Εργασιακό Νομοσχέδιο: Το πνεύμα και οι ρυθμίσεις

Δυστυχώς για ένα τόσο μεγάλο ζήτημα που αφορά το μέλλον της εργασίας στο υπό διαμόρφωση ψηφιακό κόσμο και την κοινωνική συνοχή, επιλέχθηκε η ρητορική των επικοινωνιακών μονολόγων. Μάλιστα με λεξιλόγιο που υποβαθμίζει τον δημόσιο διάλογο, με υβριστικές εκφράσεις, χωρίς σεβασμό στη διαφορετικότητα της άποψης. Πιστεύω ότι συζητάμε ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά ζητήματα που αφορά την εργατική δύναμη της χώρας και την παραγωγή στο μέλλον.

Στην καρδιά της κοινωνικής συνοχής της κοινότητάς μας  βρίσκεται η εργασία. Το μέλλον της είναι γεμάτο από νέες προκλήσεις και οφείλουν ιδιαίτερα τα πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Οι ρυθμίσεις του νομοσχεδίου αλλάζουν και ανατρέπουν όλες τις παραμέτρους που προσδιορίζουν τα βασικά στοιχεία της εξαρτημένης εργασίας. Χρόνος, Μισθοί – Αμοιβές, Χώρος και τρόπος προσφοράς της εργασίας (τηλεργασία), καθώς και το είδος της ευέλικτης παρεχόμενης εργασίας.

Το πνεύμα και οι ρυθμίσεις του νομοσχεδίου, διαμορφώνουν ένα νέο ατομικό εργασιακό μοντέλο, με συνέπειες στη νομική προστασία του συλλογικού εργατικού δικαίου (σύμβαση και διαβούλευση, μεταξύ των κοινωνικών εταίρων), στην άσκηση των δικαιωμάτων (απεργία) και στην αυτονομία των συνδικάτων.

Ειδικότερα:

1. Αλλάζει το «εργασιακό προφίλ». Οι όροι εργασίας με ατομικές συμβάσεις (χρόνος, αμοιβές, χώρος εργασίας) αλλάζουν έναντι του εργασιακού «συλλογικού προφίλ» που γνωρίζουμε. Σημείο αναφοράς μπορεί να παραμένει το 8ωρο, αλλά στην πράξη καταστρατηγείται, κύρια ως ανάγκη της παραγωγής και του εργοδότη και δευτερευόντως του εργαζομένου. Με ατομική σύμβαση το 8ωρο θα γίνεται 10ωρο και τετραήμερο. Αυξάνονται οι υπερωρίες και δεν αποτιμώνται σε χρήμα με τις νόμιμες προσαυξήσεις. Αντίθετα, η αντιπαροχή είναι άδειες σε μια περίοδο ιδιαίτερα χαμηλών εισοδημάτων. Καθώς επίσης σε μια περίοδο, όπου το Eurofound αναγορεύει σε πρωταθλητές στην υπέρβαση του ωραρίου, με δείκτη 71,1 όταν οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες έχουν μέσο δείχτη υπέρβασης από 12 έως 9%. Αυτή η κατάσταση στα απλά ελληνικά λέγεται υπερεκμετάλλευση της εργασίας.
2. Ατομικές και Συλλογικές Συμβάσεις. Το νομοσχέδιο αφήνει ελεύθερο το πεδίο, έξω από συλλογικές συμβάσεις, να διαπραγματεύονται εργοδότες και εργαζόμενοι σε ατομικό επίπεδο. Είναι σημαντικό πρόβλημα για τη νομική προστασία της εργασίας, όταν από συλλογική και με διαφανείς κανόνες ρυθμίζεται σε ατομική υπόθεση. Η ρύθμιση αυτή θα περιορίσει άμεσα την ισχύ των συλλογικών συμβάσεων. Η συλλογική νομική προστασία της εργασίας θα περιορίζεται από την ενίσχυση των ατομικών συμβάσεων όπως το νομοσχέδιο ορίζει,
3. Οι ρυθμίσεις περιοριορίζουν και αυστηριοποιούν τις διαδικασίες δράσης (απεργίας) των συνδικάτων με αυστηρές μάλιστα κυρώσεις. Ενώ αντίθετα οι κυρώσεις για τις καταχρηστικές απολύσεις και παρεκκλίσεις των ρυθμίσεων, δεν είναι αποτελεσματικές, όταν ο εργοδότης δεν έχει υποχρέωση επαναπρόσληψης, όπως από τα πολύ παλιά χρόνια προέβλεπε ο ν.2112/20. Ποιος θα τολμήσει σε καιρούς μεγάλης ανεργίας να προστρέξει στα δικαστήρια για να πάρει κάποια παραπάνω αποζημίωση, αλλά ταυτόχρονα να χάσει και τη δουλειά του;)
4. Οι ρυθμίσεις διευκολύνουν τη διαμόρφωση συνθηκών δημιουργίας «απεργοσπαστικού» μηχανισμού από τον εργοδότη, αφού οι απεργούντες δεν θα δύνανται να διαφυλάττουν την ισχύ και τη διαπραγματευτική δύναμη της απεργίας. Η απεργία με αυτές τις ρυθμίσεις θα γίνεται για λόγους επικοινωνιακού «συμβολισμού», όπως ορισμένοι αναφέρουν. Αλλά ο χαρακτήρας ήταν και είναι μορφή συλλογικής δράσης και πράξης ως αποτελεσματικό μέσο πίεσης διαπραγμάτευσης του συνδικάτου με την εργοδοσία. Είναι πάγια η εθνική και η διεθνής νομολογία που αναγνωρίζει ότι είναι θεμιτό και νόμιμο η ανεργία να προκαλεί σοβαρές συνέπειες στην παραγωγική διαδικασία. Με τις  προτεινόμενες ρυθμίσεις φοβάμαι ότι ανατρέπεται πλήρως η νομολογία αυτή και η απεργία θα γίνεται «συμβολική». Τότε τα συνταγματικά δικαιώματα τι νόημα θα έχουν;
5. Αυτοί οι περιορισμοί στην άσκηση του δικαιώματος της απεργίας διευρύνονται με τις ρυθμίσεις, ότι ουδείς δύναται να εμποδίζει κάποιον από το να εργασθεί, ακόμη και έναν απεργοσπάστη (δηλαδή έναν εργαζόμενο που θα φωνάζει ο εργοδότης;) ενώ επιπλέον όποιος συνδικαλιστής θα παρεμβαίνει θα υφίσταται αυστηρές κυρώσεις. Καθίσταται επίσης ανίσχυρο και αποδυναμωμένο στην άσκησή του το δικαίωμα της απεργίας, όταν υποχρεωτικά το 1/3 προσωπικού και μέσων πρέπει να διατίθεται ως προσωπικό ασφαλείας. Σε αυτές τις καταστάσεις το σύνολο της απεργίας μοιάζει να είναι «άσφαιρο».
6. Επίσης σε περίπτωση που η απεργία κηρυχθεί «καταχρηστική» (και δυστυχώς το 90% έτσι κρίνονται από τα δικαστήρια), τότε οι συνδικαλιστές είναι υποχρεωμένοι και σε αποζημιώσεις!!! Ουδεμία προστασία στη δράση των συνδικαλιστών. Φαίνεται κάποιοι να πιστεύουν λανθασμένα ότι πρέπει να γίνει είδος προς εξαφάνιση.
7. Το ψηφιακό «φακέλωμα» των μελών των Συνδικάτων παραβιάζει τη συνταγματική αρχή της αυτονομίας των συνδικαλιστών οργανώσεων και θα αποτελέσει πιστεύω σύντομα ζήτημα ελέγχου της συνταγματικής νομιμότητας.
8. Ψηφιακή κάρτα- Τηλεργασία

