Παρατηρώντας τους πράσινους κύκνους

Project Syndicate

Ο στατιστικολόγος Νασίμ Νίκολας Τάλεμπ επινόησε τον όρο «μαύρος κύκνος» για να περιγράψει απίθανα, δύσκολα προβλέψιμα γεγονότα που μπορεί να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην οικονομία. Οι συγγραφείς μιας πρόσφατης έκθεσης εισήγαγαν τώρα στην ταξινόμηση της χρηματοδότησης τη φράση «πράσινοι κύκνοι»: γεγονότα που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και την απώλεια βιοποικιλότητας.

Η εμφάνιση των πράσινων κύκνων είναι αναμφισβήτητα περισσότερο προβλέψιμη από εκείνη των μαύρων, καθώς η κλιματική αλλαγή τούς καθιστά αναπόφευκτους. Αλλά δεν υπάρχουν ιστορικά δεδομένα για να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πώς το κλίμα και οι οικολογικοί κίνδυνοι, όπως οι κυκλώνες, οι πυρκαγιές, οι ξηρασίες και οι πλημμύρες, μπορεί να επηρεάσουν το τραπεζικό σύστημα, τον ασφαλιστικό κλάδο ή και άλλες οικονομικές δραστηριότητες.

Καθώς η οικονομική δραστηριότητα μεταβαίνει από τη χρήση ορυκτών καυσίμων στις πηγές καθαρής ενέργειας, ορισμένες δραστηριότητες θα εξαφανιστούν, νέες δραστηριότητες θα δημιουργηθούν και η αξία των «λανθάνοντων περιουσιακών στοιχείων» θα πέσει. Παρόλο που αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη, πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο η διαχείρισή της, ώστε να μην προκληθεί αστάθεια στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Λόγω της εντολής χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, οι κεντρικές τράπεζες και οι εποπτικές και μακροπροληπτικές αρχές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση. Το πρόσφατο Green Swan Conference που διοργανώθηκε από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS), τη Τράπεζα της Γαλλίας (Banque de France), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και το NGFS (Δίκτυο Κεντρικών Τραπεζών και Εποπτών για το Πράσινο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα) επισημαίνει την αυξανόμενη αναγνώριση αυτού του γεγονότος, αν και σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές δεν υπάρχει έντονη κινητοποίηση.

Με στόχο την πρόβλεψη των επιπτώσεων του κλιματικού κινδύνου, η Τράπεζα της Γαλλίας ήταν η πρώτη κεντρική τράπεζα που εισήγαγε ένα climate stress test, το οποίο περιείχε κάθε δοκιμασία που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες. Αναλύοντας τρία σενάρια κλίματος για 30 έτη, τα οποία τα επινόησε το NGFS (ομαλή μετάβαση με βάση μια στρατηγική χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, άτακτη και καθυστερημένη μετάβαση και ένα σενάριο “business-as-usual”), το stress test είχε ως σκοπό να αξιολογήσει την έκθεση των τραπεζικών και ασφαλιστικών χαρτοφυλακίων τόσο σε φυσικούς όσο και σε μεταβατικούς κινδύνους.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η τρέχουσα έκθεση του γαλλικού συστήματος είναι μόνο μέτρια (με βάση τις υποθέσεις που έγιναν). Το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι το συγκεκριμένο climate stress test έδειξε τι θα χρειαστεί για να καταλάβουμε καλύτερα τι ενέχουν οι κλιματικοί κίνδυνοι.

Πρέπει, όμως, να γίνουν πολλά ακόμη. Για παράδειγμα, δεν έχουμε ακόμη βάσεις δεδομένων που να περιγράφουν τις γεωγραφικές συνθήκες σε όλες τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας. Αυτές οι πληροφορίες είναι απαραίτητες για την αξιολόγηση των φυσικών κινδύνων στην παραγωγή ενώ, θα ήταν επίσης χρήσιμες για την ευρύτερη παρακολούθηση των θεμάτων κοινωνικής και περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.

Η αυξημένη συχνότητα και σοβαρότητα των καταστροφών, που σχετίζονται με τον καιρό, θα αντικατοπτρίζονται σταδιακά στην ασφαλιστική κάλυψη και το κόστος, επηρεάζοντας, έτσι, την κερδοφορία και τα προεπιλεγμένα ποσοστά των χαρτοφυλακίων δανείων στον τραπεζικό τομέα. Ταυτόχρονα, οι τραπεζίτες και οι διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων θα προσαρμόσουν ανάλογα τα χαρτοφυλάκια τους. Και εάν η τιμή του άνθρακα συνεχίσει να αυξάνεται, όπως θα έπρεπε, θα απομακρυνθούν από τομείς έντασης άνθρακα, αυξάνοντας την έκθεσή τους σε άλλους παράγοντες κινδύνου.

Αυτές συμπεριφορές (και οι επιπτώσεις τους), που αξιολογήθηκαν σε διαφορετικούς χρόνους, θα έχουν μεγάλη σημασία για την οικονομική σταθερότητα. Ωστόσο, είναι δύσκολο να μοντελοποιηθούν. Επιπροσθέτως, μερικές βασικές πολιτικές θα βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό τις μακροπροληπτικές αρχές και τους επενδυτές στο πώς να διαχειριστούν την αλλαγή. Πρώτον, όσοι ξεκινούν τώρα την πράσινη μετάβαση θα χρειαστούν καθοδήγηση: θα πρέπει να υπάρχει μια πλήρως προβλέψιμη αύξηση της τιμής του άνθρακα σε μια όσο το δυνατόν ευρύτερη οικονομική περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να είχε πράξει σωστά με το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών, βάσει του οποίου η τιμή άνθρακα έχει αυξηθεί από 25€ (30$) ανά τόνο τον Ιανουάριο 2020 σε 50€ ανά τόνο σήμερα. Ωστόσο, δεν έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, επειδή το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών καλύπτει περίπου μόνο το 40% των εκπομπών της ΕΕ.

