Πώς ο ιός αποδιοργάνωσε τα στατιστικά του πληθωρισμού

Η σεισμικών-διαστάσεων οικονομική αναστάτωση που προκάλεσε η πανδημία ξαφνικά άλλαξε ριζικά στις καταναλωτικές συνήθειες παγκοσμίως, αφήνοντας ωστόσο τα επίσημα στοιχεία για τον πληθωρισμό άθικτα από τις εξελίξεις. Η σημαντική αύξηση των τιμών σε πολλές μεγάλες χώρες ανησυχούν τους επενδυτές και τις κεντρικές τράπεζες.

Όμως, μέρος αυτής της τάσης μπορεί να αποδοθεί στον κορωνοϊό –με σημαντικές επιπτώσεις για το πώς ερμηνεύουμε τα επίσημα στοιχεία. Ο πληθωρισμός μετριέται με τη χρήση καλαθιού αγαθών και υπηρεσιών σχεδιασμένου να αντανακλά το τι αγοράζουν συνήθως οι άνθρωποι. Αντικείμενα έχουν στάθμιση ανάλογα με το ποσό που ξοδεύεται για την αγορά τους.

Στη διάρκεια του 2020, με την πανδημία να εξαπλώνεται σ΄ολόκληρο τον κόσμο, οι άνθρωποι σταμάτησαν να ξοδεύουν στα εστιατόρια, αεροπορικά εισιτήρια και άλλες δραστηριότητες που επλήγησαν από το lockdown, κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα. Ως αποτέλεσμα, η πραγματική εμπειρία πληθωρισμού για ορισμένες χώρες να διαφέρει από το επίσημο ποσοστό έως 0,89 ποσοστιαίες μονάδες στη διάρκεια ενός μήνα πέρυσι το καλοκαίρι, σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή Αλμπέρτο Καβάλο του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Ο αμερικανικός πληθωρισμός μπορεί να έχει υποτιμηθεί έως 5,5 ποσοστιαίες μονάδες στη διάρκεια του 2020, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Καβάλο. Η αστοχία αυτή αναμένεται να συνεχιστεί καθώς οι μεγάλες οικονομίες επιστρέφουν σε πιο φυσιολογικές καταναλωτικές συνθήκες, όπως προειδοποιούν οικονομολόγοι, καθιστώντας πιο δύσκολη την ερμηνεία των επίσημων στοιχείων για τις αλλαγές τιμών που αποτελούν τον πρωταρχικό στόχο πολιτικής των κεντρικών τραπεζών. Οι λεπτομέρειες για τον υπολογισμό του πληθωρισμού διαφέρουν ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ευρωζώνη, όμως και οι δύο μέθοδοι αντιμετωπίζουν την ίδια πρόκληση.

Η αναντιστοιχία του υπολογισμού στις ΗΠΑ

Η αμερικανική υπηρεσία στατιστικής χρησιμοποιεί στοιχεία έρευνας που υστερεί των αλλαγών στον πραγματικό κόσμο κατά δύο έτη. Γιαυτό και από την ημέρα που ξέσπασε η πανδημία, τα επίσημα στοιχεία πληθωρισμού υπολογίζονται όπως ακριβώς πριν την πανδημία. Η λανθασμένη μέτρηση γίνεται περισσότερο έντονη σε δύο κατηγορίες. Οι δαπάνες σε λαχανικά αυξήθηκαν κατά 29% τον Μάρτιο του 2020, ωθώντας τις τιμές 2,7% ψηλότερα σε μηνιαία βάση. Αντίθετα, οι δαπάνες σε μεταφορές μειώθηκαν κατά 70% τον Απρίλιο του 2020 και οι τιμές υποχώρησαν κατά 7% από την αρχή του έτους. Ο αντίκτυπος είχε διάρκεια: οι δαπάνες για μεταφορές παρέμειναν 25% κάτω από τα προ-πανδημίας επίπεδα τον Μάιο του 2020. Σύμφωνα με οικονομολόγους, ο καθαρός αντίκτυπος είναι ότι ο επίσημος υπολογισμός του δείκτη τιμών καταναλωτή υποτιμά τις αλλαγές τιμών που γνώρισε ο πληθυσμός στην καθημερινότητά του.

«Μπορείς εύκολα να δεις γιατί ο ΔΤΚ δεν απέδωσε σωστά τον πληθωρισμό στη διάρκεια της πανδημικής ύφεσης,» υποστηρίζει ο Μιγκέλ Φαρία ε Κάστρο, οικονομολόγος στην Federal Reserve του Σέντ Λούις. «Αυτή η ύφεση περιείχε μια πρωτοφανή μεταστροφή της σύνθεσης στην κατανάλωση των νοικοκυριών.» Καθώς η αμερικανική οικονομία ξανανοίγει και τα lockdowns τελειώνουν, ο αντίκτυπος αντιστράφηκε. Για παράδειγμα, η μείωση της παραγωγής αυτοκινήτων και φορτηγών στη διάρκεια του 2020 ώθησε τις τιμές των μεταχειρισμένων ψηλότερα. Από τη στιγμή που οι Αμερικανοί έχουν δαπανήσει λιγότερα για μεταφορές από την έναρξη της πανδημίας απ΄ ότι δείχνουν τα στοιχεία του ΔΤΚ, η επίσημη ένδειξη του Απριλίου –που κατέγραψε μεγάλη άνοδο- ήταν πιθανότητα προϊόν υπερεκτίμησης.

