Αύξηση καταθέσεων: Μερικά «ακραία»… οικονομικά φαινόμενα

Σε μια περίοδο εφιαλτικής υγειονομικής και οικονομικής κρίσης κατά την οποία διατέθηκαν από το κράτος πάνω από 22 δισ. ευρώ για στήριξη επιχειρήσεων και εργαζομένων, σημειώθηκε ύφεση 8% και μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, κατατέθηκαν ισόποσα ποσά στα γκισέ των τραπεζών και δόθηκαν ισόποσα περίπου δάνεια σε επιχειρήσεις, από τις οποίες πάνω από 210.000 ήταν υπό αναστολή και πάνω το 95% είναι μικρές (0-9 άτομα)

Απίστευτο οικονομικά, αλλά αρκούντως αληθινό …. ελληνικά! Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι επιχειρηματικές καταθέσεις από 25,95 δισ. ευρώ τον Φεβρουάριο του 2020 αυξήθηκαν σε 36,42 δισ. ευρώ τον περασμένο Μάρτιο και οι καταθέσεις των νοικοκυριών από 116,28 δισ. ευρώ σε 128,32 δισ. ευρώ. Δηλαδή, παρουσίασαν αύξηση κατά 22,5 δισ. ευρώ! Μάλιστα, από τα πρόσθετα αυτά 22,5 δισ. ευρώ καταθέσεων, πάνω από τα μισά, περίπου 12,04 δισ. ευρώ, προέρχονται από τις επιχειρήσεις και τα υπόλοιπα 10,47 δισ. ευρώ αφορούν στα νοικοκυριά! Σε άλλη οικονομία και υπό διαφορετικές συνθήκες η σημαντική αύξηση των καταθέσεων θα χαρακτηριζόταν ως “ευλογία” για την οικονομία, η οποία εκδηλωνόταν με τον σφιχτό εναγκαλισμό ενός τραπεζοβίωτου κράτους και ενός κρατικοδίαιτου τραπεζικού συστήματος.

Αυτή η στενή σχέση οφειλόταν στην πάλαι ποτέ “εθνική αποταμίευση”, όπως λέγονταν οι καταθέσεις ιδιωτών στις τράπεζες, οι οποίες από τη μια μεριά αποτελούσαν έναν δεύτερο κρατικό προϋπολογισμό που εξασφάλιζε σχεδόν ατόκως (έως το 1975!) όσα έσοδα ήθελε το κράτος για “σκορποχώρι”, και από την άλλη ενίσχυαν τις επενδύσεις κυρίως σε κατοικίες, οι οποίες με τα γνωστά στεγαστικά δάνεια κυρίως της αλήστου μνήμης Εθνικής Κτηματικής Τράπεζας εξασφάλισαν ιδιόκτητο “κεραμίδι” σε ένα συντριπτικό ποσοστό των ελληνικών νοικοκυριών, αλλά και ένα έσοδο από ενοίκια για τα … “γεράματα”. Υπενθυμίζω ότι το 1975, ο τότε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, ακαδημαϊκός και καθηγητής, Ξενοφών Ζολώτας, εισήγαγε τον θεσμό των “τραπεζικών ομολόγων”, τα οποία εξασφάλιζε για τα ελληνικά νοικοκυριά ένα σημαντικό, έστω και πληθωρισμό, έσοδο (με επιτόκιο στα επίπεδα του 25%!!!)

Αυτή, λοιπόν, η σωτήρια “εθνική” αποταμίευση , παρά τα γνωστά επί δεκαετίες μέτρα λιτότητας, την υπερφορολόγηση και τις μόνιμες οικονομικές κρίσεις, αποτελούσε το “αίμα” για τη λειτουργία της ελληνικής οικονομίας έως το 2010. Αλλά, από τότε, η άφρων τακτική των Μνημονίων έδωσε τη χαριστική βολή τόσο έντονα στις καταθέσεις, ώστε ακόμα κι όταν παρουσίασαν ικανοποιητική αύξηση το 2019, λόγω κυρίως της έστω και δειλής οικονομικής δραστηριότητας, υπολείπονται σε ποσοστό πάνω 20% του επιπέδου του 2010!

