Αίγυπτος, η… υπερδύναμη του αραβικού κόσμου που όλοι θέλουν να έχουν «φίλη»

«Δεν μπορείς να κάνεις πόλεμο στη Μέση Ανατολή χωρίς την Αίγυπτο και δεν μπορείς να κάνεις ειρήνη χωρίς τη Συρία». Αυτό φέρεται να είχε πει ο Χένρι Κίσινγκερ πριν από μισό περίπου αιώνα. Όταν, δηλαδή, στις δύο χώρες κυριαρχούσαν ο νασερισμός και ο μπααθισμός, τα δύο πιο κοσμικά και προοδευτικά κοινωνικο-πολιτικά ρεύματα που έχει γνωρίσει ο αραβικός κόσμος.

Οι εποχές, φυσικά, έχουν αλλάξει. Η μεν Συρία – πέραν του ότι αποτελεί πεδίο βολής και αντιπαράθεσης για τις παγκόσμιες και τις περιφερειακές δυνάμεις – δεν παίζει σήμερα κανέναν απολύτως ρόλο, έστω κι αν τυπικά μονάρχης της παραμένει ένας αλ-Άσαντ. Η δε Αίγυπτος, αν και αναμφισβήτητα διαθέτει μια ισχυρή πολεμική μηχανή, αυτές τις ημέρες φάνηκε να λειτούργησε ως δύναμη που επέβαλε την ειρήνη (την εκεχειρία, για την ακρίβεια) στη νέα σύγκρουση Ισραήλ και Παλαιστινίων.

Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ρωσία έσπευσαν, άλλωστε, να αναγνωρίσουν τον ρόλο του Καΐρου. Νετανιάχου και Χαμάς το έκαναν επίσης, έστω και εμμέσως, καθώς έπαυσαν πυρ αποδεχόμενοι το αιγυπτιακό σχέδιο. Ουδείς δε προτίθεται να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία των Αιγυπτίων στην επικείμενη ανοικοδόμηση της Γάζας – ούτε καν η Τουρκία, η οποία επιχείρησε να εμφανιστεί ως ο «προστάτης» των Παλαιστινίων.

Η Αίγυπτος είμαι εγώ – και ο στρατός!

Πρακτικά, οι εξελίξεις των τελευταίων δύο εβδομάδων ήρθαν να επιβεβαιώσουν ότι η Αίγυπτος αποτελεί τη χώρα-κλειδί στην περιοχή, την οποία όλοι θέλουν να έχουν στο πλευρό τους και όχι απέναντί τους. Ο δε πρόεδρός της, ο πρώην αρχιστράτηγος Αμπντελφατάχ αλ-Σίσι, διαμηνύει προς κάθε κατεύθυνση ότι η Αίγυπτος είναι ο στρατός της – και γι’ αυτό, ο ίδιος είναι ο φυσικός ηγέτης της χώρας των 100 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων.

Η Αίγυπτος δεν είναι, βεβαίως, η μοναδική ισχυρή στη γειτονιά. Υπάρχει, άλλωστε, το Ισραήλ που, αν και έχει το ένα δέκατο του πληθυσμού της , διαθέτει πιο ισχυρή οικονομία, πιο προηγμένες και αποτελεσματικές ένοπλες δυνάμεις (είναι και η μόνη χώρα με πυρηνικά…) και σαφώς μεγαλύτερη διεθνή επιρροή, μέσω του παγκόσμιου εβραϊκού λόμπι.

Υπάρχει, ταυτόχρονα, η φιλόδοξη, επιθετική και ταχέως αναπτυσσόμενη (παρά την οικονομική κρίση που βιώνει) Τουρκία, η οποία τείνει να είναι παρούσα κάτω από όποια… πέτρα κι αν επιχειρήσει να σηκώσει κανείς. Εδώ (αν και δεν βρέχεται από τη Μεσόγειο) βρίσκεται και η Σαουδική Αραβία, η υπερδύναμη του πετρελαίου και του ΟΠΕΚ, η οποία με τα άφθονα πετροδολάριά της καταφέρνει να καλύπτει τα κραυγαλέα ελλείμματά της σε μια σειρά τομείς.

Η Αίγυπτος και οι άλλοι

Και οι τρεις παραπάνω χώρες, ωστόσο, έχουν σαφή μειονεκτήματα σε σύγκριση με την Αίγυπτο. Το Ισραήλ, για παράδειγμα, ακόμη κι αν αποκαταστήσει τις σχέσεις του με όλα τα αραβικά κράτη – όπως έχει ήδη κάνει με ΗΑΕ, Μπαχρέιν, Σουδάν και Μαρόκο – θα αντιμετωπίζεται πάντα ως ένα «ξένο σώμα» ανάμεσά τους και όλοι θα φροντίζουν να φυλάνε τα νώτα τους από αυτό.