«Τον Απρίλιο, αυτό που προκάλεσε το ένα-τρίτο της ανόδου ήταν στην πραγματικότητα τα μεταχειρισμένα αυτοκίνητα,» υποστηρίζει ο Καβάλο, ο οποίος χρησιμοποιεί στοιχεία δαπανών σε πραγματικό χρόνο για να κάνει πιο ακριβή μέτρηση των μεταβολών στις τιμές. «Το καλάθι του ΔΝΤ θάπρεπε να έχει μικρότερη στάθμιση στις μεταφορές, άρα και χαμηλότερο πληθωρισμό τον Απρίλιο,» δήλωσε.

Το ευρωπαϊκό πρόβλημα επαναφοράς

Αντίθετα με τις ΗΠΑ, ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη γίνεται με στάθμιση που επικαιροποιείται ετησίως κάθε Ιανουάριο. Οι αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες στη διάρκεια της πανδημίας σημαίνει ότι ο φετινός υπολογισμός θα δώσει λιγότερη στάθμιση στις τιμές προϊόντων όπως βενζίνη, ξενοδοχεία και εστιατόρια, που επλήγησαν πέρυσι από τα lockdowns. Ως αποτέλεσμα, ακόμη κι αν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές επιστρέψουν στις προ-πανδημίας καταναλωτικές του συνήθειες καθώς η οικονομία επιστρέφει στην κανονικότητα, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία θα υποτιμούν τις δαπάνες. Ο Κάρστεν Μπρζέσκι, οικονομολόγος στην ING, υποστηρίζει ότι: «η ερμηνεία των στοιχείων για τον πληθωρισμό φέτος δεν θα είναι εύκολη υπόθεση» καθώς οι δαπάνες στη διάρκεια της πανδημίας δημιουργούν στρεβλώσεις όχι μόνο στη διάρκεια των lockdowns, αλλά και αργότερα καθώς οι καταναλωτές επιστρέφουν σε φυσιολογικές δραστηριότητες. «Αυτό σημαίνει ότι τα επίσημα στατιστικά είναι λιγότερο ακριβή,» δήλωσε ο Γκρέγκορι Κλέις του Bruegel. «Θα έχουμε το ίδιο πρόβλημα όπως πέρυσι, αλλά αντεστραμμένο,» προειδοποίησε.

Ο αντίκτυπος μπορεί να είναι σημαντικός. Για παράδειγμα, η στάθμιση της διασκέδασης και των προσωπικών υπηρεσιών, των εστιατορίων και ξενοδοχείων μειώθηκαν κατά 40 και 30 μονάδες βάσης, αντίστοιχα, το 2021 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Σε μέσο όρο, τα τελευταία 24 χρόνια, αυτοί οι τομείς δαπανών έχουν αλλάξει μόλις κατά 0,6 μονάδες βάσης ετησίως. Το ζήτημα αυτό είναι ήδη ορατά στην περίπτωση της βενζίνης: τιμές και όγκοι κατανάλωσης μειώθηκαν πέρυσι. Οι τιμές βενζίνης αυξάνονται ξανά, όμως η επιρροή τους στον υπολογισμό του πληθωρισμού θα διαρκέσει μέχρις ότου το καλάθι πληθωρισμού στην Ευρωζώνη επαναπροσδιοριστεί τον Ιανουάριο. Η ίδια τάση θα συμβεί με τα ξενοδοχεία και τους κινηματογράφους. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υπολογίζει ότι ο πληθωρισμός που έζησαν οι καταναλωτές πέρυσι ήταν 0,2 ποσοστιαίες μονάδες ψηλότερος από τον επίσημο ΔΤΚ στο διάστημα Απριλίου-Αυγούστου, και η αλλαγή στις σταθμίσεις φέτος ώθησαν τον δείκτη πληθωρισμού ψηλότερα κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες τον Ιανουάριο. Η Καταρίνα Ούτερμελ, οικονομολόγος στην Allianz, υποστηρίζει ότι οι διαμορφωτές πολιτικής «θα χρειαστεί να το λάβουν υπόψη τους και να δοκιμάσουν εναλλακτικές μεθόδους μέτρησης ώστε να έχουν καλύτερη αίσθηση της δυναμικής του πραγματικού πληθωρισμού».