Όπως δείχνει μια πρόσφατη έκθεση των G30, απαιτούνται αξιόπιστες δεσμεύσεις για την επίτευξη μιας αναμενόμενα αυξανόμενης τιμής άνθρακα, ώστε οι επενδυτές, οι ρυθμιστικές αρχές και οι νομισματικοί φορείς χάραξης πολιτικής να προσαρμόζουν τις πολιτικές τους. Σε περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν συμβεί, δεν θα μπορέσουμε να απελευθερώσουμε δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στις διαρθρωτικές προσαρμογές που απαιτούνται για τη μείωση του κόστους της ευρύτερης μετάβασης.

Για να επιτευχθεί αυτό, τα ανεξάρτητα συμβούλια άνθρακα μπορούν να διαχειριστούν τον πληθωρισμό τιμών άνθρακα με τον ίδιο τρόπο που οι κεντρικές τράπεζες διαχειρίζονται τον πληθωρισμό, επηρεάζοντας τις τιμές των αγαθών. Αυτά τα θεσμικά όργανα θα πρέπει να έχουν την εντολή να χαρτογραφήσουν την πορεία πληθωρισμού τιμών άνθρακα, η οποία θα πρέπει να ευθυγραμμίζεται με τους στόχους μηδενικών εκπομπών άνθρακα των κυβερνήσεων μέχρι το 2050. Αυτές οι πολιτικές πρέπει να συνοδεύονται από αποζημίωση όσων επηρεάζονται περισσότερο από τη μείωση της αγοραστικής δύναμης, εξαιτίας, για παράδειγμα, της αύξησης των τιμών των καυσίμων.

Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα μπορούσαν να συνδέονται με την έκθεσή τους σε μια αυξανόμενη τιμή άνθρακα, η οποία θα άλλαζε την υπολογιζόμενη πιθανότητα αθετήσεων και ζημιών στο χαρτοφυλάκιό τους. Οι επόπτες θα πρέπει, επίσης, να διασφαλίσουν ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα καθιερώνουν αποτελεσματικά συστήματα διακυβέρνησης για την αντιμετώπιση του κλιματικού κινδύνου. Σε αντίθεση με αυτό που συνέβη με τις σκιώδεις τραπεζικές οντότητες, η ανάπτυξη των οποίων αντανακλά τη δυνατότητα παράκαμψης των αυστηρότερων τραπεζικών κανονισμών, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να παρακολουθούμε πολύ στενά όσους προβαίνουν σε τέτοιες «σκιώδεις» ενέργειες. Η Αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος αποκάλυψε πρόσφατα ότι πέντε από τους δέκα κορυφαίους εκπομπούς μεθανίου στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ελάχιστα γνωστοί παραγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου, υποστηριζόμενοι από ελάχιστα γνωστές εταιρείες επενδύσεων.

Πρέπει να περιμένουμε ότι οι ιδιωτικές εταιρείες μετοχών θα προσπαθήσουν να αποκτήσουν επικίνδυνες ιδιότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου, να τις αναπτύξουν και να τις πουλήσουν, αποκομίζοντας κέρδος. Αλλά δεν μπορούμε να ανεχτούμε τους επενδυτές, που προσπαθούν να περάσουν απαρατήρητοι, να αγοράζουν περιουσιακά στοιχεία υψηλής έντασης άνθρακα σε πολύ υψηλές τιμές πώλησης και, στη συνέχεια, να τα εκμεταλλεύονται σε χαλαρές δικαιοδοσίες. Η πρόληψη αυτού θα απαιτήσει υψηλό παγκόσμιο όριο για τις τιμές του άνθρακα, τους φόρους προσαρμογής στα σύνορα άνθρακα ή και τα δύο. Το κόστος κεφαλαίου για τέτοιες επενδύσεις πρέπει να αυξηθεί απαγορευτικά, ακόμη και αν αυτό σημαίνει προσαρμογή της ρυθμιστικής περιμέτρου.

Ένα τελευταίο βασικό στοιχείο της πολιτικής για το κλίμα είναι η υποχρεωτική γνωστοποίηση εκπομπών CO2 και ένα πλαίσιο για την εναρμόνιση αυτών των γνωστοποιήσεων παγκοσμίως, προκειμένου να επιβληθούν καθολικά ελάχιστα πρότυπα. Αυτή η ιδέα κερδίζει ήδη δυναμική και μπορεί να γίνει πιο συγκεκριμένη μετά τη σύνοδο κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα (COP26) το Νοέμβριο. Η διαφάνεια είναι ζωτικής σημασίας για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά. Εναπόκειται στα θεσμικά όργανα που είναι υπεύθυνα για τη χρηματοοικονομική σταθερότητα να διασφαλίσουν ότι οι πράσινοι κύκνοι δεν θα γίνουν μαύροι.

Η Hélène Rey είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο London Business School και μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Haut Conseil de Stabilité Financière.)