Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας στα 100: Tο μυστικό της μακροζωίας του

Την 1η Ιουλίου το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας θα γιορτάσει τα 100α γενέθλιά του. Πάντα αυτοαποκαλείτο «υπέροχο, ένδοξο και σωστό». Και καθώς ξεκινά τον δεύτερο αιώνα του, το κόμμα έχει πολύ καλούς λόγους να κομπορρημονεί. Όχι μόνο επέζησε πολύ περισσότερο από ό, τι πολλοί  επικριτές είχαν προβλέψει. φαίνεται επίσης να βρίσκεται σε ανοδική πορεία. Όταν η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε το 1991, πολλοί ειδικοί πίστευαν ότι η άλλη μεγάλη κομμουνιστική δύναμη θα ήταν η επόμενη που θα έπεφτε. Για να δείτε πόσο λάθος ήταν αυτό, αναλογιστείτε ότι ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, σε μια σύνοδο κορυφής στις 13 Ιουνίου, ένιωσε την ανάγκη να δηλώσει όχι μόνο ότι η Αμερική ήταν σε αντιπαλότητα με την Κίνα, αλλά και ότι μεγάλο μέρος του κόσμου αμφέβαλε «εάν οι δημοκρατίες μπορούν να την ανταγωνιστούν ή όχι “.

Ένα κόμμα κυβερνά την Κίνα για 72 χρόνια, χωρίς την εντολή των ψηφοφόρων. Αυτό, όμως, δεν είναι παγκόσμιο ρεκόρ. Ο Λένιν και οι ζοφεροί κληρονόμοι του κατείχαν την εξουσία στη Μόσχα για λίγο περισσότερο, όπως και το Εργατικό Κόμμα στη Βόρεια Κορέα. Αλλά καμία άλλη δικτατορία δεν μπόρεσε να μεταμορφωθεί από μια λιμοκτονούσα καταστραμμένη γη, όπως ήταν η Κίνα υπό τον Μάο Τσε Τουνγκ, στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, της οποίας η τεχνολογία και οι υποδομές αιχμής κάνουν τους δρόμους και τους σιδηροδρόμους της Αμερικής να αισθάνονται ντροπή. Οι Κομμουνιστές της Κίνας είναι οι πιο επιτυχημένοι τύραννοι στον κόσμο.

Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα μπόρεσε να διατηρήσει την εξουσία για τρεις λόγους. Πρώτον, είναι αδίστακτο. Ναι, ταλαντεύτηκε πριν συντρίψει τις διαμαρτυρίες στην πλατεία Τιενανμέν το 1989. Αλλά τελικά απάντησε στις ντουντούκες με σφαίρες, καθυποτάσσοντας την χώρα μέσω τρομοκρατίας.

Οι σημερινοί ηγέτες της Κίνας δεν δείχνουν καθόλου σημάδια αμφιβολίας σχετικά με τη σφαγή. Αντιθέτως, ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ θρηνεί ότι η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε επειδή οι ηγέτες της δεν ήταν «αρκετά άντρες για να αντέξουν και να αντισταθούν» την κρίσιμη στιγμή. Αυτό δηλαδή σημαίνει: σε αντίθεση με εμάς, δεν είχαν τα κότσια να σφάζουν άοπλους διαδηλωτές με πολυβόλα.

Ένας δεύτερος λόγος για τη μακροζωία του κόμματος είναι η ιδεολογική του ευελιξία. Μέσα σε λίγα χρόνια από τον θάνατο του Μάο το 1976, ένας νέος ηγέτης, ο Ντενγκ Σιαόπινγκ, άρχισε να διαλύει την παραγωγικότητα του αείμνηστου προέδρου καταστρέφοντας τις «κοινότητες των ανθρώπων» και θέτοντας τις δυνάμεις της αγοράς να εργάζονται στην ύπαιθρο. Οι μαοϊκοί έκπληξαν, αλλά η παραγωγή αυξήθηκε. Μετά τον Τιενανμέν και την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Ντενγκ πολέμησε τους μαοϊκούς διχασμούς και αγκάλιασε τον καπιταλισμό με ακόμη μεγαλύτερη ένταση. Αυτό οδήγησε στο κλείσιμο πολλών κρατικών επιχειρήσεων και στην ιδιωτικοποίηση των κατοικιών. Εκατομμύρια απολύθηκαν, αλλά η Κίνα αυξήθηκε.

Κάτω από τον κ. Σι το κόμμα έχει αλλάξει και πάλι, για να επικεντρωθεί στην ιδεολογική ορθοδοξία. Οι πρόσφατοι προκάτοχοί του επέτρεψαν ένα μέτρο ήπιας διαφωνίας, ο Σι το έλιωσε. Ο Μάο επαινείται για άλλη μια φορά. Τα στελέχη του κόμματος απορροφούν τη «σκέψη του Σι Τζινπίνγκ». Η κρατική γραφειοκρατία, ο στρατός και η αστυνομία έχουν υποστεί καθάρσεις από αποκλίνοντες και διεφθαρμένους αξιωματούχους. Σειρά τώρα έχουν οι μεγάλες επιχείρησεις. Ο κ. Σι έχει ξαναχτίσει το κόμμα εκ βάθρων, δημιουργώντας ένα δίκτυο κατασκόπων στις γειτονιές και εμφυτεύει στελέχη σε ιδιωτικές εταιρείες για να τις παρακολουθεί. Η κοινωνία έχει να υποστεί τέτοιο αυστηρό έλεγχο από τον καιρό του Μάο.