Τι έγινε, λοιπόν, και παρατηρείται αύξηση των καταθέσεων νοικοκυριών και επιχειρήσεων στις τράπεζες σε περίοδο κρίσης, κοστοβόρων δημοσιονομικών παρεμβάσεων, εφιαλτικής ύφεσης, συγκρατημένης ανεργίας και μείωσης ουσιαστικά του διαθέσιμου εισοδήματος, κλειστών επιχειρήσεων, εργαζομένων σε αναστολή; Επισήμως ή ανεπισήμως η αύξηση αυτή των καταθέσεων αποδίδεται, μεταξύ άλλων, στην αλλαγή τάχα κουλτούρας που προκάλεσε η δεκαετής οικονομική κρίση τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στα νοικοκυριά, στην επιλογή τάχα πολλών νοικοκυριών να μη σπαταλούν την … ανάσα που τους προσφέρει η αναστολή των δόσεων, αλλά να την αποταμιεύουν για τις δύσκολες ημέρες, στη συγκράτηση τάχα που επιδεικνύουν οι πολίτες στις δαπάνες διασκέδασης (εστίαση κ.λπ.) και τροφίμων και στα δημοσιονομικά μέτρα που εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται με σκοπό να στηρίξουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που επλήγησαν από την πανδημία. Σε όλες αυτές τις “εύκολες” δικαιολογίες, προστίθεται η αβεβαιότητα από τις επιπτώσεις της κρίσης και από την ανεργία και ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά η ίδια τάση παρατηρείται σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο για τους ίδιους λόγους, δηλαδή εξαιτίας κυρίως της μείωσης της κατανάλωσης…

Συμπτώματα “σάπιου” φορολογικού “βασιλείου”

Κατ΄ αρχάς, η τελευταία διαπίστωση θα αποτελούσε ισχυρό δικαιολογητικό λόγο αν η ελληνική οικονομία δεν θύμιζε το γνωστό “τι Κοζάνη, τι Λοζάνη”, το οποίο, μετά την παράθεση των ακόλουθων άλλων “ακραίων” οικονομικών “συμπτωμάτων”, καταδεικνύει ότι κάτι “σάπιο” υπάρχει κυρίως στο ελληνικό φορολογικό “βασίλειο”!

Από μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία ανανεωμένη δόθηκε πριν από λίγες ημέρες στη δημοσιότητα και η οποία αφορά τον “χάρτη’ για τη φορολογία των επιχειρήσεων και όχι μόνο, προκύπτει ότι σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζητείται να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στην κοινωνική δικαιοσύνη, με τη φορολογία να καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας δίκαιης κοινωνίας και μιας ισχυρής οικονομίας, , όχι μόνο μέσω της ενίσχυσης της κοινωνικής κινητικότητας, αλλά και μέσω της μείωσης των εισοδηματικών ανισοτήτων στην αγορά. Σε αυτές, λοιπόν, τις χώρες, πιστεύουν ότι η πολιτική μπορεί να επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό τις αποφάσεις που αφορούν την απασχόληση, τα επίπεδα επενδύσεων και την προθυμία των επιχειρηματιών για επέκταση και, κυρίως, τους παράγοντες που στο σύνολό τους ευνοούν την ανάπτυξη. Εκεί, οι φορολογικές πολιτικές αξιολογούνται με βάση τέσσερις προτεραιότητες: προώθηση των επενδύσεων, ενίσχυση της απασχόλησης, μείωση των ανισοτήτων, διασφάλιση της φορολογικής συμμόρφωσης και μάλιστα με την ενίσχυση της μέριμνας, ώστε κάθε μέλος της κοινωνίας να καταβάλλει το μερίδιο που του αναλογεί και την αποτελεσματική γνωστοποίηση στους φορολογούμενους της αξίας που επιτυγχάνεται μέσω των φορολογικών εσόδων!

