Πριν και μετά το ευρώ: Οι κύκλοι της μεταπολίτευσης και η Ελληνική οικονομία

Το βιβλίο του Γ. Αλογοσκούφη προσφέρει στον αναγνώστη μια εξαιρετική ανάλυση των δημοσιονομικών εξελίξεων, των εξελίξεων σχετικά με την παραγωγικότητα κ τη διεθνή ανταγωνιστικότητα, και των χρηματοπιστωτικών εξελίξεων της Ελληνικής οικονομίας από τη μεταπολίτευση ως την πρόσφατη κρίση της πανδημίας. Παρουσιάζει τα στοιχεία της εποχής και προχωράει σε βαθιά διερεύνηση και κατανόηση των μηχανισμών σε επίπεδο χώρας κ ευρωζώνης, που οδήγησαν στην κρίση χρέους κ στη μεγάλη καθίζηση της οικονομίας μας. Και στο τέλος κάνει ενδιαφέρουσες κ χρήσιμες προτάσεις πολιτικής.

Θα σταθώ κυρίως στις ελλείψεις της αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης που εντοπίζει και αναδεικνύει με μεγάλη ευκρίνεια κ θα συζητήσω περισσότερο τις δυο βασικές ελλείψεις που υπάρχουν ακόμα στον τραπεζικό τομέα. Όπως λέει ο Αλογοσκούφης για την κρίση της ευρωζώνης (μέσα στην οποία εξελίχθηκε και η Ελληνική) ευθύνονται τρεις ομάδες παραγόντων που δούλευαν για χρόνια πίσω από τη λαμπερή εικόνα ευμάρειας που βλέπαμε: μακροοικονομικές κ οικονομικές ασυμμετρίες, έλλειψη δανειστή ύστατης προσφυγής και κακή διαχείριση κρίσεων. Πολλά έχουν γίνει έκτοτε για να αντιμετωπιστούν οι αδυναμίες. Και όσον αφορά την προσαρμογή των χωρών με μεγάλα προβλήματα, όπως η Ελλάδα αλλά και όσον αφορά τη βελτίωση της ατελούς αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης. Η Ευρωζώνη είχε έναν διασπασμένο τραπεζικό τομέα λόγω των περιορισμών από τους κανόνες λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ακόμα κ η πρωτόγνωρη ενεργοποίηση του μηχανισμού έκτακτης παροχής ρευστότητας δεν κατάφερε να περιορίσει τη μετάδοση της κρίσης με αποτέλεσμα να χαθεί η εμπιστοσύνη στη φερεγγυότητα των πλέον πληττόμενων τραπεζικών συστημάτων.

Πολλές χώρες είδαν εκροές καταθέσεων. Στην Ελλάδα είδαμε μια τρομακτική εκροή καταθέσεων με δυο καθοριστικούς σταθμούς : τον Ιούνιο του 2012 με την αβεβαιότητα των διπλών εκλογών κ τον Ιούνιο του 2015 με την αβεβαιότητα των διαπραγματεύσεων. Οι Ελληνικές τράπεζες έχασαν σε δυο φάσεις τις μισές τους καταθέσεις : από 240 δις το 2009 έπεσαν σε 120 δις το 2015. Οι περισσότερες καταθέσεις κατευθύνονταν σε τράπεζες του πυρήνα της ευρωζώνης ή στη ΜΒ. Αυτό το μεγάλο χτύπημα στις τράπεζες (και την οικονομία) θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν υπήρχε Ευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων. Παρόλο που από το 2012 άρχισε η συστηματική οργάνωση της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης με ενιαία εποπτεία κ ενιαίο μηχανισμό εξυγίανσης, η κοινή Ευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων δεν έχει εισαχθεί ακόμα. Αυτό κάνει ευάλωτα το τραπεζικά συστήματα σε νέα απώλεια εμπιστοσύνης.

Ένα άλλο πρόβλημα που δεν έχει ακόμα λυθεί κ περιορίζει απελπιστικά τη δυναμική που θα μπορούσε να αναπτύξει η Ελληνική οικονομία είναι αυτό της αντιμετώπισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Για λόγους που οφείλονται στην ένταση κ τη διάρκεια της ύφεσης μετά το 2010 αλλά κ στην υπερβολική πιστωτική επέκταση των τραπεζών προ 2010, η Ελλάδα έχει τον ψηλότερο (δεκαπλάσιο) λόγο μη εξυπηρετούμενων δανείων προς συνολικά δάνεια στην ευρωζώνη. Η αργή αποκλιμάκωση τους θα μπορούσε να είχε επιταχυνθεί αν, είτε τα σχέδια διάσωσης χώρας προέβλεπαν μια εταιρία διαχείρισης ενεργητικού, είτε η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση είχε υιοθετήσει έγκαιρα μια Ευρωπαϊκή εταιρία διαχείρισης ενεργητικού ή κοινώς μια Ευρωπαϊκή ‘κακή’ τράπεζα. Σε αυτή την περίπτωση η ανάπτυξη στην ευρωζώνη αλλά κυρίως στην Ελλάδα θα μπορούσε να είναι πολύ ψηλότερη με όλες τις βελτιώσεις στους λόγους ελλειμάτων κ χρέους που ένα υψηλότερο ΑΕΠ συνεπάγεται.

Οι αρνητικές επιπτώσεις των μη εξυπηρετούμενων δανείων οφείλονται στο ότι η ύπαρξη τους περιορίζει τη δυνατότητα νέου δανεισμού κ χρηματοδότησης επενδύσεων. Ειδικά τώρα, που μετά τη συντονισμένη Ευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση της πανδημίας με την υιοθέτηση του Ταμείου Ανάκαμψης, μεγάλα ποσά είναι έτοιμα να εισρεύσουν στη χώρα. Τώρα είναι η ευκαιρία να κατευθυνθούν οι πόροι στην αναδιάρθρωση του παραγωγικού προτύπου της οικονομίας μας προς νέους κλάδους, όπως η πράσινη οικονομία, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι νέες τεχνολογίες κ η ψηφιακή μετάβαση. Οι τράπεζες θα πρέπει να εύρωστες, ώστε να στηρίξουν κ την ανάκαμψη της οικονομίας γενικά αλλά και ειδικότερα την ανακατανομή των πόρων.

Ο Αλογοσκούφης λέει στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του ότι η μεγάλη καθίζηση δεν ήταν απλώς μια αναστρέψιμη οικονομική ύφεση, αλλά μια πιο μόνιμη μείωση των παραγωγικών δυνατοτήτων της Ελληνικής οικονομίας. Αυτές τις παραγωγικές δυνατότητες καλούνται να αναδείξουν κ να στηρίξουν οι τράπεζες τώρα με νέα κεφάλαια. Καθότι η ανάπτυξη είναι ο μόνος δρόμος διαφυγής από τις δυσκολίες της δεκαετίας που πέρασε και η μόνη που μπορεί να υποσχεθεί καλύτερες μέρες για τη χώρα μας, όπως τονίζει κ ο συγγραφέας.

Ελένη Λουρή
Καθηγήτρια Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Πρ. Υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος