Είναι η κατασκευή ηλιακών πάνελ μια πολύ αυτοματοποιημένη υπόθεση;

Τα μεγάλα νέα στον τομέα της ηλιακής παραγωγής για την τελευταία δεκαετία, αν όχι περισσότερο, ήταν οι απίστευτες μειώσεις κόστους που τροφοδοτήθηκαν, σε μεγάλο βαθμό, από την πλημμύρα φθηνών μοντέλων τέτοιων μονάδων στη διεθνή αγορά από την Κίνα.

Η κατάρρευση των τιμών, με τη σειρά της, μετέτρεψε μια μη βιώσιμη ανανεώσιμη πηγή σε μια που μπορεί τελικά να ανταγωνιστεί τις εναλλακτικές λύσεις για τον άνθρακα. Όλα αυτά είναι καλά νέα.

Όμως τώρα έρχονται αναφορές ότι ορισμένες από αυτές τις μειώσεις του κόστους ενδέχεται να έχουν προκληθεί από κάτι τόσο ευχάριστο για τους περιβαλλοντικούς (ESG) επενδυτές όσο και ένα αποτύπωμα υψηλού άνθρακα: Την καταναγκαστική εργασία στην αυτόνομη περιοχή του Ουγούρων στην Σινγιάνγκ. Συγκεκριμένα, έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ αναφέρει ότι έως και το 45% του παγκόσμιου πολυπυριτίου (polysilicon) προέρχεται από την περιοχή, που συνδέεται με δυνητικά εξαναγκασμένη εργασία από την ομάδα αυτή εθνικής μειονότητας.

Αυτό έκτοτε έχει τραβήξει την προσοχή αξιωματούχων των ΗΠΑ, με τον Τζον Κέρι, τον ειδικό προεδρικό απεσταλμένο του Μπάιντεν για το κλίμα, να σημειώνει την περασμένη εβδομάδα ότι το θέμα αποτελεί πρόβλημα για τη μετάβαση της Αμερικής στην πράσινη ενέργεια. Ο Κέρι υπαινίχθηκε επίσης ότι οι ΗΠΑ ενδέχεται να εξετάσουν τις κυρώσεις ως απάντηση.

Ο Michael Shellenberger, συγγραφέας και ακτιβιστής που από καιρό υποστηρίζει ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι τόσο καθαρές όσο φαίνονται, σημείωσε ακόμη ότι το περιστατικό υποστηρίζει την άποψή του ότι το πραγματικό κόστος της ηλιακής ενέργειας είχε, σε μεγάλο βαθμό, συγκαλυφθεί από αυτές τις πρακτικές:

«Έχω τεκμηριώσει εκτενώς πώς παντού οι ανανεώσιμες πηγές καθιστούν την ηλεκτρική ενέργεια πιο ακριβή. Τα υποτιθέμενα φτηνά ηλιακά πάνελ αύξησαν την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην Καλιφόρνια επτά φορές περισσότερο από τις τιμές στις υπόλοιπες ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία. Όμως, η υπόθεση της Σινγιάνγκ εκθέτει περαιτέρω ως δόλιους τους ισχυρισμούς ότι τα ηλιακά πάνελ είναι φθηνή ηλεκτρική ενέργεια.

Η ανάγκη χρήσης της φθηνότερης δυνατής εργασίας, της δουλείας και η φθηνότερη ενέργεια, ο άνθρακας, υπογράμμισαν το υποκείμενο φυσικό πρόβλημα με την ηλιακή και όλες τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το οποίο είναι η πολύ χαμηλή λεγόμενη «πυκνότητα ισχύος». Η πυκνότητα ισχύος είναι η ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται ανά μονάδα γης, εργασίας ή κεφαλαίου».

 Κινέζοι αξιωματούχοι εντέκρουσαν με πάθος τους ισχυρισμούς. Άρθρο κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου στους Global Times, που θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ως όργανο για το κινεζικό κομμουνιστικό κόμμα, χαρακτήρισε τους ισχυρισμούς ως «αβάσιμους». Για να υποστηρίξει τη θέση του, το άρθρο αναφέρθηκε σε αναφορές μαρτύρων από μια πρόσφατα διοργανωμένη ανοιχτή μέρα στις εγκαταστάσεις Xinjiang Daqo.