Καλά κρασιά, θα ανακράξετε! Διότι, και η υγειονομική κρίση κατάδειξε για μίαν ακόμα φορά ότι “ο λύκος στην αντάρα χαίρεται”. Και επειδή η γενίκευση είναι πάντα επισφαλής υπενθυμίζω τη γνωστή θυμόσοφη ρήση για “τα καλά τα παλικάρια που ξέρουν κι άλλα μονοπάτια”! Παραθέτω πάλι μερικές “συμπτώσεις” ή συμπτώματα ή οικονομικές … αντινομίες:
-Από την έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής προκύπτει ότι την ίδια περίοδο της αύξησης των καταθέσεων το ιδιωτικό χρέος ανήλθε το 2020 στα 242,6 δισ. ευρώ ανήλθε το ιδιωτικό χρέος το προηγούμενο έτος και όπως όλα δείχνουν με το τέλος της υγειονομικής κρίσης θα εκτιναχθεί στα ύψη, όταν θα ξεκινήσει η υλοποίηση των αποπληρωμών! Πρώτο “κουφό”!
-Κατά την ίδια περίοδο της σημαντικής αυτής αύξησης των καταθέσεων, από το μη εξυπηρετούμενο αυτό ιδιωτικό χρέος στο τέλος του 2020 των 242,6 δισ. ευρώ, 108,1 δισ. ευρώ αφορούσε οφειλές στην εφορία (πρόσθετα 7,1 δισ. ευρώ!),  στα ασφαλιστικά ταμεία 58,1 δισ. στις τράπεζες και 38,9 δισ. στις εγχώριες Εταιρίες Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις (ΕΔΑΔΠ). Κι όλα αυτά, παρά την αναστολή είσπραξης στο πλαίσιο των μέτρων αντιμετώπισης των επιπτώσεων του COVID-19, καθώς και από τη διαγραφή οφειλών από την ΑΑΔΕ σε 118.906 οφειλέτες με χρέη ύψους έως και 10 ευρώ! Δεύτερο “κουφό”!

-Κατά την περίοδο της αύξησης των καταθέσεων των επιχειρήσεων στις τράπεζες κατά 12 δισ. ευρώ οι χορηγήσεις νέων δανείων προς τις επιχειρήσεις κατέγραψαν ρεκόρ! Το 2020, οι χορηγήσεις νέων δανείων ξεπέρασαν τα 20 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών. Αυτή η αυτή η μεγάλη αύξηση της πιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσεις αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στα κρατικά προγράμματα στήριξης, που εκδηλώθηκε μέσω των προγραμμάτων της Αναπτυξιακής Τράπεζας! Τρίτο “κουφό”!

-Στην τελευταία έκθεση της Επιτροπής Παρακολούθησης (Φεβρουάριος 2021) επισημαίνεται ότι τα μέτρα στήριξης που υιοθέτησαν οι ελληνικές αρχές ενίσχυσαν περαιτέρω την πιστωτική επέκταση προς όφελος των μικρών, μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, διευκολύνοντας την πρόσβαση τους στο τραπεζικό δανεισμό. Αυτή η πιστωτική επέκταση σημειώθηκε σε μια περίοδο κατά την οποία το πλήθος των επιχειρήσεων σε αναστολή λειτουργίας τον Μάρτιο 2020, βάσει του νέου πλαισίου προσδιορισμού, ανήλθε σε 219.283 επιχειρήσεις, που αντιστοιχεί στο 15,1% του συνόλου των επιχειρήσεων της ελληνικής οικονομίας και κατά την οποία το μεγαλύτερο ποσοστό επιχειρήσεων σε αναστολή λειτουργίας καταγράφηκε στον τομέα της Εκπαίδευσης (89,9%) και ακολούθως στον τομέα Δραστηριότητες Υπηρεσιών Παροχής Καταλύματος και Υπηρεσιών Εστίασης (84,4%). Τέταρτο “κουφό”!
– Η ίδια έκθεση αναφέρει ότι το Ταμείο Εγγυοδοσίας Covid-19 καθώς και η δράση επιδότησης επιτοκίου του Ταμείου Επιχειρηματικότητας (ΤΕΠΙΧ II), που διαχειρίζεται η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (HDB), οδήγησαν εντός του 2020 σε δανειοδοτήσεις προς μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις ύψους 4,6 δισεκατομμυρίων και 2 δισεκατομμυρίων ευρώ αντίστοιχα (ανά πρόγραμμα). Κι όλα αυτά τα θαυμαστά συμβαίνουν όταν, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 95,7% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις (0-9 άτομα) και απασχολούν το 48,5% του συνόλου των εργαζομένων στον επιχειρηματικό τομέα! Πέμπτο “κουφό”!

