Ευρωπαϊκά κονδύλια 1,1 δισ. ευρώ για τις ελληνικές Natura

Το περιβάλλον γιορτάζει σήμερα Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας, σε ολόκληρο τον πλανήτη. Για τη χώρα μας πάλι, είναι μια μαύρη μέρα, καθώς ο απολογισμός για τη φύση  μετρά χιλιάδες στρέμματα δάσους λιγότερα, εξαιτίας της καταστροφικής φωτιάς που έπληξε την Κορινθία. Κάθε χρόνο, γίνεται στάχτη πολύτιμη γη, βιότοπος για σπάνια και συχνά απειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας. Η μεσογειακή γη είναι άλλωστε ευάλωτη στις πυρκαγιές, λόγω και των κλιματολογικών συνθηκών· πόσο μάλλον όταν τα μέτρα πρόληψης από τις δημοτικές και περιφερειακές αρχές, αλλά και την κεντρική διοίκηση, συχνά …παραλείπονται.

Πέρα όμως από την ανάγκη προστασίας από τις πυρκαγιές, η πολύτιμη ελληνική φύση χρειάζεται σωστή διαχείριση. Και πλέον, όπως αναφέρει ο διευθύνων σύμβουλος του νεοσύστατου Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), καθηγητής Κωνσταντίνος Τριάντης, στη συνέντευξή του στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο», έχει και τα απαραίτητα «εργαλεία».

Σύμφωνα με το Πλαίσιο Δράσης Προτεραιότητας της χώρας για την περίοδο 2021-2027, που έχει εγκριθεί από την ΕΕ, η συνολική εκτιμώμενη χρηματοδότηση για το δίκτυο Natura 2000 στην Ελλάδα ξεπερνά το 1 δισ. ευρώ, εκ των οποίων περίπου τα 641 εκατ. ευρώ θα κατευθυνθούν σε μέτρα διατήρησης και αποκατάστασης οικοτόπων και βιοτόπων που φιλοξενούν σημαντικά είδη άγριας ζωής. Σε εξέλιξη βρίσκονται και έργα, χρηματοδοτούμενα από το προηγούμενο ΕΣΠΑ 2014-2020, τα οποία θα ολοκληρωθούν το 2023,  ύψους 33,2 εκατ. ευρώ, ενώ 100 εκατ. ευρώ έχουν περιληφθεί στο πακέτο του Ταμείου Ανάκαμψης για δράσεις σε προστατευόμενες περιοχές.

Κύριε Τριάντη, έχει περάσει ένας χρόνος από τον νόμο Χατζηδάκη για τη σύσταση του ΟΦΥΠΕΚΑ. Έχετε πλέον οργανωθεί;  

Καταρχάς, ελπίζω σύντομα να αντιμετωπιστεί η  φωτιά στην Κόρινθο και να μην κινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές. Δυστυχώς η καταστροφή δασικών εκτάσεων είναι ήδη εκτεταμένη. Επιστρέφοντας στο ερώτημα σας, να πω πως ο νόμος Χατζηδάκη σε σχέση με τις προστατευόμενες περιοχές της χώρας και τη διαχείριση τους, είναι επί της ουσίας μεταρρυθμιστικός. Θέτει ένα νέο πλαίσιο για να γίνουμε αποτελεσματικότεροι. Ήταν κοινός τόπος, παρά κάποιες επιμέρους διαφωνίες, ότι δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε με το προηγούμενο σύστημα.

Από τον Αυγούστου του 2020 που αναλάβαμε – με την πρόεδρο Μαρία Παπαδοπούλου και τα υπόλοιπα μέλη του ΔΣ -έχουν γίνει αρκετά βήματα. Η κεντρική υπηρεσία έχει στελεχωθεί, βρίσκεται πλέον σε ανεξάρτητα γραφεία, από όπου  θα γίνεται ο συντονισμός των 24 αποκεντρωμένων μονάδων μας σε όλη τη χώρα. Υπογραμμίζω το «συντονισμός» γιατί ο ΟΦΥΠΕΚΑ δεν θα γίνει μια υδροκέφαλη δομή. Οι προκλήσεις και τα προβλήματα είναι κυρίως εκτός Αθηνών, εκεί όπου βρίσκονται τα μοναδικά μας οικοσυστήματα.  Τα επόμενα καίρια βήματα είναι η έγκριση του Οργανογράμματος και η απόφαση όσον αφορά τα έσοδα του οργανισμού. Για να πετύχει μακροπρόθεσμα, ο ΟΦΥΠΕΚΑ πρέπει να στελεχωθεί με υψηλού επιπέδου, έμπειρο προσωπικό και να έχει σταθερή χρηματοδότηση.