Ωστόσο, όπως σημειώνεται από το Bloomberg, η εν λόγω εγκατάσταση δεν είναι μία από αυτές για τις οποίες υπάρχουν άμεσες υποψίες ότι χρησιμοποιούν την εν λόγω καταναγκαστική εργασία:

 «Σε αντίθεση με τρεις άλλες εταιρείες στο Xinjiang που παράγουν πολυπυρίτιο – βασικό συστατικό των ηλιακών συλλεκτών – το Daqo δεν έχει συνδεθεί με φερόμενες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, το Daqo έχει διαφυλάξει το ίδιο απόρρητο όσων έχουν δεσμούς με το κυβερνητικό πρόγραμμα εργασίας που βρίσκεται υπό διεθνή έλεγχο. Μόλις τον Μάρτιο, η εταιρεία απέρριψε αιτήματα συνέντευξης για τα στελέχη της και έδιωξε ξένους παρατηρητές»

 Ωστόσο, η κινεζική κυβέρνηση δεν είναι μόνη κυνική σχετικά με τους ισχυρισμούς της καταναγκαστικής εργασίας. Οι φαν των ανανεώσιμων που ανταποκρίνονται στις ειδήσεις στο διαδίκτυο βρέθηκαν εξίσου σε αμηχανία. Η απορία τους απορρέει από το ευρέως αποδεκτό γεγονός στους επενδυτικούς κύκλους ότι η κατασκευή ηλιακών είναι μια πολύ αυτοματοποιημένη επιχείρηση, κάτι που θα σήμαινε ότι υπάρχει ελάχιστη ή καθόλου ανάγκη για καταναγκαστική εργασία.

Πιστεύουμε όμως ότι είναι πιθανό και τα δύο γεγονότα να είναι αληθινά ταυτόχρονα. Για να καταλάβουμε γιατί, αξίζει να επιστρέψουμε στο παρελθόν για να πούμε την ιστορία για το πώς η Κίνα έγινε ο μεγαλύτερος παραγωγός φωτοβολταϊκών στον κόσμο. Το παρακάτω γραφικό από τη Statista δείχνει την κατάσταση της αγοράς το 2019:

 Το πρώτο διάστημα, τα ονόματα που κυριάρχησαν στον κλάδο ήταν οι ιάπωνες, οι γερμανοί και οι αμερικανοί. Η Κίνα, συνολικά, είχε μια σχετική καθυστέρηση στην ηλιακή ενέργεια, στρέφοντας την προσοχή της εκεί μόνο στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Μέχρι το 2009, ωστόσο, ο αντίκτυπος της κινεζικής βιομηχανικής δύναμης στον κλάδο ήταν ήδη αισθητός.

Αντιμέτωποι με την ταχέως αναπτυσσόμενη παγκόσμια προσφορά φωτοβολταϊκών (PV) καθώς οι κινεζικοί όγκοι εισέρχονταν όλο και περισσότερο στην αγορά και η ανάγκη μείωσης του λειτουργικού κόστους μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, οι πρώτοι που παραγκωνίστηκαν από την αγορά ήταν οι μεσαίου μεγέθους ευρωπαίοι κατασκευαστές όπως η BP Solar που λειτουργούσαν σε χώρες όπως η Ισπανία.

Μέχρι το 2014, η υπερβολική προσφορά από την Κίνα άρχισε να επηρεάζει ακόμη και τους πιο αποδοτικούς και καθιερωμένους παραγωγούς στον κόσμο, όπως η ιαπωνική Sharp, η οποία απάντησε μειώνοντας το εργατικό δυναμικό της στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.

Τον Ιανουάριο του 2021, η ιαπωνική Panasonic, ένας ακόμη ηγέτης στον κλάδο, επιβεβαίωσε επίσημα ότι θα καταργούσε τις δραστηριότητες παραγωγής ηλιακών πάνελ λόγω του συνεχώς αυξανόμενου ανταγωνισμού από την Κίνα.

Τι οδήγησε λοιπόν τον ανταγωνισμό τιμών; Πώς μπόρεσε η Κίνα να ανταγωνιστεί τόσο αποτελεσματικά όταν δεν μπορούσαν να το κάνουν άλλοι πιο εδραιωμένοι και αναμφισβήτητα πιο καινοτόμοι παίκτες; Ήταν όλα θέμα φθηνής εργασίας; Και αν ναι, πώς η παγκόσμια επενδυτική κοινότητα δεν το κατάλαβε;

Τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, μια ομάδα της Goldman Sachs υπό τον Alberto Gandolfi ισχυρίστηκε ότι η μαζική μείωση κόστους σε παγκόσμια φωτοβολταϊκή ενέργεια θα μπορούσε να αποδοθεί στους ακόλουθους τρεις παράγοντες:

 «Το κόστος παραγωγής ηλιακής φωτοβολταϊκής ενέργειας έχει σημειώσει αξιοσημείωτη μείωση τα τελευταία δέκα χρόνια. Αυτό οφείλεται κυρίως στα: (1) χαμηλότερο κόστος κεφαλαίου: από το 2010, το capex ανά kW έχει μειωθεί κατά σχεδόν 70%, λόγω μεγαλύτερης κλίμακας, αυτοματισμού κατασκευής, φθηνότερης εργασίας και περισσότερων ψηφιοποιημένων διαδικασιών. (2) χαμηλότερα επιτόκια · και (3) υψηλότερη απόδοση πάνελ, η οποία έχει βελτιώσει τα ποσοστά χρήσης στο 22% (250-300 bp υψηλότερα από ό, τι πριν από δέκα χρόνια).»

