Δημογραφικό: Πώς η πανδημία στοίχειωσε το εργασιακό μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων

Διασταλτικά, η έννοια της πανδημίας προσλαμβάνει τα υποστασιακά της χαρακτηριστικά όταν η δυναμική της ανθρώπινης δραστηριότητας αναστέλλεται και εξελικτικά αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη εισέρχεται σε λιμνάζοντα νερά.

Η εξέλιξη «τρέχει» σε μικροσκοπικό και μακροσκοπικό επίπεδο και στο τέλος διαμορφώνεται από τις πιεστικές καταστάσεις, μία νέα πραγματικότητα, άδηλη τη στιγμή της βαθιάς έντασης, αλλά απότοκος της ανάγκης δημιουργίας οδών διαφυγής.

Στην περίπτωση της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η πανδημία του κοροναϊού διαφοροποιεί το προσδόκιμο ζωής, πάνω από 11.000 νεκροί υπάρχουν ήδη στην Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων κατοίκων, διαρρηγνύει κάθετα την κοινωνική και οικονομική οργάνωση κράτους και των διαρθρωμένων σχέσεων μεταξύ κρατών, αλλά την ίδια στιγμή ενεργοποιεί μηχανισμούς πλήρωσης του κενού μετασχηματίζοντας κάθε υπάρχουσα δομή και προσδίδοντάς της χαρακτηριστικά ικανά να την οδηγήσουν στην τρίτη και τέταρτη δεκαετία του αιώνα μας.

Η συνταγή του μετασχηματισμού δεν είναι εκ των προτέρων γνωστή, όπως γνωστή δεν είναι η τάση της δημογραφικής κρίσης που ξεκίνησε σε πολλές χώρες πολύ πριν την έλευση της πανδημίας, ακόμα και σε κράτη με ακμαίες οικονομίες, όπως η Ιαπωνία. Το δημογραφικό φαίνεται να επιβιώνει μέσα από την λαίλαπα της πανδημίας και να στοιχειώνει τους ζωντανούς που καλούνται τώρα να διαχειριστούν την πορεία της ζωής τους σε χώρες με πλούσιο παρελθόν αλλά me προβληματικό παρόν.

Στα λιμνάζοντα νερά έχει βυθιστεί ολόκληρο το ανθρώπινο οικοσύστημα αλλά τα προγνωστικά μοντέλα δεν λένε με ασφαλές ποσοστό βεβαιότητας τι θα μείνει όταν η φύγει η παλίρροια. Τα ανθρώπινα χέρια, το περιθώριο εργασίας, πόσοι νέοι άνθρωποι θα υπάρχουν να ρίξουν νερό στον μύλο της ανάπτυξης, πόσοι θα γεννιούνται κάθε χρόνο για να ρίχνουν καύσιμο στην ατμομηχανή.

Το πρόβλημα γίνεται πολυπλοκότερο για μικρές χώρες με μεταπρατικού τύπου οικονομική διάρθρωση όπως η Ελλάδα αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν ενοφθαλμίζoνται τα παρακλάδια του και σε χώρες οικονομικά ισχυρές, όπως αυτή του Ανατέλλοντος Ηλίου, με το τεράστιο εξωτερικό χρέος που διακρατούν σε ομόλογα οι ηλικιωμένοι κάτοικοί της, που είναι περισσότεροι από τους νέους, που έχουν το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής στον κόσμο και αναγκαστικά βλέπουν τα εγγόνια τους να δουλεύουν για να μην χρεοκοπήσουν οι ίδιοι ενώ αυτή καθαυτήν  η χώρα είναι η καλύτερη δανείστρια στον κόσμο.

Το 1828 που έγινε η πρώτη απογραφή στην Ελλάδα, βρέθηκαν  753.400 άτομα. Η τελευταία απογραφή του 2011 έδειξε ότι ο μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδας μειώθηκε γύρω στο 1% σε σύγκριση με την απογραφή του 2001, σε 10.816.286 κατοίκους.

Φέτος το φθινόπωρο θα γίνει η νέα απογραφή από την ΕΛΣΤΑ και κατά ορισμένες εκτιμήσεις αναμένεται να καταγραφεί μείωση κυρίως λόγω της αρνητικής φυσικής κίνησης (οι γεννήσεις υπολείπονται των θανάτων) και μικρότερης επίδρασης του μεταναστευτικού ισοζυγίου. Η αναλογία των γυναικών θα είναι ελαφρώς υψηλότερη των ανδρών, ενώ η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού θα φανερώνει έντονα τη διαδικασία της δημογραφικής γήρανσης, η οποία θα πλήττει άνισα ορισμένους νομούς και περιφέρειες της χώρας. Η διάμεση ηλικία του πληθυσμού θα είναι κοντά στα 45 έτη – κάτι που άλλωστε διαφαίνεται σε εκτιμήσεις της Eurostat – ενώ σε ορισμένους νομούς ίσως να βρίσκεται κοντά ή να ξεπερνά τα 50 έτη (Ευρυτανία, Πρέβεζα, Φωκίδα, Σέρρες).

