Ασφαλιστικό και κεφαλαιοποίηση: Οι νέοι στο επίκεντρο της μεταρρύθμισης

Ένα παιδί που γεννιέται σήμερα στην Ευρώπη, έχει πάνω από 50% πιθανότητες να ξεπεράσει τα 85 έτη. Το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται. Ζούμε πολύ –κι αυτό είναι ευχάριστο–, αλλά γεννάμε λίγο.

O ελληνικός πληθυσμός προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά 20% στα επόμενα 50 χρόνια, πολύ περισσότερο σε σχέση με τη μείωση 5% που αναμένεται για την ΕΕ ως σύνολο (Ageing report 2021). Η πρόβλεψη αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι η γονιμότητα στη χώρα μας θα σημειώσει αύξηση ξεπερνώντας τα σημερινά επίπεδα του 1,34 παιδιά ανά γυναίκα και φτάνοντας τα 1,54 παιδιά – που είναι και ο ευρωπαϊκός μέσος όρος.

Σήμερα, η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους είναι 1.7 προς 1 όταν τη δεκαετία του 1950, όταν αναπτυσσόταν το ασφαλιστικό μας σύστημα, ήταν της τάξης του 4 ή 5 προς 1.

Τη στιγμή ακριβώς που έχουμε σοβαρό πρόβλημα υπογεννητικότητας, το 2020, η Ελλάδα είχε την τέταρτη υψηλότερη φορολόγηση εργαζομένων με παιδιά ανάμεσα στις 36 χώρες του ΟΟΣΑ. Στην Ελλάδα, το 31,7% του μισθού ενός εργαζομένου με δύο παιδιά κατευθύνεται σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, έναντι ποσοστού –κατά μέσο όρο– 24,4% που ισχύει στις χώρες του ΟΟΣΑ.

Από το 2000 μέχρι σήμερα, το σύστημα συντάξεων έχει απορροφήσει σχεδόν 300 δισεκατομμύρια από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Πουθενά στον κόσμο δεν είναι εύκολο να βρεις τη χρυσή τομή ανάμεσα στα «αιτήματα του σήμερα» και στις «ανάγκες του αύριο». Το δημογραφικό, το δημοσιονομικό και το αναπτυξιακό, ως διαστάσεις του ασφαλιστικού, ταλανίζουν την Ευρώπη καθώς και όλο τον αναπτυγμένο κόσμο.

Μπορεί τα κόμματα να φωνάζουν και να ανταλλάσσουν βαριές κουβέντες, ωστόσο, αν πιστέψουμε τα λεγόμενά τους, συμπίπτουν σε ορισμένους μεγαλόπνοους στόχους. Το μέλλον (πρέπει να) είναι Πράσινο, Ψηφιακό και Κοινωνικό.

Υπό την έννοια αυτή, για να δώσουμε απαντήσεις στις προκλήσεις του κοινωνικοασφαλιστικού ζητήματος, πρέπει να σχεδιάσουμε το μοντέλο ανάπτυξης και να αναδιοργανώσουμε το κοινωνικό κράτος. Αυτή ηάσκηση υψηλών απαιτήσεων δεν αφορά μόνο την αποσωλήνωση της οικονομίας αλλά και τον σχεδιασμό του μέλλοντος. Προϋποθέτει την αταλάντευτη εφαρμογή των αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρωντου Ταμείου Ανάκαμψης, θα χαράξουν την πορεία της χώρας στη νέα εποχή.

Χρειάζεται σύγχρονη διακυβέρνηση, μεταρρυθμιστική εμμονή και ευρύτερες συναινέσεις. Όσοι δεν θέλουν τις μεταρρυθμίσεις, απλώς δεν θέλουν να δουν την Ελλάδα να ξεφεύγει από την κρίση και την υπανάπτυξη. Ειδικά στο ασφαλιστικό, για κάθε απόφαση που δεν λαμβάνουμε εγκαίρως, μεταβιβάζουμε το πρόβλημα στις επόμενες γενιές.