 Ορίστε και ο πίνακας που τα στηρίζει αυτά:

Είναι δίκαιο να πούμε ότι η καθοδική πορεία των τιμών ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη από την ανανεώσιμη κοινότητα γενικά. Διαγράμματα από όλες τις πηγές που απεικονίζουν την καμπύλη αναπαράχθηκαν σε όλα τα μέσα, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι η ηλιακή ενέργεια βίωσε κάτι σαν τον Νόμο του Μουρ (Moore’s Law).

Αλλά μερικές φορές βλέπουμε μόνο αυτό που θέλουμε να δούμε. Με περαιτέρω έλεγχο, το επιχείρημα του Moore’s Law δεν έστεκε. Όπως επισημαίνει η έκθεση της Goldman τον Ιανουάριο, η μείωση του κόστους των τελευταίων 10 ετών είχε λιγότερη σχέση με τη φωτοβολταϊκή καινοτομία και περισσότερο με τις βιομηχανικές διεργασίες, τον αυτοματισμό και την απόδοση των μονάδων modules. Και επίσης, το σημαντικότερο, με τη φθηνή εργασία.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε καινοτομία. Όπως συμπέρανε αυτή η έκθεση του MIT από το 2013, υπήρξαν πρόοδοι, αλλά σε γενικές γραμμές «το χαμηλότερο κόστος κατασκευής ενός κινεζικού εργοστασίου σε σχέση με ένα αμερικανικό εργοστάσιο σήμερα εξηγείται από τα πλεονεκτήματα της κλίμακας και της εφοδιαστικής αλυσίδας, όπως η τοποθεσία του προμηθευτή και το κόστος μεταφοράς».

Πιο πρόσφατα, ωστόσο, το Information Technology & Innovation Foundation διαπίστωσε ότι η είσοδος της Κίνας σε αυτή την αγορά μπορεί να έχει οδηγήσει σε διακοπή της καινοτομίας PV (η έμφαση δική μας):

 «Οι συμβατικοί δείκτες καινοτομίας προϊόντων, όπως η κατοχύρωση με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και ο λόγος έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) προς τις πωλήσεις, μειώθηκαν κατακόρυφα μετά την κινεζική είδοσο. Ο αποδεκατισμός της παραγωγής φωτοβολταϊκών εκτός Κίνας έδιωξε πολλές καινοτόμες εταιρείες από το χώρο, σε μεγάλο βαθμό επειδή δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στις επιθετικές τιμές από Κινέζους ανταγωνιστές που επιδοτούνται από την κυβέρνηση. Οι νέοι φωτοβολταϊκοί γίγαντες της Κίνας έχουν καινοτομήσει με σημαντικούς τρόπους, ειδικά μέσω της διεργασιών που οδήγησαν την κυρίαρχη τεχνολογία της βιομηχανίας σε μια απότομη καμπύλη εμπειρίας. Όμως, η προοπτική μετάβασης σε καλύτερα, φθηνότερα φωτοβολταϊκά προϊόντα με τη δυνατότητα για ακόμη μεγαλύτερες μειώσεις εκπομπών μακροπρόθεσμα, έχει αναβληθεί ή ακόμη και χαθεί».

 Στην καρδιά της κυριαρχίας της Κίνας, όπως σημείωσε η ITIF, είναι το γεγονός ότι οι μεγαλύτεροι κατασκευαστές φωτοβολταϊκών της μπόρεσαν να λειτουργήσουν για το καλύτερο μέρος μιας δεκαετίας χωρίς να βγάλουν πολλά χρήματα. Αυτό υποδηλώνει ότι οι επιδοτήσεις διαμόρφωσαν τον διεθνή ανταγωνισμό σε αυτόν τον κλάδο.

Αλλά δείχνει επίσης κι ένα οικονομικό μοντέλο που θέλει όχι μόνο υποβαθμίζει το μερίδιό του στην αγορά, αλλά να βασίζεται έντονα για να πάει μπροστά σε οπισθοδρομικές εργασιακές πρακτικές, συχνά εις βάρος της καινοτομίας.

