Ηρώδειο: 36 ελληνικοί χοροί του Νίκου Σκαλκώτα από την Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών

Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών, που καταστατικό στόχο έχει τη συστηματική και δημιουργική ενασχόληση με τη νεοελληνική έντεχνη μουσική δημιουργία, παρουσιάζει – υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Βύρωνα Φιδετζή – το Σάββατο 19 Ιουνίου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού  ένα αριστουργηματικό δείγμα της εγχώριας δημιουργίας: τους 36 ελληνικούς χορούς του Νίκου Σκαλκώτα. Η συναυλία εντάσσεται στο πλαίσιο του κύκλου 1821-2021 Ελευθερία – Δημιουργία, που έχει ανακηρύξει η Φιλαρμόνια για τη φετινή χρονιά.

Με τους 36 ελληνικούς χορούς, ο Σκαλκώτας χρησιμοποιεί το παραδοσιακό υλικό ελεύθερα, δημιουργώντας από αυτό νέες αυτόνομες συνθέσεις, που συχνά απέχουν πολύ από τις πρωτογενείς πηγές τους. Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν η ιδιάζουσα αρμονική γλώσσα, οι καινοτόμες συνηχήσεις και τα ενορχηστρωτικά ευρήματα, που αναδεικνύουν την πρωτοτυπία και την υψηλή μουσική αξία των Χορών, που αναμφισβήτητα συγκαταλέγονται μεταξύ των κορυφαίων έργων της Νεοελληνικής Έντεχνης Μουσικής.

Οι τρεις σειρές των χορών συγκαταλέγονται μεταξύ των σημαντικότερων αντίστοιχων συλλογών των κορυφαίων συνθετών του 19ου και του 20ού αιώνα, όπως είναι οι Μποροντίν, Γκριγκ, Ντβόρζακ, Γιαννάτσεκ και Μπάρτοκ.

Ο ίδιος ο συνθέτης θεωρούσε, όπως φαίνεται, το έργο αυτό ως ένα από τα κορυφαία του και, γι’ αυτό, ασχολήθηκε μαζί του καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα και μέχρι το θάνατό του, μεταγράφοντας και διασκευάζοντας τους Χορούς για διάφορα μουσικά σύνολα, έτσι ώστε να καταστήσει ευκολότερη της διάδοσή τους. Μέρος του παραδοσιακού υλικού που χρησιμοποιήθηκε για τη σύνθεση των Χορών, ο Σκαλκώτας το προσέγγισε στο Λαογραφικό Αρχείο της Μέλπως Λογοθέτη-Μερλιέ.

Η φετινή παρουσίαση των 36 Ελληνικών χορών βασίζεται στη μουσικολογική αποκατάστασή τους από τον Βύρωνα Φιδετζή, ο οποίος πραγματοποίησε τόσο την πρώτη παγκόσμια δισκογράφηση (1990), όσο και την πρώτη δημόσια εκτέλεση (1997) των 36 Χορών στο σύνολό τους, ως ενιαίο έργο.

Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών εορτάζει με την παρουσίαση του κορυφαίου αυτού έργου στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου την επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 και ταυτόχρονα τιμά το έργο όλων των Ελλήνων δημιουργών κατά τη διάρκεια των 200 χρόνων της Ελληνικής Ελευθερίας.

Νίκος Σκαλκώτας

Ο Νίκος Σκαλκώτας είναι αναμφισβήτητα ο κορυφαίος Έλληνας συνθέτης του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε το 1904 στη Χαλκίδα, σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών και συνέχισε τις μουσικές σπουδές του στο βιολί και τη σύνθεση στο Βερολίνο, όπου παρέμεινε για πάνω από μία δεκαετία. Μελέτησε κοντά στους σπουδαιότερους δάσκαλους και συνθέτες της εποχής, όπως τους Kurt Weill,  Paul Juon και Arnold Schönberg. Στη σύντομη αλλά πολύ παραγωγική σταδιοδρομία του αξιοποίησε με τρόπο αυτόνομο και δημιουργικό τις σύχρονες συνθετικές τεχνοτροπίες και τα ρεύματα της εποχής του και θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του μοντερνισμού στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Οι εξαιρετικές ικανότητές του του επέτρεπαν να συνθέτει και να κινείται ελεύθερα μεταξύ ποικίλων ιδιωμάτων και να μην προσκολλάται αποκλειστικά σε κανένα από αυτά.

Ο Σκαλκώτας υπήρξε λάτρης της Ελληνικής δημοτικής μουσικής, την οποία μελέτησε κοντά στο αρχείο της Μέλπως Μερλιέ, συνέθεσε σε τρεις σειρές του περίφημους 36 Ελληνικούς Χορούς για μεγάλη ορχήστρα καθιερώνοντας έναν εντελώς δικό του προσωπικό τόνο και καινοτόμο ύφος στην προσέγγιση της μουσικής μας παράδοσης. Σήμερα το έργο αυτό θεωρείται ίσως το κορυφαίο της δημιουργίας του.

Ο Σκαλκώτας πέθανε το 1949 σε ηλικία μόλις 45 ετών.

Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών

Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 2016 με καταστατικό στόχο να ασχοληθεί συστηματικά με την Νεοελληνική μουσική δημιουργία: Να ερμηνεύει, να ηχογραφεί και να προβάλλει την έντεχνη μουσική που δημιουργήθηκε από Έλληνες ή ελληνικής καταγωγής συνθέτες από τον 18ο ως τον 21ο αιώνα. Στην διαδρομή της, η Φιλαρμόνια έχει ερμηνεύσει έργα των σημαντικότερων Ελλήνων συνθετών (πολλά από αυτά σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση), έχει ανασύρει από τη λήθη πολλές σπάνιες και δυσεύρετες συνθέσεις και έχει αποσπάσει θετικότατες κριτικές του Τύπου.

Πρόεδρος της ορχήστρας είναι ο Καθηγητής Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντής του Εργαστηρίου Μελέτης της Νεοελληνικής Μουσικής, Νίκος Μαλιάρας και καλλιτεχνικός διευθυντής ο διεθνούς φήμης αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής. Στις συναυλίες περιλαμβάνεται πάντοτε τουλάχιστον ένα ελληνικό έργο, όπως και έργα του διεθνούς ρεπερτορίου που, παρόλη την αξία τους είναι ελάχιστα γνωστά στο Ελληνικό κοινό.

Τον Φεβρουάριο του 2020 κυκλοφόρησε το πρώτο CD της Φιλαρμόνιας με έργα του Νίκου Σκαλκώτα, σε μουσική διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή. Τον Αύγουστο του 2020 κυκλοφόρησε ο δεύτερος ψηφιακός δίσκος με έργα Βασίλη Καλαφάτη. Σύντομα αναμένονται CD με συμφωνικά έργα Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, Μανώλη Καλομοίρη, Νικόλαου Μάντζαρου κ.α. Όλα τα έργα είναι σε πρώτες παγκόσμιες ηχογραφήσεις.

Η Φιλαρμόνια έχει εμφανιστεί στο Ηρώδειο, τα Μέγαρα Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, στο ΚΠΙ «Σταύρος Νιάρχος» κ.ά.