Έχει ξεκινήσει η προετοιμασία της μετάβασης από τους υφιστάμενους Φορείς Διαχείρισης στις μονάδες διαχείρισης του ΟΦΥΠΕΚΑ;  

 Ναι, έχει ξεκινήσει. Υπάρχει ήδη σε εξέλιξη ένας τελικός έλεγχος σε όλους τους Φορείς από ορκωτούς λογιστές, ενώ προχωράμε και με τις νομικές και διοικητικές διαδικασίες μετάβασης στο νέο σχήμα.  Σύντομα ο ΟΦΥΠΕΚΑ θα αναλάβει τη μισθοδοσία όλων των υπαλλήλων των Φορέων, ενώ τις επόμενες ημέρες θα δημοσιευθεί μια προκήρυξη διαγωνισμού για την προμήθεια ενός Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Διοίκησης, το οποίο θα διασυνδέει την Κεντρική Υπηρεσία με τις Μονάδες Διαχείρισης. Θέλω να πιστεύω πως με τη συμπλήρωση ενός έτους από τον διορισμό του ΔΣ του ΟΦΥΠΕΚΑ –και σίγουρα, πάντως, πριν από το τέλος του 2021– θα μπορούμε να περάσουμε στο επόμενο σχήμα.

Με πόσα κονδύλια θα χρηματοδοτηθούν εντός της επόμενης προγραμματικής περιόδου (2021-2027) οι προστατευόμενες περιοχές;  

Σύμφωνα με το Πλαίσιο Δράσης Προτεραιότητας της χώρας για την περίοδο 2021-2027, που εγκρίθηκε από την ΕΕ το Δεκέμβρη του 2020, η συνολική εκτιμώμενη χρηματοδότηση για το δίκτυο Natura 2000 στην Ελλάδα ξεπερνά το  1 δισ. ευρώ.

Υπάρχουν υπόλοιπα και από το ΕΣΠΑ 2014-2020;  

Υπάρχουν ακόμη χρηματοδοτήσεις, και σειρά έργων θα υλοποιηθούν έως το τέλος του 2023. Σε εξέλιξη βρίσκονται επίσης δύο έργα χρηματοδοτούμενα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος: Η Εποπτεία και η Παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησης ειδών και τύπων οικοτόπων ενωσιακού ενδιαφέροντος (12 εκατ. ευρω), και η Xαρτογράφηση των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων (5 εκατ. ευρώ). Ακόμα, ο ΟΦΥΠΕΚΑ συμμετέχει, ως εταίρος πλέον, στην εκπόνηση σχεδίων για τη μελέτη ειδών και οικοτόπων, που θα υλοποιηθούν από το ΥΠΕΝ, στο πλαίσιο του έργου LIFE–IP 4 NATURA (3,2 εκατ. ευρώ). Τέλος, τον προηγούμενο μήνα άρχισε από τον ΟΦΥΠΕΚΑ η υλοποίηση δυο εξαιρετικά σημαντικών έργων συνολικού ύψους 13 εκατ. ευρώ: Ο «Κόκκινος Κατάλογος των Απειλούμενων Ειδών» (1,5 εκατ. ευρώ), ένα εμβληματικό έργο για την καταγραφή και την αξιολόγηση περισσότερων από 17.000 ειδών της ελληνικής χλωρίδας και πανίδας, καθώς και η δημιουργία των νέων Μονάδων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (11,5 εκατ. ευρώ).

Πόσα και τι έργα θα ωφεληθούν από την κοινοτική χρηματοδότηση; 

Το ΠΔΠ 2021-2027 της Ελλάδας περιλαμβάνει συνολικά 271 μέτρα για την υποστήριξη του Δικτύου Natura 2000. Το 9,8% του συνολικού ποσού της χρηματοδότησης προορίζεται για οριζόντια μέτρα και διοικητικά κόστη, το 64,1% για μέτρα διατήρησης και αποκατάστασης οικοτόπων και ενδιαιτημάτων διαφόρων ειδών σε περιοχές Natura 2000, το 12,7% για μέτρα πράσινης υποδομής πέραν του δικτύου Natura 2000 και, τέλος, το 13,4% για πρόσθετα μέτρα, ειδικά ανά είδος, που δεν σχετίζονται με συγκεκριμένα οικοσυστήματα.

Και πώς θα… μοιραστούν τα χρήματα; 

Ο επιμερισμός της χρηματοδότησης θα βασιστεί στις 11 προτεραιότητες που έχει θέσει η χώρα, μέσω του ΥΠΕΝ. Ξεχωρίζω, τον μετριασμό των συνεπειών και την πρόληψη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε προστατευόμενα είδη, τη δημιουργία πράσινων υποδομών για τη μείωση του κατακερματισμού των οικοσυστημάτων εντός και εκτός δικτύου Natura 2000, την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των ξενικών ειδών και την ανάπτυξη πρακτικών, φιλικών προς τα είδη μέσω και της εφαρμογής αγροπεριβαλλοντικών μέτρων..