Όπως κατέληξε το ITIF:

 «Ενώ η μερκαντιλιστική κινεζική αύξηση της φωτοβολταϊκής παραγωγής ήταν ένα δώρο που επιτάχυνε την παγκόσμια υιοθέτηση στη δεκαετία του 2010, άλλαξε επίσης την πορεία της τεχνολογικής καινοτομίας. Οι μερκαντιλιστικές πολιτικές συνέβαλαν στην καταστροφή πολλών καινοτόμων εταιρειών εκτός της Κίνας, στον περιορισμό νέων συμμετεχόντων και στον περιορισμό των επενδύσεων στην καινοτομία από όσους επιβίωσαν. Η μετατόπιση της τροχιάς έχει αποκλείσει, μέχρι σήμερα, την πλήρη διερεύνηση ορισμένων τεχνολογικών ευκαιριών με τη δυνατότητα να αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα μακροπρόθεσμα. Κοιτώντας προς τα εμπρός, η διαρκής μερκαντιλιστική συμπεριφορά θα μπορούσε να υπονομεύσει ένα επερχόμενο κύμα καινοτομίας που διαφορετικά θα επέτρεπε στα PV να κάνουν ένα ακόμη άλμα μπροστά.»

 Αυτό έρχεται δραματικά σε αντίθεση με την εικόνα που απεικονίζει η  Zhang Dan στους Global Times, στην οποία απεικόνιζε «γραμμές παραγωγής με ρομπότ και μικρό αριθμό εργαζομένων – σε πλήρη αντίθεση με στερεότυπα και κατηγορίες ξεπερασμένου εξοπλισμού παραγωγής και τη χρήση« αναγκαστικής εργασίας'”

 Το τι είναι αλήθεια είναι δυσκολότερο να πει κανείς.

 Εάν δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ή αναλυτές δεν έχουν απεριόριστη πρόσβαση σε εγκαταστάσεις παραγωγής πολυπυριτίου και modules (επειδή εκεί είναι το πραγματικό πλεονέκτημα της χρήσης χειροκίνητης επεξεργασίας), θα είναι δύσκολο να υποστηρίξουμε τη θεωρία ότι ο κλάδος των ηλιακών βασίζεται υπερβολικά σε δυνητικά καταναγκαστική εργασία με οτιδήποτε άλλο εκτός από διαθέσιμα στο κοινό δεδομένα.

 Αξίζει πάντως να επισημάνουμε ότι μια γρήγορη αναζήτηση εικόνων στο Google εμφανίζει σίγουρα πολλούς εργαζόμενους σε στοκ φωτογραφίες:

Είναι τραβηγμένο ότι η Κίνα θα είχε καταφύγει σε ξεπερασμένες μεθόδους παραγωγής απλά για να ρίξει πραγματικό ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα (που είναι η φθηνή εργασία) στο πρόβλημα; Ισως. Ισως όχι.

Σε μια άλλη ζωή, αυτή η FT Alphavillain δούλευε στο περιοδικό εσωτερικής διακίνησης της BP, το BP Horizon. Το 2004 είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί αυτό που ήταν τότε το εργοστάσιο παραγωγής φωτοβολταϊκών της BP Solar στο Tres Cantos, κοντά στη Μαδρίτη. Μια βασική γνώση εκείνη την εποχή ήταν το πόσο εργασιακά εντατική η όλη διαδικασία παραγωγής λόγω της λεπτότητας των πλακιδίων πυριτίου.

Εκείνη την εποχή, το εργοστάσιο ετοιμαζόταν να αυτοματοποιήσει περισσότερες από αυτές τις εξαιρετικά εύθραυστες διαδικασίες. Ωστόσο, όλοι φαινόταν να συμφωνούν ότι θα ήταν αυτό να γίνει.

Τον Μάιο του 2004, το BP Horizon σημείωσε:

«. . . για να είναι αποτελεσματικά ανταγωνιστική, η BP Solar θα πρέπει να συνεχίσει να αυξάνει τον όγκο παραγωγής της και να μειώνει συνεχώς το κόστος. Μέχρι τώρα ένα από τα κύρια ζητήματα σχετικά με το κόστος παραγωγής ήταν η ευαίσθητη φύση των ίδιων των ηλιακών στοιχείων. Με πάχος περίπου 0,3 mm (0,011 ίντσες), μπορούν εύκολα να σπάσουν αν δεν τα χειριστούν σωστά. Ως αποτέλεσμα, η παραγωγή στο παρελθόν εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από χειρισμό στο χέρι. Αυτό επιβραδύνει την παραγωγή και ένας μόνο αντίχειρας σε λάθος σημείο είναι αρκετός για να καταστήσει ένα στοιχείο άχρηστο.»

 Αυτή η μακρόχρονη μνήμη μας οδήγησε να υποθέσουμε ότι πριν από μερικά χρόνια ότι οι πρακτικές εντατικής εργασίας μπορεί να μην έχουν εξαφανιστεί απαραίτητα στην Κίνα. Γρήγορα οι απόψεις μας καταρρίφθηκαν από πιο πληροφορημένου χρήστες του Twitter στη βάση ότι ο κλάδος ήταν σαφώς υψηλά αυτοματοποιημένος.

 Βγάλτε άκρη.