Η Τουρκία, από την άλλη, τόσο εξαιτίας του ιστορικού της παρελθόντος όσο και της επεκτατικής της στάσης στη Συρία, τη Λιβύη και το Ιράκ, επίσης δεν εμπνέει εμπιστοσύνη στους Άραβες. Η αλήθεια δε είναι ότι τα πράγματα δυσκόλεψαν ακόμη περισσότερο από τη στιγμή που ο Ερντογάν βγήκε χαμένος στη ζαριά του «όλα ή τίποτα» που έριξε μετά το 2011, καθώς ο σύμμαχός του και για ένα περίπου χρόνο πρόεδρος της Αιγύπτου, ο Μοχάμεντ Μόρσι των Αδελφών Μουσουλμάνων, ανατράπηκε με πραξικόπημα από τον αλ-Σίσι το 2013.

Όσο για τη Σ. Αραβία, εκτός από τα άλλα της προβλήματα και ελλείμματα – είναι, πρακτικά, ένα κράτος σεΐχηδων, πλαισιωμένων από τις… αυλές τους και χιλιάδες μετανάστες χωρίς δικαιώματα – αποτελεί μια χώρα που οδεύει πρακτικά προς τον γκρεμό. Ένα μόρφωμα που δεν μοιάζει με συνεκτική κοινωνία, η μοίρα του οποίου είναι άρρηκτα δεμένη με τα κοιτάσματα του πετρελαίου τα οποία, αργά ή γρήγορα, θα εξαντληθούν.

Προνομιακή θέση

Σε αυτό το φόντο, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι αποτελεί φυσική «γέφυρα» τριών ηπείρων – Αφρικής, Ασίας, αλλά και Ευρώπης, λόγω Μεσογείου – η Αίγυπτος βρίσκεται σε προνομιακή θέση. Με αποτέλεσμα, όλοι να διεκδικούν τη «φιλία» της – ακόμη και ο Ερντογάν, που έχει εσχάτως εξαπολύσει μια επίθεση φιλίας.

Έχοντας προ πολλού εγκαταλείψει κάθε σχέδιο και φιλοδοξία να επικρατήσει δια της βίας και στρατιωτικά του Ισραήλ, ηγούμενη των Αράβων, έχει καταφέρει να οικοδομήσει μια στενή συνεργασία με τις κυβερνήσεις του και με τις μυστικές του υπηρεσίες, όπως αποδείχθηκε και σε αυτή την κρίση.

Το Κάιρο διατηρεί, επίσης, διαύλους επικοινωνίας με την Χαμάς και άλλες παλαιστινιακές οργανώσεις, έστω κι αν κατά καιρούς τους έχει κλείσει τη στρόφιγγα (και τη διάβαση της Ράφα), για να της δείξει ποιος είναι το αφεντικό.

Παράλληλα, ο αλ-Σίσι αποτελεί προνομιακό συνομιλητή και εταίρο των Αμερικανών, των Ευρωπαίων – ειδικά των Γάλλων, που έχουν αναλάβει σε μεγάλο βαθμό τον εξοπλισμό της, κυρίως με αεροσκάφη και φρεγάτες – και των Ρώσων. Η χώρα του δε διαδραματίζει αδιαμφισβήτητα ηγετικό ρόλο στο Μαγκρέμπ.

Υπερδύναμη στο φυσικό αέριο

Παράλληλα, ειδικά την τελευταία δεκαετία, η Αίγυπτος έχει αναδειχθεί σε έναν εξαιρετικά υπολογίσιμο «παίκτη» στον χώρο του φυσικού αερίου. Με διαπιστωμένα αποθέματα που φτάνουν τα 2,2 τρισ. κυβικά μέτρα – 11 φορές περισσότερα σε σύγκριση με του Ισραήλ – εκ των οποίων το 60% περίπου βρίσκονται στη Μεσόγειο, η χώρα κατατάσσεται στη 16^η θέση παγκοσμίως.

Η σημασία αυτού του δεδομένου αποτυπώνεται τόσο στην «αγωνία» των γειτόνων της να συνάψουν μαζί της συμφωνίες για τις ΑΟΖ όσο και στην ντε φάκτο ηγεμονική θέση της σε διάφορα μεγαλεπήβολα σχέδια, όπως είναι ο αγωγός East Med.

Με βάση όλα τα παραπάνω, δεν μένουν πολλές απορίες αναφορικά με το γιατί ο αλ-Σίσι και το καθεστώς του δεν εγκαλούνται για τις κατάφωρες παραβιάσεις των δημοκρατικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αίγυπτο, όπου στρατός, αστυνομία και μυστικές υπηρεσίες δημιουργούν ένα ασφυκτικό και επικίνδυνο πλαίσιο για τους κάθε λογής διαφωνούντες και αντιφρονούντες.

Ποιος ασχολείται με δικαιώματα;

Είναι πολλά τα λεφτά και μεγάλα τα συμφέροντα, όπως θα μπορούσε κανείς να πει, για να ασχοληθούν οι εταίροι της Αιγύπτου με τέτοιες λεπτομέρειες…

Ο δε αλ-Σίσι, απολαμβάνοντας την ισχύ και την ασυλία του, μένει πιστός σε αυτό που δήλωσε το 2018: «Ό,τι συνέβη πριν 7-8 χρόνια (με την Αραβική Άνοιξη και όσα ακολούθησαν) δεν θα επαναληφθεί στην Αίγυπτο. Φαίνεται πως δεν με ξέρετε καλά. Στο όνομα του θεού, η σταθερότητα και ασφάλεια της Αιγύπτου είναι η ζωή μου και η ζωή του στρατού».