-Σύμφωνα με τα στοιχεία των τραπεζών, από τα νέα δάνεια που χορηγήθηκαν το 2020, το μεγαλύτερο μερίδιο, περίπου ένα τέταρτο των χορηγήσεων, έλαβαν επιχειρήσεις του εμπορίου, ενώ σχεδόν 7% των συνολικών δανείων ήταν αυτά που κατευθύνθηκαν στον τουρισμό. Σε αντίθεση με όλα τα παραπάνω για τα νέα, οικονομική λογική παρουσιάζουν μόνο τα στοιχεία χρηματοδότησης των επιχειρήσεων εστίασης με μόλις 111 εκατ. ευρώ (τελευταίες στην κατάταξη!)

-Το πιο, έκτο, “κουφό” στην περίπτωση αυτή της νεκρής σχεδόν οικονομικής περιόδου και της εφιαλτικής ύφεσης, εντοπίζεται στη δικαιολογία ότι παράγοντες που επηρέασαν τη ζήτηση επιχειρηματικών δανείων είναι η … ευνοϊκή επίδραση προερχόμενη κυρίως από τις … αυξημένες ανάγκες των επιχειρήσεων για χρηματοδότηση … αποθεμάτων και… κεφαλαίων κίνησης, καθώς και για αναχρηματοδότηση, αναδιάρθρωση, επαναδιαπραγμάτευση χρέους, ενώ σε σχετικά μικρότερο βαθμό συνέβαλαν και οι ανάγκες χρηματοδότησης … πάγιων επενδύσεων, καθώς και η ανεπάρκεια εσωτερικών πόρων χρηματοδότησης (αυτό μάλιστα, διότι που πήγαν προφανώς σε … καταθέσεις!) και μάλιστα με την επισήμανση ότι το 2020 οι επιχειρηματικές πιστώσεις κατευθύνθηκαν από τις τράπεζες περισσότερο προς τους τομείς του εμπορίου, της βιομηχανίας και του… τουρισμού!

Μερικά αίτια των … αντινομιών

Τα κυριότερα αίτια όλων αυτών και πάμπολλων άλλων αντινομιών και στρεβλώσεων που κυριαρχούν στην ελληνική οικονομία μπορεί να αναζητηθούν κυρίως στη λειτουργία και την αναποτελεσματικότητα της φορολογικής διοίκησης, στην τακτική ή πολιτική (χωρίς τα αναγκαία κριτήρια!) με την οποία χορηγούνται οι επιδοτήσεις και εφαρμόζονται διάφορα μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και κοινωνικών ομάδων. Αναφέρω μερικά τέτοια “συμπτώματα”:

-Στη διάρκεια του 2020 και ειδικότερα από την εκδήλωση της πανδημίας και μετά, οι συστηματικές καθαρές εισροές τραπεζογραμματίων στο τραπεζικό σύστημα, που καταγράφονταν σχεδόν ανελλιπώς από το δεύτερο εξάμηνο του 2015 και μετά, σταμάτησαν. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται στις συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας που δημιούργησε η πανδημία, οι οποίες ενίσχυσαν έντονα τη ζήτηση μετρητών εκ μέρους των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων κυρίως για λόγους πρόνοιας έναντι μελλοντικών αναγκών, όπως λένε!. Στην πραγματικότητα όμως η ζήτηση μετρητών οφειλόταν και στην ανάγκη των καταναλωτών να αγοράζουν προϊόντα που πωλούνταν κρυφά (από την άλλη πόρτα!) ή φανερά από επιχειρήσεις μόνο με “ζεστό χρήμα”, δηλαδή χωρίς … αποδείξεις!!!