Οι πρώτες μεταρρυθμιστικές απόπειρες στο ασφαλιστικό έγιναν κατά τη δεκαετία του ’90. Όσοι γεννήθηκαν τότε και σήμερα είναι νέοι εργαζόμενοι ή άνεργοι που πασχίζουν να καλύψουν τις ανάγκες τους, να κυνηγήσουν τα όνειρά τους και να χαρούν τη ζωήσύμφωνα με τα δικά τους πρότυπα. Δεν σκέφτονται τη συνταξιοδότηση καθώς θεωρούν σχεδόν δεδομένο πως οι ίδιοι δεν πρόκειται ποτέ να πάρουν σύνταξη. Αυτός ο ορίζοντας των χαμηλών προσδοκιών πρέπει πάση θυσίανα σπάσει!

Τόσο η κύρια όσο και η επικουρική ασφάλιση της χώρας (αλλά ακόμα και το εφάπαξ) βασίζονται σήμερα στο διανεμητικό σύστημα. Στα διανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα, οι εισφορές των νυν εργαζομένων χρηματοδοτούν τις τωρινές συντάξεις και όχι τις μελλοντικές δικές τους. Σε μια κοινωνία πολλών εργαζομένων και λίγων συνταξιούχων, «διαγενεακή αλληλεγγύη» είναι το να προσφέρουν οι πολλοί εργαζόμενοι ένα μέρος του εισοδήματός τους ώστε να εξασφαλίσουν καλύτερη ζωή στους λίγους συνταξιούχους.

Όμως σε μια κοινωνία λίγων εργαζομένων και πολλών συνταξιούχων-όπως η ελληνική- «διαγενεακή αλληλεγγύη» είναι το να φροντίσουν οι πολλοί να αποταμιεύσουν μερικώς, ώστε να ελαφρύνουν λίγο το φορτίο που θα επωμιστούν αύριο οι λίγοι. Στα κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά συστήματα, οι εισφορές των εργαζομένων σωρεύονται σε ατομικούς λογαριασμούς και επενδύονται (και μάλιστα με κρατική εγγύηση στην ελληνική εκδοχή) για να χρηματοδοτήσουν τις δικές τους μελλοντικές συντάξεις.Όχι σε ατομικό επίπεδο, αλλά σε επίπεδο γενιάς.

Σύντομα η κυβέρνηση θα καταθέσει στη Βουλή την πρότασή της για ασφαλιστική μεταρρύθμιση που προβλέπει την σταδιακή μετατροπή της επικουρικής ασφάλισης από διανεμητική σε κεφαλαιοποιητική, με την οποία επιτυγχάνεται διαφοροποίηση κινδύνου και μειώνονται ουσιαστικά οι συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού. Παράλληλα, σημαντικό τμήμα των εισφορών των ασφαλισμένων του νέου συστήματος, θα επενδύεται στην ελληνική οικονομία, με αποτέλεσμα υψηλότερη ανάπτυξη, αύξηση της απασχόλησης και βελτίωση της παραγωγικότητας και των μισθών.

Υπό αυτή την έννοια, η εισαγωγή κεφαλαιοποιητικών στοιχείων στην επικουρική ασφάλιση -στα πρότυπα της Σουηδίας και άλλων αναπτυγμένων χωρών με ζηλευτό κράτος πρόνοιας- είναι μια πράξη βαθιάς διαγενεακής αλληλεγγύης, η οποία αφορά τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας από την 1.1.2022 καθώς και, προαιρετικά, τους νέους εργαζόμενους, κάτω των 35 ετών, χωρίς να θίγει τα δικαιώματα των νυν συνταξιούχων. Η δομική αυτή μεταρρύθμιση αφορά τους εργαζόμενους του σήμερα κι αποτελεί ισχυρό κίνητρο για νόμιμη εργασία.

Η διαγενεακή αλληλεγγύη δεν αποτελεί μονόδρομο με κατεύθυνση από τους νεότερους προς τους γηραιότερους, αλλά είναι αμφίδρομη σχέση. Ο καλύτερος τρόπος για να προβλέψεις το μέλλον είναι να το σχεδιάσεις.

Ο Νίκος Μηλαπίδης είναι Νομικός, Διευθυντής του γραφείου του Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων κ. Τσακλόγλου