Θεωρείτε ότι θα μπορέσουμε να απορροφήσουμε τους ευρωπαϊκούς πόρους;   

 Είμαι βέβαιος πως ο ΟΦΥΠΕΚΑ θα συμβάλλει στην εθνική προσπάθεια. Ένα στοίχημα σίγουρα παραμένει ο οριζόντιος συντονισμός με άλλα συναρμόδια υπουργεία και διαχειριστικές αρχές (π.χ. Ταμείο Αλιείας, Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης κ.λπ.), ώστε να αξιοποιηθούν όλοι οι διαθέσιμοι πόροι για την προστασία της ελληνικής βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων. Σίγουρα υπάρχει περιθώριο βελτίωσης.

Όσον αφορά στο πακέτο για τη βιοποικιλότητα του Ταμείου Ανάκαμψης, υπάρχει σχεδιασμός με στόχους, σειρά δράσεων; 

 Ο ΟΦΥΠΕΚΑ ήταν υπεύθυνος για την σύνταξη του πακέτου μέτρων για τη βιοποικιλότητα στην πρόταση της χώρας για το Ταμείο Ανάκαμψης, και θα είναι ο φορέας υλοποίησης των εγκεκριμένων δράσεων για την περίοδο 2021-2026. Συνολικά αναμένεται να χρηματοδοτηθούν με 100 εκατ. ευρώ εννιά δράσεις που αφορούν: τη δημιουργία ενός δικτύου μονοπατιών σε προστατευόμενες περιοχές, τη δημιουργία και την αναβάθμιση υποδομών (Μουσεία Φυσικής Ιστορίας, κέντρα παρακολούθησης θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, κ.λπ.), και κυρίως το εθνικό σύστημα παρακολούθησης ειδών και οικοτόπων, όπως και το εθνικό σύστημα φύλαξης προστατευόμενων περιοχών. Θα μου επιτρέψετε να υπογραμμίσω εδώ, ότι τόσο τα μονοπάτια όσο και η ανάδειξη της βιοποικιλότητας μέσω υφιστάμενων και νέων μουσειακών συλλογών είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένα εργαλεία ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και ανάδειξης της αξίας της βιοποικιλότητας και των προστατευόμενων περιοχών και, συνεπώς, της προστασίας τους.

Επιπλέον, τις επόμενες ημέρες θα καταθέσουμε προς έγκριση το τριετές σχέδιο δράσης του ΟΦΥΠΕΚΑ, με προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 150 εκατ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένων των 100 εκατ. από το Ταμείο Ανάκαμψης). Περιλαμβάνει 50 και πλέον δράσεις που σχετίζονται με  το σύστημα διακυβέρνησης και φύλαξης των Προστατευόμενων Περιοχών, την κλιματική αλλαγή και την προστασία της βιοποικιλότητας,  την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, έργα υποδομής και τοπικής ανάπτυξης και  έργα για την υποστήριξη της λειτουργίας του ΟΦΥΠΕΚΑ.

Επίσης, προκηρύξαμε ήδη τον σχετικό διαγωνισμό για την αγορά εκπαιδευμένων σκύλων για τον εντοπισμό δηλητηριασμένων δολωμάτων και τις επόμενες μέρες, θα ανακοινωθούν μια σειρά άμεσα υλοποιήσιμων δράσεων, όπως η συνεργασία με το Ελληνικό Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO, η οικονομική ενίσχυση περιβαλλοντικών οργανώσεων που περιθάλπουν άγρια ζώα, αλλά και μια μελέτη για τον οικοτουρισμό.

Αν και ο ΟΦΥΠΕΚΑ δεν λειτουργεί πολύ καιρό, έχετε διαπιστώσει κάποιες δυσκολίες, με τις υφιστάμενες υπηρεσίες, με την προετοιμασία των γνωμοδοτήσεων για έργα που επηρεάζουν περιοχές Natura κλπ.  

Ναι, υπάρχει κατακερματισμός αρμοδιοτήτων, «ιδιοσυγκρασιακή» αντιμετώπιση του ίδιου ζητήματος σε διαφορετικές περιοχές, σε κάποιες περιπτώσεις έλλειψη κατάλληλου επιστημονικού προσωπικού, σε άλλες υποστελέχωση, περιορισμένοι οικονομικοί πόροι, και πολλά άλλα. Σίγουρα αυτό που συνεχίζει να μου προκαλεί τη μεγαλύτερη έκπληξη είναι το γεγονός ότι οι φύλακες των προστατευόμενων περιοχών δεν έχουν ανακριτικά καθήκοντα.

