Η Αμερική παραμένει αναντικατάστατη

Project Syndicate

Εκτός της πανδημίας, σε αυτή τη δεκαετία ρίχνει ήδη τη σκιά της η επιστροφή του ανταγωνισμού ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις. Δεν υπάρχουν πολλές εξελίξεις που θα μπορούσαν να απειλήσουν περισσότερο την ειρήνη στον πλανήτη. Τρεις παγκόσμιοι πόλεμοι – δύο θερμοί και ένας ψυχρός – στη διάρκεια του 20ού αιώνα υπογράμμισαν τον κίνδυνο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού με μεγάλο διακύβευμα.

Για πολλούς παρατηρητές, η εποχή των ανταγωνισμών ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις έμοιαζε να έχει τελειώσει μια και καλή με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Ομως, αυτή η υπόθεση αποδείχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα λάθη της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Το τεκμήριο των πολιτικών ελίτ των ΗΠΑ περί μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας – σε μια πραγματικά μοναδική στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία – δεν μπορούσε να αποδειχθεί βιώσιμο. Το ίδιο συνέβαινε και με την «αέναη ειρήνη» που πρόβαλαν οι Ευρωπαίοι μετά το «Τέλος της Ιστορίας» το 1989, όταν η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία και η οικονομία της αγοράς υποτίθεται ότι θριάμβευσαν έναντι όλων των εναλλακτικών.

Αντιθέτως, στις δεκαετίες που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σφραγίστηκαν από την απώλεια της διεθνούς τάξης. Οσο για την τελευταία εναπομείνασα παγκόσμια δύναμη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, εξαντλούνταν σε άσκοπους πολέμους.

Το διεθνές σύστημα που οικοδόμησε η Αμερική μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε να αποσυντίθεται, αφήνοντας κενά τα οποία άλλες δυνάμεις – Ρωσία, Κίνα, Τουρκία, Ιράν και Σαουδική Αραβία – επεδίωξαν να γεμίσουν. Ακόμη χειρότερα, ο κίνδυνος διάδοσης των πυρηνικών όπλων ξαφνικά επέστρεψε στο προσκήνιο, καθώς μικρότερες περιφερειακές δυνάμεις άρχισαν να επιδιώκουν την απόκτηση δικών τους οπλοστασίων.

Επιπλέον, στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, η Κίνα αναδείχθηκε σε μια παγκόσμια δύναμη ικανή να αμφισβητήσει τον μέχρι εκείνη στιγμή ηγεμόνα. Ο νέος ανταγωνισμός πήρε πλήρως σάρκα και οστά μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ το 2016. Η Αμερική άρχισε να ακολουθεί μια κοντόφθαλμη εθνικιστική ατζέντα και το χάος στο διεθνές σύστημα άρχισε να διοχετεύεται από την κορυφή του.

Το κενό εξουσίας δεν υπήρξε πουθενά πιο έντονο από ό,τι στη Μέση Ανατολή. Εχοντας καταστεί αυτάρκης στην ενέργεια, εξαιτίας της εκμετάλλευσης των εγχώριων σχιστολιθικών κοιτασμάτων αερίου και πετρελαίου, η Αμερική έθεσε στόχο μια σχεδόν πλήρη στρατιωτική απεμπλοκή της από την περιοχή. Επιπροσθέτως, η κυβέρνηση Τραμπ εγκατέλειψε τον παραδοσιακό ρόλο της Αμερικής στη διαμάχη Ισραηλινών – Παλαιστινίων. Υποστήριξη πλήρως και άνευ όρων στο Ισραήλ, δημιουργώντας την εντύπωση ότι οι Παλαιστίνιοι δεν είχαν πλέον ρόλο να διαδραματίσουν. Με την πρόσφατη ένοπλη σύγκρουση ανάμεσα στη Χαμάς και στο Ισραήλ, η φαντασίωση ότι οι Παλαιστίνιοι θα μπορούσαν απλώς να παραμεριστούν εξέλιπε για πάντα.

Με απλά λόγια, η Μέση Ανατολή αποδεικνύεται ότι είναι τα Βαλκάνια αυτού του αιώνα. Οπως συνέβη με την πρώην Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του ’90, η Αμερική είναι η μοναδική παγκόσμια ή περιφερειακή δύναμη ικανή να εγγυηθεί την περιφερειακή ειρήνη – ή, τουλάχιστον, να αποτρέψει έναν γενικευμένο πόλεμο. Η Ρωσία θα ήθελε να διεκδικήσει αυτόν τον ρόλο, αλλά δεν μπορεί (στη Συρία επενέβη στον βαθμό που επενέβη μόνο επειδή οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να κάνουν κάτι ανάλογο).

Οσο για την Κίνα, δεν έχει λόγο να διεκδικήσει τον ρόλο της Αμερικής στη Μέση Ανατολή, ούτε όμως θα μπορούσε, ακόμη και εάν το επιθυμούσε.

Και η Ευρώπη; Παρά το ότι θα ήταν από τα βασικά θύματα μιας περιφερειακής αποσταθεροποίησης, δεν αποτελεί πλέον μια δύναμη στην οποία μπορεί κανείς να βασιστεί και έτσι έχει περιορίσει την εμπλοκή της στην παροχή οικονομικών πόρων για την αντιμετώπιση της πρόσφατης κρίσης.

Τέλος, όσον αφορά τις περιφερειακές δυνάμεις, η Τουρκία θα ήθελε να μπει στο προσκήνιο, όμως υπονομεύεται από τις ίδιες τις αδυναμίες της και τον ρόλο τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Μέση Ανατολή. Ιράν και Σαουδική Αραβία επιχειρούν να προωθήσουν τα δικά τους ηγεμονικά συμφέροντα εντός του ισλαμικού κόσμου. Το δε Ισραήλ είναι και παραμένει προσηλωμένο στη δική του άμυνα.

Ετσι, απομένουν μόνο οι ΗΠΑ.

Ο Joschka Fischer ήταν υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας την περίοδο 1998-2005, επικεφαλής των Πρασίνων για περίπου 20 χρόνια