Έχουμε εμπιστοσύνη στα Bitcoin;

Πολλοί θεωρούν την αγορά Bitcoin – την κορυφαία κρυπτογράφηση στον κόσμο – ένα παιχνίδι νικητών και ηττημένων που παίζεται μεταξύ των αμοιβαίων κεφαλαίων υψηλού κινδύνου, των ερασιτεχνών επενδυτών, όσων ασχολούνται φανατικά με τα κρυπτονομίσματα και των εγκληματιών. Ο τεράστιος κίνδυνος που ενυπάρχει σε ένα εξαιρετικά ευμετάβλητο ανώνυμο ψηφιακό νόμισμα έγκειται σε όσους ξέρουν καλά το παιχνίδι ή σε όσους δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για τους κινδύνους αυτούς καθώς μπορούν να τους μετριάσουν ή και να απορροφήσουν τυχόν απώλειες. Ωστόσο, το Bitcoin, πρόσφατα, έγινε πιο ελκυστικό για χώρες και άτομα με περιορισμένη πρόσβαση σε συμβατικά συστήματα πληρωμών – δηλαδή, για εκείνους που είναι λιγότερο εξοπλισμένοι για τη διαχείριση του υποκείμενου κινδύνου.

Νωρίτερα αυτό το μήνα, το Ελ Σαλβαδόρ έγινε η πρώτη χώρα που υιοθέτησε το Bitcoin ως νόμιμο νόμισμα, θεσπίζοντας νομοθεσία που θα τεθεί σε ισχύ τον Σεπτέμβριο. Αυτό σημαίνει ότι το Bitcoin μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πληρωμή αγαθών και υπηρεσιών σε ολόκληρη τη χώρα και οι παραλήπτες είναι νομικά υποχρεωμένοι να το αποδέχονται.

Για τους Σαλβαδοριανούς, αυτό το νομισματικό πείραμα δεν είναι κάτι το καινούριο. Το δολάριο ΗΠΑ έγινε νόμιμο χρήμα στο Ελ Σαλβαδόρ το 2001 και από τότε αποτελεί νόμισμα που χρησιμοποιείται για τις εγχώριες συναλλαγές. Εκείνη την εποχή, η κυβέρνηση του Προέδρου, Φρανσίσκο Φλόρες, επέτρεψε την ελεύθερη κυκλοφορία του δολαρίου παράλληλα με το εθνικό νόμισμα, το κολόν, με σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία.

Οι υποστηρικτές του δολαρίου ισχυρίζονταν ότι τα αναμενόμενα οφέλη της μακροοικονομικής σταθερότητας θα είναι πιο σημαντικά από την απώλεια της οικονομικής κυριαρχίας στο Ελ Σαλβαδόρ, τη νομισματική ανεξαρτησία, ακόμη και τo seignorage – τη διαφορά μεταξύ του κόστους παραγωγής κερμάτων και τραπεζογραμματίων και της ονομαστικής τους αξίας. Ωστόσο, η αγοραστική δύναμη ξαφνικά κατέρρευσε και άφησε την οικονομία να εξαρτάται ακόμη περισσότερο από τα εμβάσματα, τα οποία έχουν κατά μέσο όρο περίπου το 20% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Η χρήση του Bitcoin ως νόμιμου χρήματος θα επιδεινώσει τους νομισματικούς περιορισμούς που αποκάλυψε η δολαριοποίηση – ιδίως την έλλειψη ανεξάρτητου μακροοικονομικού και θεσμικού πλαισίου γύρω από το οποίο θα διαμορφωθούν οι εσωτερικές πολιτικές. Επιπλέον, το Bitcoin είναι πολύ πιο ασταθές από το δολάριο. Μεταξύ 8-15 Ιουνίου, η αξία του κυμαινόταν μεταξύ 32.462 και 40.993 δολάρια και από τις 15 Μαΐου έως τις 15 Ιουνίου, κυμάνθηκε από 34.259 έως 49.304 δολάρια. Τέτοιες ευρείες διακυμάνσεις – και το γεγονός ότι καθορίζονται εξ ολοκλήρου από την αγορά, χωρίς να υπάρχει το περιθώριο για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να διαχειρίζονται τις μεταβολές αυτές – καθιστούν το Bitcoin ένα ακατάλληλο μέσο για μακροοικονομική σταθεροποίηση.

Ο Πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ, Ναγίμπ Μπουκέλε, έγραψε στο Twitter ότι το Bitcoin θα διευκολύνει τη μεταφορά εμβασμάτων και θα μειώσει σημαντικά το κόστος συναλλαγής. Τα τέλη που πρέπει να πληρώσουν οι μετανάστες για να στείλουν τα χρήματά τους στη χώρα καταγωγής τους είναι σκανδαλώδη, παρά τις εκκλήσεις των Ηνωμένων Εθνών και της G20 για μείωσή τους. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το μέσο παγκόσμιο κόστος αποστολής 200 δολαρίων διεθνώς είναι περίπου 13 δολάρια, ή 6,5%, ένα ποσοστό πολύ υψηλότερο του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης που κυμαίνεται στο 3%.