Η τρίτη αιτία της επιτυχίας του κόμματος είναι ότι η Κίνα δεν μετατράπηκε σε μια απλή κλεπτοκρατία στην οποία ο πλούτος απορροφάται αποκλειστικά από όσους έχουν καλές διασυνδέσεις. Η διαφθορά έγινε ανεξέλεγκτη και οι πιο ισχυρές οικογένειες είναι πράγματι εξαιρετικά πλούσιες. Αλλά πολλοί άνθρωποι ένιωσαν ότι η ζωή τους βελτιώθηκε επίσης και το κόμμα ήταν αρκετά έξυπνο για να αναγνωρίσει τα αιτήματά τους. Κατάργησε τους αγροτικούς φόρους και δημιούργησε ένα σύστημα πρόνοιας που παρέχει σε όλους συντάξεις και επιδοτούμενη υγειονομική περίθαλψη. Τα οφέλη δεν ήταν άφθονα, αλλά εκτιμήθηκαν.

Με τα χρόνια οι δυτικοί παρατηρητές έχουν βρει πολλούς λόγους για να προβλέψουν την κατάρρευση του κινεζικού κομμουνισμού. Σίγουρα ο έλεγχος που απαιτείται από ένα μονοκομματικό κράτος ήταν ασυμβίβαστος με την ελευθερία που απαιτείται από μια σύγχρονη οικονομία. Μια μέρα η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας πρέπει να εξαντληθεί, οδηγώντας σε απογοήτευση και διαμαρτυρίες. Και, αν δεν συνέβαινε αυτό, η τεράστια μεσαία τάξη που δημιούργησε μια τέτοια ανάπτυξη θα απαιτούσε αναπόφευκτα μεγαλύτερες ελευθερίες – ειδικά επειδή τόσα πολλά από τα παιδιά τους είχαν αντιμετωπίσει από πρώτο χέρι τη δημοκρατία, όταν εκπαιδεύτηκαν στη Δύση.

Αυτές οι προβλέψεις συγχέονται από τη συνεχιζόμενη δημοτικότητα του Κομμουνιστικού Κόμματος. Πολλοί Κινέζοι το εκτιμούν για τη βελτίωση των μέσων διαβίωσής τους. Είναι αλήθεια ότι το εργατικό δυναμικό της Κίνας γερνά, συρρικνώνεται και έχει συνηθίσει σε μια  γελοία πρόωρη συνταξιοδότηση, αλλά αυτά είναι τα είδη δυσκολιών που αντιμετωπίζει κάθε κυβέρνηση, αυταρχική ή όχι. Η έντονη οικονομική ανάπτυξη φαίνεται ότι θα συνεχιστεί για αρκετό καιρό ακόμη.

Πολλοί Κινέζοι θαυμάζουν επίσης το στιβαρό χέρι του κόμματος. Κοιτάξτε, λένε, πόσο γρήγορα η Κίνα δάμασε το covid-19 και ανέβασε την οικονομία της, ακόμα και όταν οι δυτικές χώρες σκόνταφταν. Απολαμβάνουν την ιδέα της αποκατεστημένης υπερηφάνειας και ειδικού βάρους της Κίνας στον κόσμο. Ανταποκρίνονται στον εθνικισμό που υποδαυλίζεται από το κόμμα. Τα κρατικά μέσα ταυτίζουν το κόμμα με το έθνος και τον πολιτισμό του ενώ γελοιοποιούν την Αμερική ως χώρα φυλετικών ταραχών και ενόπλων σφαγών. Η εναλλακτική λύση στον μονοκομματισμό, λένε, είναι το χάος.

Όταν ανακύπτει διαφωνία, ο κ. Σι χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να το αντιμετωπίσει πριν μεγαλώσει. Οι κινεζικοί δρόμοι είναι γεμάτοι με κάμερες, ενισχυμένες με λογισμικό αναγνώρισης προσώπου. Τα κοινωνικά μέσα παρακολουθούνται και λογοκρίνονται. Οι αξιωματούχοι μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματα από νωρίς ή να διώκουν πολίτες που τα μεγαλώνουν. Όσοι μοιράζονται λανθασμένες σκέψεις μπορούν να χάσουν τη δουλειά και την ελευθερία τους. Το τίμημα της επιτυχίας του κόμματος, μέσω βάναυσης καταστολής, ήταν τρομακτικό.

Κανένα κόμμα (πάρτι) δεν διαρκεί για πάντα

Η πιο επικίνδυνη απειλή για τον κ. Σι δεν προέρχεται από τις μάζες, αλλά από το ίδιο το κόμμα. Παρά τις προσπάθειές του, πάσχει από φανατισμό, απιστία και ιδεολογική χαλαρότητα. Αντίπαλοί τους που έχουν κατηγορηθεί ότι σχεδιάζουν να καταλάβουν την εξουσία έχουν φυλακιστεί. Η κινεζική πολιτική είναι πιο αδιαφανής από ό, τι εδώ και δεκαετίες, αλλά οι ατελείωτες εκκαθαρίσεις του κ. Σι υποδηλώνουν ότι βλέπει και άλλους κρυμμένους εχθρούς.

Η στιγμή της μεγαλύτερης αστάθειας είναι πιθανό να είναι η διαδοχή. Κανείς δεν ξέρει ποιος θα ακολουθήσει τον κ. Σι, ή ακόμη και ποιοι κανόνες θα διέπουν τη μετάβαση. Όταν κατάργησε τα όρια της προεδρικής θητείας το 2018, σηματοδότησε ότι θέλει να παραμείνει στην εξουσία αόριστα. Αλλά αυτό μπορεί να κάνει την τελική μεταβίβαση εξουσίας μόνο πιο ασταθή. Αν και ο κίνδυνος για το κόμμα δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε μια διαφωτισμένη ηγεσία που επιθυμούν οι οπαδοί της ελευθερίας, κάποια στιγμή ακόμη και αυτή η κινεζική δυναστεία θα φτάσει στο τέλος της.