Η γήρανση του πληθυσμού διαπιστώνεται άλλωστε από τη συρρίκνωση του πληθυσμού παιδιών μέχρι 14 ετών και  αύξηση των ατόμων άνω των 65 ετών, που στην πρώτη περίπτωση μάλλον θα κυμαίνεται κάτω από το 15%, ενώ στη δεύτερη σίγουρα πάνω από το 20% με σημαντική  βαρύτητα των άνω των 80 ετών. Χωρίς αμφιβολία, η χώρα μας συνεχίζει να κατατάσσεται στη συστάδα με τις πλέον γερασμένες χώρες της Ευρώπης και του πλανήτη.

Με δεδομένη τη συρρίκνωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας, στην περίοδο της κρίσης, ο δείκτης εξάρτησης  θα δείξει ότι αντιστοιχούν λιγότερα από τρία άτομα σε ηλικία εργασίας (15-64 ετών) για κάθε άτομο ηλικίας 65 ετών και άνω, ενισχύοντας προβληματισμούς που, μεταξύ άλλων, σχετίζονται με την εξέλιξη της σχέσης συνταξιούχων προς ασφαλισμένους. Αλλωστε σύμφωνα με εκτιμήσεις της Eurostat, η Ευρυτανία το 2019 καταγράφει την υψηλότερη τιμή του δείκτη εξάρτησης στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ενωση (69,7%), την υψηλότερη διάμεση ηλικία (55,5 έτη) και ποσοστό ηλικιωμένων (36,7%). Η ανισότητα όχι μόνον στο μέγεθος αλλά και στη διάρθρωση του πληθυσμού θα είναι πιο έντονη για ορισμένες περιοχές της χώρας.

Η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής υπαρχουσών τάσεων, όπως συχνά έχει αναφερθεί, με το ενδιαφέρον να εστιάζεται κυρίως σε αλλαγές στον τρόπο εργασίας, στις συναλλαγές και στο μοντέλο λειτουργίας των επιχειρήσεων. Λιγότερο έχει αναδειχθεί η καταλυτική επίπτωση της πανδημίας στο δημογραφικό πρόβλημα και οι συσχετισμοί του με το μέλλον της εργασίας.

Οι εργατολόγοι αναφέρουν ότι αν και έχει μειωθεί το προσδόκιμο ζωής, κατά λιγότερο από ένα έτος, το αποτύπωμα στο εργατικό δυναμικό δεν θα είναι σημαντικό. Αυτό που πρέπει να αξιολογηθεί και να μετρηθεί είναι οι γεννήσεις, που έχουν μειωθεί όπως δείχνουν τα πρώτα στοιχεία, καθώς και οι επιπτώσεις της νέας κρίσης σε θέσεις εργασίας και εισοδήματα.

Σύμφωνα με την naftemporiki.gr, αν επαναληφθεί το φαινόμενο της κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας και οι γεννήσεις είναι μειωμένες σε ένα ποσοστό της τάξης του 20%, καθώς ήδη τα στοιχεία στις χώρες της Ε.Ε. συγκλίνουν σε αυτόν τον ρυθμό και ταυτόχρονα υπολογιστεί αύξηση θανάτων μέχρι 15%, τότε στο τέλος της δεκαετίας οι Έλληνες θα είναι λιγότεροι κατά περίπου 200 χιλ., σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, με εύλογες συνέπειες στο εργατικό δυναμικό. Ταυτόχρονα θα είναι πιο γερασμένοι και με λιγότερες δεξιότητες, πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες.