-Από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος προκύπτει ότι ο μεγαλύτερος όγκος των καταθέσεων ήταν διάρκειας μιας … ημέρας! Αν μάλιστα τα πακέτα αυτά κατάθεσης ήταν “παχυλότατα” πήγαιναν στα γκισέ των τραπεζών (άλλο που δεν ήθελαν!) είτε για … “νομιμοποίηση”, είτε για εξασφάλιση ισόποσου δανείου για αγορά κατοικιών ή άλλων περιουσιακών στοιχείων που δεν δικαιολογούνταν με βάση τα γνωστά τεκμήρια! Ίσως, σε αυτή την “τακτική” να οφείλεται και η αύξηση καταθέσεων και παράλληλα και επιχειρηματικών δανείων!

-Ένα μεγάλο μέρος του δημοσιονομικού κόστους των 22 δισ. ευρώ που είχαν τα μέτρα παρέμβασης κατά την περίοδο της πανδημίας κατευθύνθηκαν προς μικρές κυρίως επιχειρήσεις που αποτελούν, όπως αναφέρθηκε, το 95,7% του συνόλου των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Από στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών προκύπτει ότι σε σύνολο 8,9 εκατ. φορολογουμένων, μόλις ένα εκατ. Έλληνες πληρώνουν το 72% του φόρου εισοδήματος και «εισφοράς αλληλεγγύης» και συνολικά 2,2 εκατ. Έλληνες πληρώνουν το 90%. Την ίδια ώρα, 5,3 εκατ. Έλληνες δεν πληρώνουν καθόλου φόρο εισοδήματος, καθώς δηλώνουν εισοδήματα κάτω από 8.000 ευρώ, δηλαδή κάτω από το αφορολόγητο! Μάλιστα, το μέσο εισόδημα που δηλώνεται από τους ελεύθερους επαγγελματίες μετά βίας αγγίζει τα 423 ευρώ τον μήνα, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται αυτό για το πώς μπορεί να τα βγάζουν πέρα αυτοί οι άνθρωποι.

-Σε καμιά οικονομία, όπως και στην ελληνική, μετά το 2010, με τη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος, την ύφεση και την υψηλή ανεργία, δεν μπορεί να παρατηρηθεί αύξηση των καταθέσεων. Κατά την περίοδο της πανδημίας, με τα κρατικά μέτρα στήριξης αυξήθηκε το διαθέσιμο εισόδημα μόνο των φτωχών, ενώ απλώς μετριάστηκε η απώλεια του διαθέσιμου εισοδήματος των άλλων εργαζομένων από 6% περίπου σε 2-3%. Αλλά, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η αύξηση των καταθέσεων στις τράπεζες προήλθε από την ισχνή αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των φτωχών, οι οποίοι με το ζόρι ικανοποιούν τις ανάγκες ενός νοικοκυριού!

Το συμπέρασμα που προκύπτει από την παρουσίαση όλων αυτών των αντινομιών, στρεβλώσεων και παθογενειών είναι ότι και αυτό το πακέτο μέτρων των 22 δισ. ευρώ, το οποίο επιβαρύνει φορολογούμενους και δημόσιο χρέος, δεν κατευθύνεται όλο σε δικαιούχους, με βάση τα πραγματικά στοιχεία εισοδήματος, αλλά και σε άτομα και ομάδες που αποδεδειγμένως παρουσιάζουν ένα κενό μεταξύ δηλούμενου και αποκτώμενου εισοδήματος και που στην Ελλάδα αποτελεί ίσως … παγκόσμιο ρεκόρ. Απλώς, υπενθυμίζω τη διαπίστωση μελέτης του ΟΟΣΑ, που δεν έχει γίνει ακόμα μάθημα και που είναι η εξής: Εάν η επιλογή των δικαιούχων της εθνικής σύνταξης γινόταν µε βάση το πραγματικό και όχι το δηλωθέν εισόδημά των αιτούντων, ώστε να αποκλείονται όσοι ψευδώς εμφανίζονται να πληρούν τα εισοδηματικά κριτήρια λόγω απόκρυψης του πραγματικού εισοδήματος, ο αριθμός των δικαιούχων εκτιμάται ότι θα µειωνόταν σε 754.269 άτομα (ή 7% του πληθυσμού) και το κόστος σε 681 εκατ. ευρώ (ή 0,4% του ΑΕΠ)….