Θα ωφεληθούν οι φτωχότερες χώρες από τη διεθνή φορολογική μεταρρύθμιση;

Η διεθνής φορολογική μεταρρύθμιση θέτει τις πεινασμένες για έσοδα κυβερνήσεις απέναντι στους πολυεθνικούς γίγαντες και τους στρατούς φορολογικών συμβούλων που διαθέτουν. Καθορίζει δικαιοδοσίες υψηλού φόρου κατά φορολογικών παραδείσων και απαιτεί από κυβερνήσεις πλούσιων και φτωχών χωρών και έλθουν σε συμφωνία. Οι 139 χώρες που συμμετέχουν στο φόρουμ του ΟΟΣΑ, λέσχη κυρίως πλουσίων χωρών, δεν έχουν ακόμη φτάσει σε συναίνεση. Οι πιο φτωχές χώρες ανησυχούν ότι οι προτάσεις που συζητώνται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων παραείναι περίπλοκες, ανελαστικές και άδικες.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες διψούν για έσοδα και εξαρτώνται από τον εταιρικό φόρο ειδικότερα. Το 2017, Αφρικανικές χώρες κάλυψαν το 19% των συνολικών εσόδων τους από εταιρικούς φόρους, έναντι μόλις 9% των κρατών-μελών του ΟΟΣΑ. Αυτό επειδή μεγάλοι τομείς παρα-οικονομίας σημαίνουν ότι μαζεύουν λιγότερα, για παράδειγμα, στον ατομικό φόρο εισοδήματος.

Το ισχύον σύστημα για παγκόσμιο φόρο χτυπά τις φτωχές χώρες με δύο τρόπους. Πρώτον, οι πολυεθνικές μεταφέρουν τα κέρδη τους σε φορολογικούς παραδείσους, στερώντας τις χώρες από έσοδα. Οι δε κανόνες κατανέμουν τα δικαιώματα φορολόγησης στις χώρες που βρίσκονται οι έδρες των επιχειρήσεων, οι οποίες τείνουν να είναι πλούσιες. Τα φορολογικά έσοδα των φτωχών χωρών πιέζονται έως 5% σε σχέση με το εναλλακτικό σύστημα στο οποίο τα κέρδη φορολογούνται με βάση τη χώρα που μια εταιρεία δραστηριοποιείται, εκεί που βρίσκονται οι εργαζόμενοι και οι λογαριασμοί μισθοδοσίας, σύμφωνα με εκτίμηση των Πέτρ Γιάνσκι του Πανεπιστημίου Τσάρλς και του Χαβιέ Γκαρσία-Μπερνάρντο του Tax Justice Network. Αντίθετα, στις πλούσιες χώρες είναι μόλις 1% χαμηλότερα.

Οι μεταρρυθμίσεις που συζητούνται και υποστηρίζονται από την κυβέρνηση Μπάιντεν, θα ανακατανείμουν το δικαίωμα φορολόγησης σε ένα κομμάτι των εταιρικών κερδών και θα συμφωνήσουν σε έναν ελάχιστον εταιρικό φόρο, ίσως 15%. Οι φτωχές χώρες θέλουν να πατάξουν την φορο-αποφυγή όσο και οι πλούσιες. Ομως, η έλλειψη χρήματος και το προσωπικό καθιστούν την εμπλοκή τους στις διαπραγματεύσεις δύσκολη. Παρότι οι χώρες χαμηλού εισοδήματος αντιστοιχούν στο 22% των μελών της διαπραγμάτευσης, αντιστοιχούν μόλις στο 5% όσων συμμετέχουν στις σημαντικές συναντήσεις ομάδων εργασίας. Αυτοί οι περιορισμοί αφορούν στην ικανότητα να διαχειρίζονται φορολογική και αστυνομική αποφυγή, επίσης. Στις 12 Μαΐου, το Αφρικανικό Φόρουμ Διαχείρισης Φόρων, ομάδα εθνικών υπηρεσιών, άσκησε κριτική στην ιδέα της ανακατανομής του δικαιώματος φορολόγησης στα κέρδη πολυεθνικών πάνω από κάποιο επίπεδο «ρουτίνας», χαρακτηρίζοντάς την «υπερβολικά περίπλοκη» προτείνοντας αντίθετα την ανακατανομή του μεριδίου των συνολικών κερδών.

Μια άλλη ανησυχία είναι ότι η νέα συμφωνία θα γίνει δεσμευτική. Η κυβέρνηση Μπάιντεν πρότεινε «μια δεσμευτική» διαδικασία επίλυσης διαφορών ως ένα τρόπο για τη διαβεβαίωση των ανήσυχων εταιρειών ότι δεν πρόκειται να φορολογηθούν πολλές φορές. Ομως κάποιες φτωχές χώρες φοβούνται ότι επειδή βρίσκονται συχνά στη λάθος πλευρά των αποφάσεων, βλέπουν ως κόκκινη γραμμή την ευρεία εφαρμογή της δεσμευτικής διαιτησίας. (Μία διαδικασία εφαρμογής σε μια στενότερη ομάδα διαφωνιών θα μπορούσε να προχωρήσει, ωστόσο). Μια οριζόντια πρόταση θα μπορούσε να ενθαρρύνει κάποιες χώρες να κινηθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση, αυξάνοντας τους φόρους σε κέρδη που ανακοινώνονται στην έδρα.

Ισως η μεγαλύτερη διαμαρτυρία είναι ότι οι πλούσιες χώρες μαζέψουν το μεγαλύτερο μέρος των φορολογητέων κερδών από τους φορολογικούς παραδείσους, ενώ οι φτωχές θα απομείνουν με τα υπολείμματα. Τον Οκτώβριο, ο ΟΟΣΑ προέβλεψε ότι η ανακατανομή των δικαιωμάτων φορολόγησης σε κάποιες εταιρείες ίσως βοηθήσει την αύξηση εσόδων από εταιρικούς φόρους σε φτωχές χώρες κατά 1%. Ενας διαπραγματευτής που εργάζεται για λογαριασμό Αφρικανικής χώρας το αποκάλεσε «καταστροφή για τις αναπτυσσόμενες χώρες». Το Αφρικανικό Φόρουμ πρότεινε να ενταχθούν περισσότερες εταιρείες, μειώνοντας δραστικά το ύψος του τζίρου από τα 20 δισ. ευρώ στα 250 εκατ. ευρώ. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τις πλούσιες χώρες να συμφωνούν σε μια τέτοια πρόταση. Ο περίπλοκος αντίκτυπος του προτεινόμενου ελάχιστου φόρου 15% θα μπορούσε να αυξήσει τα έσοδα των φτωχών χωρών από εταιρικούς φόρους κατά 2-4%. Ακόμη κι έτσι, οι πλούσιες χώρες θα βγάλουν μεγαλύτερα κέρδη.