Δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς την εργασία

Τόσο η ελληνική όσο και η διεθνής οικονομία είναι σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η προοπτική της εξόδου από την πανδημία συνδυάζεται με τα πρώτα σημάδια της επιστροφής σε ρυθμούς ανάπτυξης. Πιο γρήγοροι στις ΗΠΑ ή την Κίνα, πιο αργοί, δυστυχώς, στην Ευρώπη που αδυνατεί να πάρει αποφασιστικά μέτρα και παραμένει εγκλωβισμένη σε μια λογική λιτότητας.

Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι σίγουρα πιο σύνθετα και πιο δύσκολα. Η κατάσταση πριν την πανδημία δεν ήταν η καλύτερη και η χώρα δεν είχε ξεπεράσει τα βαθιά τραύματα της προηγούμενης δεκαετίας. Η πανδημία έδειξε τα ισχυρά σημεία της χώρας μας, π.χ. με τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση των υγειονομικών ή την επίσπευση των εμβολιασμών, έδειξε και τα αδύναμα, από τις ελλείψεις σε βασικές υποδομές έως την αδυναμία συνεννόησης σε κρίσιμες στιγμές.

Μπροστά μας έχουμε τη μάχη της οικονομικής ανασυγκρότησης. Ευτυχώς, αυτή έρχεται και με οικονομικά εργαλεία. Τα ποσά που θα έρθουν από την Ευρώπη είναι μεγάλα (παρότι συνολικά σε επίπεδο Ένωσης, η ΕΕ μπορούσε να κάνει περισσότερο) και σε συνδυασμό με το ό,τι παίρνει ξανά μπροστά και το τραπεζικό σύστημα και τον ερχομό ξένων επενδυτών διαμορφώνεται ευνοϊκή χρηματοδοτική συνθήκη.

Όμως, τα ερωτήματα για το αύριο της ελληνικής οικονομίας δεν περιορίζονται στην αναζήτηση κεφαλαίων. Το κρίσιμο ερώτημα και η συζήτηση που πρέπει να γίνει είναι να στοχαστούμε το αύριο της οικονομίας ως το αύριο της κοινωνίας.

Και αυτό σημαίνει να ξεμπερδέψουμε με μια αντίληψη που βλέπει την εργασία απλώς και μόνο ως κόστος. Όχι γιατί η εργασία δεν έχει κόστος ή γιατί το κόστος εργασίας δεν είναι παράμετρος της όλης «οικονομικής εξίσωσης». Αλλά γιατί η εργασία είναι συνάμα και ο πυρήνας της ανάπτυξης.

Να το πούμε απλά: η δύναμη μιας οικονομίας είναι οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι. Η οικονομική ζωή δεν αποτελείται μόνο από παραγωγικές μονάδες, επενδυτικά σχέδια, ή κεφάλαια. Σε τελικά ανάλυση έχει να κάνει με αυτούς που θα παράγουν τα προϊόντα, που θα προσφέρουν τις υπηρεσίες, που θα σχεδιάσουν τις παραγωγικές διαδικασίες, θα οργανώσουν τα δίκτυα διανομής, θα συντονίσουν τις χρηματοδοτικές διαδικασίες, θα διαχειριστούν τα λογιστικά, θα οργανώσουν τη διαφημιστική εκστρατεία.

Χωρίς όλες και όλους αυτούς, χωρίς την εργασία, τις γνώσεις, τις δεξιότητες, την εμπειρία, αλλά και την κούραση και το άγχος και τη φθορά κάποιες φορές, ανάπτυξη δεν μπορεί να υπάρξει.

Με αυτή την έννοια, το να αισθάνονται ότι αμείβονται όντως για αυτό που κάνουν δεν είναι «κόστος εργασίας»: είναι η συνθήκη αξιοπρέπειας που θα τους επιτρέψει να κάνουν την εργασία τους καλύτερη. Το να μην βιώνουν συνθήκη διαρκούς επισφάλειας δεν είναι «ακαμψία» αλλά η προϋπόθεση για να μπορούν να κάνουν καλά τη δουλειά τους. Το να έχουν μια στοιχειώδη «κανονικότητα» στον χρόνο εργασίας και στη ζωή τους δεν είναι ένα κάποιο «συντηρητικό» αίτημα, αλλά πλευρά του να μπορούν να βάζουν πλάτη στην αναπτυξιακή προσπάθεια.

Το εργατικό δίκαιο και το θεσμικό πλαίσιο σίγουρα χρειάζονται εκσυγχρονισμό. Όμως, ο όποιος εκσυγχρονισμός δεν πρέπει να ξεχάσει ότι η εργασία είναι το κέντρο της οικονομίας και όχι απλώς ένα στατιστικός δείκτης.