Γονιμότητα κάτω από τα ποσοστά αναπλήρωσης

Εξάλλου, η τάση που θέλει τον ανθρώπινο πληθυσμό να μεγαλώνει ηλικιακά και τη γονιμότητα να μειώνεται υπήρχε και πριν από την πανδημία. Ενώ η γήρανση είναι εμφανής στις ανεπτυγμένες οικονομίες για κάποιο χρονικό διάστημα, το δημογραφικό έλλειμμα εξαπλώνεται τώρα στην Κίνα και σύντομα αναμένεται να φτάσει στη Λατινική Αμερική. Πριν από τριάντα χρόνια μόνο ένα μικρό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε στις λίγες χώρες που εμφανίζουν ποσοστά γονιμότητας σημαντικά κάτω από αυτά που απαιτούνται για την αναπλήρωση κάθε γενιάς, πάνω από δύο παιδιά ανά γυναίκα. Αλλά μέχρι το 2013 περίπου το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε χώρες με ποσοστά γονιμότητας κάτω από το ποσοστό αναπλήρωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει ότι μέχρι το 2060 ο πληθυσμός της Γερμανίας θα συρρικνωθεί κατά το ένα πέμπτο και ο αριθμός των ατόμων σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί από 54 εκατομμύρια το 2010 σε 36 εκατομμύρια το 2060. Η εργατική δύναμη πολλών χωρών περιορίζεται λόγω της μείωσης των γεννήσεων, ενώ αυξάνεται η ανάγκη για τη φροντίδα μεγαλύτερου αριθμού ηλικιωμένων, ένα μίγμα που ασκεί πιέσεις στην αγορά εργασίας και στην οικονομία.

Σύμφωνα με την Korn Ferry ο πιο σημαντικός μετασχηματισμός του ανθρώπινου δυναμικού από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια έλλειψη ταλέντων, τέτοια που 85 εκατομμύρια ρόλοι αναμένεται να αντιμετωπίσουν έλλειψη των κατάλληλα καταρτισμένων στελεχών μέχρι το 2030.

Αναβάθμιση δεξιοτήτων

Οι τεχνικές και οι προσωπικές δεξιότητες όπως η δημιουργικότητα, η ικανότητα συνεργασίας και η ηγεσία θα συνεχίσουν να έχουν αυξημένη ζήτηση, αλλά σύμφωνα με τη ManpowerGroup οι υποστηρικτικές θέσεις εργασίας στον τουρισμό, στο διοικητικό και νομικό κλάδο θα υποστούν μείωση. Για να προετοιμαστούν, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναβαθμίσουν τόσο τις τεχνικές όσο και τις προσωπικές τους δεξιότητες που θα συνεχίσουν να είναι σε ζήτηση.

Τουλάχιστον τα δύο τρίτα των ενηλίκων σε κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. συμφωνούν ότι η κυβέρνησή τους πρέπει να επενδύσει κατά προτεραιότητα στην εκπαίδευση των ενηλίκων. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του Cedefop, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 92% και είναι μεταξύ των υψηλότερων της Ε.Ε.

Το επιχείρημα υπέρ του καθορισμού της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των ενηλίκων ως προτεραιοτήτων ενισχύεται από το ότι το 47% του ενήλικου ελληνικού πληθυσμού δήλωσε πως δεν διαθέτει ορισμένες τεχνικές δεξιότητες και το 38% πως δεν διαθέτει ορισμένες βασικές δεξιότητες τις οποίες χρειάζεται για να μπορεί να εκτελεί τα εργασιακά του καθήκοντα στο απαιτούμενο επίπεδο, σε σύγκριση με το 28% και το 22% αντίστοιχα κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. Οι ενήλικες στην Ελλάδα έχουν θετική άποψη για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Πάνω από το 85% των ερωτηθέντων δηλώνει πως αποφέρουν πραγματικά οφέλη και βοηθούν τα άτομα να βρουν εργασία, να εξελιχθούν επαγγελματικά και να αυξήσουν τις αποδοχές τους. Το 79% πιστεύει επίσης πως η εκπαίδευση και η κατάρτιση των ενηλίκων μπορούν να μειώσουν την ανεργία.

Η ανάγκη για επικοινωνία και η εξ αποστάσεως εργασία

Μια άλλη τάση της πανδημίας αναφορικά με το δημογραφικό, σύμφωνα με την naftemporiki.gr, είναι η αύξηση των κοινωνικών εντάσεων και ανισοτήτων, ιδίως όσον αφορά τις φυλετικές διακρίσεις. Αυτό σημαίνει ότι οι οργανισμοί πρέπει να εστιάσουν περισσότερο στη διαφάνεια αναφορικά με το ανθρώπινο κεφάλαιο, με τις πρωτοβουλίες συμπερίληψης οι οποίες θα λειτουργήσουν ως το κλειδί για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη. Οι αναλυτές της ManpowerGroup παρατηρούν ότι όλο και περισσότερο οι εργαζόμενοι και οι πελάτες απαιτούν από τις εταιρείες επίσημη στάση για θέματα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της κλιματικής αλλαγής και άλλων παγκόσμιων ζητημάτων. Όπως οι πελάτες μπορούν να υποστηρίξουν τους οργανισμούς που ευθυγραμμίζονται με τις αξίες τους, με τον ίδιο τρόπο οι επιχειρήσεις μπορούν να επιλέξουν ταλέντα τα οποία λαμβάνουν ουσιαστική στάση στα σχετικά θέματα.