Ακριβώς για όλους τους παραπάνω λόγους δημιουργήθηκε ο ΟΦΥΠΕΚΑ – για να συντονίσει τους εμπλεκόμενους φορείς και να αποτελέσει το σημείο διεπαφής, επιστήμης και πολιτικής, διοίκησης και πολιτών.

Οι γνωμοδοτήσεις που αναφέρετε είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Κάποιοι Φορείς, έχοντας το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό, γνωμοδοτούν εμπεριστατωμένα και σε εύλογο χρονικό διάστημα, ενώ άλλοι –ευτυχώς λίγοι– δηλώνουν αδυναμία. Ακόμα και η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω. Σήμερα, με 18 στελέχη στην κεντρική υπηρεσία του, ο ΟΦΥΠΕΚΑ είναι η πιο πολυάριθμη δομή συντονισμού και επίβλεψης των προστατευόμενων περιοχών που είχε ποτέ η χώρα μας. Σε αυτή την κατεύθυνση έχουμε ετοιμάσει ήδη μια τυποποιημένη διαδικασία που θα εφαρμόζεται για τη γνωμοδότηση επί όλων των έργων και δράσεων στις προστατευόμενες περιοχές, με αφετηρία τις αποκεντρωμένες μονάδες (χωρίς, δηλαδή, να χαθεί το στοιχείο της τοπικότητας). Ένα ξεκάθαρο πλαίσιο γνωμοδότησης «θωρακίζει» τις περιοχές, αλλά και ενισχύει την αναπτυξιακή δυναμική της αξιοποίησής τους.

Δημιουργεί δυσκολία το γεγονός ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες και τα ΠΔ για τις προστατευόμενες περιοχές; 

Μέχρι να ολοκληρωθεί το συγκεκριμένο έργο, δεν μπορούμε να μιλάμε για πλήρη και στιβαρή προστασία της ελληνικής φύσης· ούτε, όμως, και για βιώσιμη ανάπτυξη εντός των προστατευόμενων περιοχών.  Η δημιουργία ενός συνεκτικού θεσμικού πλαισίου προστασίας, και κυρίως η εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης που θα ρυθμίζουν τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες και θα προβλέπουν μέτρα και δράσεις για τη διατήρηση των ειδών και των οικοτόπων, είναι το Α και το Ω για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία του εθνικού φυσικού κεφαλαίου µε όρους βιώσιµης ανάπτυξης. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε με αποσπασματικές δράσεις προστασίας, αλλά ούτε και με αποσπασματικές πρωτοβουλίες αξιοποίησης των περιοχών αυτών. Πρόκειται για μια πραγματικά μεγάλη μεταρρύθμιση, που ελπίζω ότι σύντομα θα ολοκληρωθεί από το αρμόδιο υπουργείο.

Γενικότερα είναι σαφές το τι θα κάνετε στον ΟΦΥΠΕΚΑ με το «Φ» που περιλαμβάνεται στον διακριτικό τίτλο του. Δεν έχει όμως ακουστεί κάτι σχετικά με το «ΚΑ». Υπάρχει κάποιος σχεδιασμός;  

Θα είμαστε πιο εξωστρεφείς το επόμενο διάστημα. Η απώλεια της βιοποικιλότητας, η κατάρρευση των οικοσυστημάτων και η κλιματική αλλαγή είναι οι βασικότερες απειλές για την ανθρωπότητα τις ερχόμενες δεκαετίες. Ένα σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού μας θα διοχετευθεί σε δράσεις για την κλιματική αλλαγή και την υποστήριξη της αρμόδιας Διεύθυνσης του ΥΠΕΝ· στο δε υπό έγκριση τριετές σχέδιο δράσης του ΟΦΥΠΕΚΑ έχουν συμπεριληφθεί προτάσεις που αφορούν την προσαρμογή της βιοποικιλότητας στην κλιματική αλλαγή, καθώς την αξιολόγηση της επίδρασής της σε έργα δημοσίου συμφέροντος, σε αλιευτικά καταφύγια, σε τουριστικούς λιμένες και σε παραθαλάσσιες οδούς.

Επιπλέον, παρότι νέος οργανισμός, ο ΟΦΥΠΕΚΑ είναι ήδη εταίρος στο ολοκληρωμένο πρόγραμμα «LIFE–IPAdaptInGR – Boosting the implementation of adaptation policy across Greece», ένα σημαντικό έργο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα, ενώ συμμετέχει και σε αρκετές προτάσεις στο πλαίσιο του GREENDEAL της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε η έγκριση μιας πρότασης, στην οποία συμμετέχουμε ως εταίρος, που έχει ως στόχο την ανάπτυξη ενός πακέτου λύσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, σε τρεις περιοχές στην Ελλάδα: το οικοσύστημα των Πρεσπών, την πόλη της Αθήνας καθώς και το λιμάνι του Πειραιά.