Η πρόσφατη Οδηγία ενωσιακού δικαίου, της Επιτροπής της Ε.Ε., ρυθμίζει σοβαρά και επίκαιρα ζητήματα όπως το δικαίωμα της αποδέσμευσης του τηλεργαζόμενου (απασχόληση εξ αποστάσεως) από το τα ψηφιακά εργαλεία μετά το τέλος του χρόνου εργασίας, η υποχρέωση αποτελεσματικού μέτρου μέτρησης του χρόνου εργασίας (για να μην γίνονται υπερβάσεις, όταν  κατά το Eurofound η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια με δείκτη 37,1 πάνω από τις ανατολικές χώρες και πολύ μακριά από τις δυτικές με δείκτες υπέρβασης 12 με 9%), προβλέπει αυστηρές κυρώσεις για τις παρεκκλίσεις και αναγνωρίζει ένα σημαντικό και ενεργό ρόλο των κοινωνικών εταίρων, υποχρεώνοντας τα κράτη – μέλη σε εκθέσεις αξιολόγησης για το μέλλον της εργασίας στον ψηφιακό κόσμο.

Είναι σημαντικό το πλαίσιο της Οδηγίας (2019/2181) και οφείλει η χώρα μας να το ενσωματώσει άμεσα στην εθνική έννομη τάξη. Ούτως ή άλλως η οδηγία στο άμεσο μέλλον θα ισχύσει υποχρεωτικά στα κράτη – μέλη.

Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης; Φαίνεται ότι οι κυβερνώντες κατέχοντας τα αλάθητο του Πάπα δεν έχουν τέτοια διάθεση, όταν στον αντιπολιτευτικό, στο διαφορετικό λόγο αντιπολίτευσης ή συνδικάτων, καταγγέλλουν τους πάντες ως «ψεύτες», «ανόητους» και «αδαείς». Όσο για το ρόλο των κοινωνικών εταίρων, που θα εφαρμόσουν το νέο νομοσχέδιο, φαίνεται  ότι η πολιτεία πιστεύει ότι δεν τους αξίζει ο λόγος.  Δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στο διάλογο, θεσμικό και κοινωνικό που να διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και όχι τον κοινωνικό πόλεμο.  Μπορεί τα πράγματα να φαίνονται ότι έχουν οξυνθεί μονάχα σε πολιτικό επίπεδο και ο πόλεμος θα τελειώσει εκεί. Η κοινωνία όμως «βράζει». Οι ανισότητες, η ανεργία, η φτώχεια, η κρίση και η πανδημία διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό κοινωνικό σχήμα.  Όλα ρυθμίζονται στην κορυφή της πολιτικής εξουσίας ερήμην των κοινωνικών εταίρων που καλούνται να τα εφαρμόσουν στην καθημερινή τους επαγγελματική ζωή.

Για τα κρίσιμα ζητήματα και τις ρυθμίσεις που αφορούν την νομική προστασία της εργασίας και το μέλλον της θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να ακουσθούν και οι καθηγητές μας περί του εργατικού δικαίου και των συνταγματικών δικαιωμάτων.

Λουκάς Θ. Αποστολίδης,

Δικηγόρος, πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής