατρέψουν σε κεφαλαιοποιητικά τα δημόσια υποχρεωτικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Το εγχείρημα καταγράφηκε στο χρονικό διάστημα από το 1981 μέχρι το 2014, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μέχρι το 2018 οι 18 από τις 30 χώρες εγκατέλειψαν το πείραμα της κεφαλαιοποίησης της κοινωνικής ασφάλισης και επανήλθαν στο δημόσιο διανεμητικό σύστημα της αλληλεγγύης των γενεών.

Δριμεία κριτική στο εν λόγω «πείραμα» ασκούν δύο πανεπιστημιακοί εξειδικευμένοι σε θέματα ασφάλισης, ο κ. Σ. Ρομπόλης, ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου, και ο κ. Β. Μπέτσης, διδάκτορας του ιδίου πανεπιστημίου, αντλώντας στοιχεία από την πορεία που ακολούθησαν οι συγκεκριμένες χώρες, όταν επιχείρησαν να εφαρμόσουν ανάλογα εγχειρήματα με αυτό που έχει προαναγγείλει η κυβέρνηση για τον δεύτερο πυλώνα της κοινωνικής ασφάλισης, την επικουρική ασφάλιση.

Συγκεκριμένα, στη μετατροπή του ασφαλιστικού τους συστήματος προχώρησαν 14 χώρες της Λατινικής Αμερικής (Χιλή, Περού, Αργεντινή, Κολομβία, Ουρουγουάη, Βολιβία, Μεξικό κ.ά.), άλλες 14 χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Καζακστάν, Κροατία, ΠΓΔΜ (Βόρεια Μακεδονία σήμερα), Πολωνία, Λετονία, Βουλγαρία, Εσθονία, Ρωσία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Τσεχία, Αρμενία), και δύο χώρες της Αφρικής (Νιγηρία και Γκάνα).

Δημοσιονομικοί οι λόγοι αποτυχίας

Μέχρι το 2018 από τις προαναφερόμενες χώρες οι 18 εγκατέλειψαν το πείραμα της κεφαλαιοποίησης της κοινωνικής ασφάλισης και επανήλθαν στο δημόσιο διανεμητικό σύστημα της αλληλεγγύης των γενεών (Βενεζουέλα (2018), Εκουαδόρ (2002), Νικαράγουα (2005), Βουλγαρία (2007), Αργεντινή (2008), Ουγγαρία (2010), Κροατία (2011), ΠΓΔΜ – Βόρεια Μακεδονία (2011), Πολωνία (2011), Ρωσία (2012), Καζακστάν (2013), Τσεχία (2016) και Ρουμανία (2017).

Οι λόγοι αποτυχίας που καταγράφονται σε μελέτες κάθε χώρας είναι κυρίως δημοσιονομικοί, εξαιτίας του κόστους μετάβασης, αλλά και λόγοι που αναφέρονται στα υψηλά διαχειριστικά κόστη, στη σημαντική μείωση των συντάξεων και στη μη προβλεψιμότητα του επιπέδου της σύνταξης από τους ασφαλισμένους λόγω της αβεβαιότητας των χρηματιστηριακών κεφαλαιαγορών.

Σοβαρές απώλειες του εισοδήματος

Οι δύο πανεπιστημιακοί σημειώνουν το γεγονός ότι «αν και υπήρχαν χώρες που είχαν επιστρέψει στην κοινωνική ασφάλιση πριν από την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι περισσότερες χώρες επέστρεψαν στη δημόσια διανεμητική κοινωνική ασφάλιση μετά τις σοβαρές απώλειες του εισοδήματος που υπέστησαν οι συνταξιούχοι από την κρίση του 2008 και τις μεγάλες πιέσεις που δέχτηκαν οι κρατικοί προϋπολογισμοί των χωρών οι οποίες έπρεπε να αντιμετωπίσουν τόσο τη χρηματοπιστωτική κρίση όσο και το υψηλό κόστος μετάβασης».

Κερδισμένες αναδείχθηκαν οι ιδιωτικές εταιρείες που διαχειρίζονταν τις αποταμιεύσεις των ασφαλισμένων. Η ασφαλιστική αγορά δεν ευνοήθηκε, αφού παρατηρήθηκε συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των επιχειρήσεων, με μείωση του ανταγωνισμού και την επικράτηση των μεγάλων πολυεθνικών ασφαλιστικών επιχειρήσεων.

Παράλληλα, οι θετικές συνέπειες που αναμένονταν στις κεφαλαιαγορές αποδείχτηκε ότι ήταν πολύ μικρές και περιορισμένου μεγέθους, όπως και οι επιδράσεις στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών που επιχείρησαν το πείραμα της κεφαλαιοποίησης της κοινωνικής ασφάλισης.