Παρ ‘όλα αυτά, το 2020, οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος έλαβαν εμβάσματα 540 δισεκατομμυρίων δολαρίων -ελαφρώς λιγότερο από τα 548 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019, και πολύ μεγαλύτερο από τις εισροές ξένων άμεσων επενδύσεων αυτών των χωρών (259 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020) και την Αναπτυξιακή Βοήθεια προς τις Υπερπόντιες Χώρες (ODA) (179 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020). Η μείωση των τελών στο 2% θα μπορούσε να αυξήσει τα εμβάσματα έως και 16 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Η μεγάλη αλλά παγκοσμίως κατακερματισμένη επιχείρηση εμβασμάτων βασίζεται σε ηλεκτρονικές μεταφορές μέσω συστημάτων πληρωμών εμπορικών τραπεζών και, παράλληλα, οι τράπεζες χρεώνουν τεράστιες αμοιβές για τη χρήση αυτής της υποδομής και το όφελος ενός ασφαλούς και αξιόπιστου διεθνούς δικτύου. Εντούτοις, τα υψηλά αυτά τέλη δεν είναι το μόνο ζήτημα. Πολλοί μετανάστες δεν διαθέτουν τραπεζικό λογαριασμό στη χώρα στην οποία εργάζονται και οι οικογένειές τους στην πατρίδα τους μπορεί, επίσης, να συγκαταλέγονται μεταξύ των 1,7 δισεκατομμυρίων ατόμων σε ολόκληρο τον κόσμο που δεν χρησιμοποιούν τραπεζικές υπηρεσίες. Επιπλέον, ορισμένοι μετανάστες ενδέχεται να χρειαστεί να μεταφέρουν χρήματα σε χώρες που είτε δεν είναι ενσωματωμένες στο διεθνές σύστημα πληρωμών είτε έχουν περιορισμένη ικανότητα να λαμβάνουν διασυνοριακές μεταφορές, όπως, επί παραδείγματι, η Συρία ή η Κούβα.

Ο Μπουκέλε ορθώς επιμένει στην ανάγκη αμφισβήτησης αυτού του συστήματος και στην ανάγκη παροχής εναλλακτικών λύσεων χαμηλού κόστους και χαμηλού κινδύνου. Ωστόσο, το Bitcoin δεν είναι ο σωστός τρόπος. Μπορεί να επιτρέπει στους χρήστες να μεταφέρουν αξία απευθείας και παγκοσμίως, χωρίς τη δαπανηρή διαμεσολάβηση τρίτων, ωστόσο, η μεταβλητότητά του το καθιστά, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ένα περιουσιακό στοιχείο – και ένα εξαιρετικά επικίνδυνο απόθεμα αξίας – και όχι ένα μέσο ανταλλαγής. Ο κίνδυνος ξαφνικής πτώσης της τιμής του συνεπάγεται ότι οι μετανάστες και οι οικογένειές τους στη χώρα καταγωγής τους δεν θα μπορούν ποτέ να είναι σίγουροι για το ποσό που θα μεταφέρεται.

Εντούτοις, αντί να απορρίψουμε την υιοθέτηση Bitcoin του Ελ Σαλβαδόρ ως ένα ακόμη παράδειγμα της τρέλας κρυπτογράφησης, θα πρέπει να σκεφτούμε τον λόγο για τον οποίο πολλοί άνθρωποι ανά τον κόσμο δέχονται με μεγάλη προθυμία τη χρήση κρυπτονομισμάτων για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς. Ίσως η απάντηση να έγκειται στο γεγονός ότι το τρέχον διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν τους εξυπηρετεί πολύ ή  ακόμη και καθόλου.

Καινοτομίες στο ψηφιακό χρήμα, όπως το κινητό χρήμα Μ-PESA στην Αφρική, έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο στα συστήματα πληρωμών πολλών αναπτυσσόμενων χωρών. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν περισσότερα βήματα με σκοπό την ανάπτυξη της υποδομής και τη θέσπιση των κατάλληλων κανονιστικών πλαισίων για την υποστήριξη του ψηφιακού χρήματος. Προς το παρόν, υπάρχει μία γενική ανομοιογένεια.

Χρειάζονται επειγόντως συντονισμένες διασυνοριακές πολιτικές για να διασφαλιστεί ότι το Bitcoin και οι παραλλαγές του κάνουν καλό στις αναπτυσσόμενες χώρες. Εάν ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας δεν υιοθετήσουν κρίσιμες μεταρρυθμίσεις και δεν καταστήσουν τις βασικές τραπεζικές υπηρεσίες διαθέσιμες σε όλους με χαμηλό κόστος, οι πολίτες και οι κυβερνήσεις θα προσελκύονται όλο και περισσότερο από τα Bitcoin ή και από άλλες εναλλακτικές λύσεις χαμηλού κόστους, υψηλού κινδύνου, οι οποίες παράλληλα θα θεωρούνται και «σκοτεινές» για την παραδοσιακή τραπεζική.

Η Paola Subacchi είναι καθηγήτρια Διεθνούς Οικονομίας στο Global Policy Institute του Πανεπιστημίου Queen Mary στο Λονδίνο (QMUL) και συγγραφέας, με πιο πρόσφατό της έργο το The Cost of Free Money.