Συμπεριφορά της Αγέλης και Κρυπτονομίσματα

Η έρευνα του Fama (1965) αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της θεωρίας των αποτελεσματικών αγορών, μιας θεωρίας που από το 1970 και μετά κυριάρχησε στον κλάδο της χρηματοοικονομικής επιστήμης, και λειτουργεί κάτω από τη βασική προϋπόθεση πως ένας ικανός αριθμός “homo-economicus” επενδυτών δρουν ανεξάρτητα μεταξύ τους με σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους.

“Homo-economicus” ή πιο δόκιμα ορθολογικός επενδυτής, σύμφωνα με τον Muth (1961), είναι ο επενδυτής ο οποίος συμπεριφέρεται βάση των κανόνων ισορροπίας της οικονομικής θεωρίας.

Επομένως, για δεκαετίες η χρηματοοικονομική επιστήμη βασίστηκε επάνω στη βασική υπόθεση ότι οι επενδυτές λειτουργούν ορθολογικά και δεν παρεκκλίνουν συστηματικά από αυτή τη συμπεριφορά.

Ωστόσο η πάροδος του χρόνου και η εξέλιξη των εμπειρικών τρόπων μελέτης έχουν καταδείξει ότι οι επενδυτικές επιλογές των ατόμων δεν είναι πάντα ορθολογικές και καθοδηγούνται από τη ψυχολογία και εν γένει ευριστικούς κανόνες.

Εξαιτίας αυτής της αδυναμίας της παραδοσιακής οικονομικής θεωρίας να εξηγήσει τη συμπεριφορά των επενδυτών, δημιουργήθηκε ένας νέος κλάδος, η συμπεριφορική χρηματοοικονομική.

Μέσα σε αυτή εντάσσεται και η αγελαία συμπεριφορά (herding behavior), η οποία θεωρεί ότι τα άτομα έχουν τη τάση να ακολουθούν άκριτα και να ταυτίζουν τις επενδυτικές τους αποφάσεις σύμφωνα με αυτές του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο λειτουργούν.

“Collective fear stimulates herd instinct, and tends to produce ferocity

toward those who are not regarded as members of the herd.”

– Bertrand Russell, Unpopular Essays

Ένας τρόπος να οριστεί η αξία ενός αντικειμένου ή μιας υπηρεσίας είναι το τι είναι διατεθειμένη να πληρώσει η αγορά για αυτό.

Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το φαινόμενο στα μέσα της δεκαετίας του 1600 στην Ολλανδία με την αγορά της τουλίπας. Ακριβώς πριν την κατάρρευση και το αποκορύφωμα της αγοράς, οι σπανιότεροι βολβοί τουλίπας διαπραγματεύονταν έως και έξι φορές τον ετήσιο μισθό του μέσου εργαζομένου. Έτσι, καθώς η τιμή παρουσίαζε μια έντονη αυξητική τάση, δημιουργήθηκε η πεποίθηση ότι η τιμή δεν θα σταματούσε ποτέ να αυξάνεται, και συνέχισαν να επενδύουν σε τουλίπες πιστεύοντας ακράδαντα, λόγω της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, ότι θα μπορούσαν να τις πουλήσουν μελλοντικά σε υψηλότερη τιμή.

Στις αρχές του 2017 η μέση τιμή ανταλλαγής μιας μονάδας Bitcoin (BTC) ανερχόταν περίπου στα 1.000 δολάρια με την συνολική αξία της αγοράς των κρυπτονομισμάτων να ανέρχεται στα 17 δισεκατομμύρια δολάρια. Λίγους μήνες μετά, το Δεκέμβριο του ίδιου έτους η τιμή του BTC εκτοξεύτηκε στα 19.000 δολάρια με την αξία της συνολικής αγοράς να ανέρχεται στα 800 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι μέρες που ακολούθησαν αυτό το ιστορικό υψηλό της αγοράς των κρυπτονομισμάτων, με μαζικές πωλήσεις και πανικό των επενδυτών της αγοράς, οδήγησαν στη «κατάρρευση» της.

Τα επόμενα τρία χρόνια και μέχρι τα τέλη του 2020 η αξία της αγοράς κινήθηκε σε ένα εύρος μεταξύ 100-400 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις αρχές όμως τους 2021 υπήρξε ακόμα ένα ιστορικό υψηλό της αγοράς των κρυπτονομισμάτων με το BTC να φτάνει να ανταλλάσσεται στη τιμή των 63.503 δολαρίων και τη συνολική αξία της αγοράς να αγγίζει τα 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή η έξαρση της αγοράς τροφοδοτήθηκε κυρίως από τη συμπεριφορά της αγέλης όπως την εξηγήσαμε παραπάνω με νέους επενδυτές να σπεύδουν να εισέλθουν στην αγορά των κρυπτονομισμάτων επιδιώκοντας έναν άμεσο πολλαπλασιασμό των χρημάτων τους. Για ακόμα όμως μια φορά η αγορά έδειξε την τάση της να διορθώνεται παρουσιάζοντας μέχρι και σήμερα μια συνολική πτώση 50%.

Επάνω σε αυτό το φαινόμενο και συμπεριφορά βασίστηκαν διάφορες μελέτες στη παγκόσμια ακαδημαϊκή βιβλιογραφία (Ballis and Drakos, 2020; Vidal-Tomás et al., 2020) οι οποίες έδειξαν εμπειρικά, ότι πράγματι η αγορά των κρυπτονομισμάτων διέπεται από την συμπεριφορά της αγέλης ανά περιόδους, οδηγώντας το άτομο/επενδυτή να επηρεάζεται από τον κοινωνικό επενδυτικό περίγυρο και να «μιμείται» τη φαινομενικά ασφαλή συμπεριφορά της πλειοψηφίας.

* Κωνσταντίνος Δράκος, Αντιπρύτανης Οικονομικού Προγραμματισμού & Υποδομών, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Επιστημονικός Υπεύθυνος του Προγράμματος Εκπαίδευσης “Cryptocurrencies: Economic and Financial Aspects” του ΚΕΔΙΒΙΜ ΟΠΑ

* Αντώνης Μπαλλής, Διδάκτωρ Χρηματοοικονομικής, Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών