Ανοίγει νέος δρόμος για την επίτευξη ανοσίας στην ελονοσία

Ένα πειραματικό εμβόλιο κατά της ελονοσίας που περιέχει ζωντανά παράσιτα κατάφερε να προστατεύσει σχεδόν όλους τους συμμετέχοντες σε μια μικρή κλινική μελέτη.

Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature, αφορούσε ένα εμβόλιο που περιείχε ζωντανά παράσιτα Plasmodium falciparum, μαζί με φάρμακα που θα μπορούσαν να σκοτώνουν όσα παράσιτα καταφέρουν να φτάσουν στο ήπαρ ή περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος και προκαλέσουν συμπτώματα ελονοσίας. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη, τρεις μήνες αργότερα μολύνθηκαν σκόπιμα με ελονοσία προκειμένου να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου.

Ο εμβολιασμός προστάτευε το 87,5% των συμμετεχόντων που μολύνθηκαν μετά από τρεις μήνες με το ίδιο στέλεχος παρασίτου που χρησιμοποιήθηκε στον εμβολιασμό και το 77,8% αυτών που είχαν μολυνθεί με διαφορετικό στέλεχος. Το αποτέλεσμα είναι ενθαρρυντικό έναντι προηγούμενων προσπαθειών που είχαν χρησιμοποιήσει ζωντανά παράσιτα, όμως δεν είχαν απόδοση έναντι διαφορετικών στελεχών.

Η μελέτη έδωσε επίσης σημαντικές πληροφορίες για το πώς μπορεί να επιτευχθεί η ανοσία κατά της ελονοσίας, σημείωσε ο Πέδρο Αλόνσο, διευθυντής του Παγκόσμιου Προγράμματος Ελονοσίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στη Γενεύη της Ελβετίας. Και πρόσθεσε: «Συμβάλλει σημαντικά στην επιστήμη των εμβολίων. Δεν μπορώ να εξηγήσω πόσο σημαντικό είναι αυτό, επειδή ο τομέας των εμβολίων κατά της ελονοσίας έχει παραμεληθεί εδώ και πολύ καιρό».

Πρωτεΐνες και παράσιτα

Πολλά εμβόλια ελονοσίας βρίσκονται σε εξέλιξη. Το πιο προηγμένο – RTS, S – έχει δοθεί σε περισσότερα από 650.000 παιδιά στο πλαίσιο ενός πιλοτικού προγράμματος σε τρεις αφρικανικές χώρες για την αξιολόγηση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητάς του, καθώς και της διανομής του.

Ένα άλλο εμβόλιο, που ονομάζεται R21, αποδείχθηκε πρόσφατα ότι ήταν έως και 77% αποτελεσματικό σε μια μελέτη 450 μικρών παιδιών, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται μεγαλύτερη μελέτη.

Και τα δύο χρησιμοποιούν την ίδια πρωτεΐνη ελονοσίας, που ονομάζεται πρωτεΐνη περσποροζωΐτη, για να προκαλέσουν αντίδραση του ανοσοποιητικού. Αυτή η πρωτεΐνη βρίσκεται στο εξωτερικό του παρασίτου, όταν αυτό εισέρχεται για πρώτη φορά στο ανθρώπινο σώμα από τους σιελογόνους αδένες μολυσμένων κουνουπιών.

Για δεκαετίες, οι ερευνητές προσπάθησαν να βρουν τρόπους να χρησιμοποιήσουν ολόκληρους σποροζωίτες ως εμβόλια: πολλά εμβόλια κατά των ιών, για παράδειγμα, έχουν χρησιμοποιήσει εξασθενημένους ολόκληρους ιούς και η προσέγγιση προσφέρει στο ανοσοποιητικό σύστημα πολλούς στόχους, και όχι μόνο μία πρωτεΐνη. Όμως για την ελονοσία, η επιτυχία ήταν περιορισμένη. Μία μελέτη που χρησιμοποιούσε σπορόζωα εξασθενημένα από ακτινοβολία είχε αποτελεσματικότητα μόλις 20% όταν οι εμβολιασθέντες προσβλήθηκαν από διαφορετικό στέλεχος του παρασίτου.

Μερικοί επιστήμονες έχουν απαντήσει ότι ένα ζωντανό παράσιτο μπορεί να προκαλέσει ισχυρότερες ανοσολογικές αντιδράσεις επειδή μπορεί να αναπαραχθεί μέσα στο σώμα, παράγοντας περισσότερες ξένες πρωτεΐνες στη διαδικασία. Η Σάρα Χίλι και ο Πάτρικ Ντάφι, που εργάζονται για την ανάπτυξη εμβολίων κατά της ελονοσίας, και οι δύο εργάζονται για εμβόλια κατά της ελονοσίας στο Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ στη Bethesda, του Maryland, αναζητούν τρόπους για να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα αυτής της προσέγγισης.

Στην τελευταία κλινική μελέτη στην οποία συμμετείχαν 42 άτομα, οι ερευνητές επιχείρησαν την ένεση με ζωντανά σπορόζωα στους συμμετέχοντες. Και επιπλέον, έδωσαν και φάρμακα στους ασθενείς, εφόσον το παράσιτο έφτανε στο ήπαρ ή στο αίμα, και συνέχιζε να μολύνει το αίμα των ασθενών προκαλώντας και συμπτώματα της ασθένειας. Αυτή η προσέγγιση λειτούργησε καλά, όχι μόνο έναντι του ίδιου στελέχους του παρασίτου που χρησιμοποιήθηκε στον εμβολιασμό, αλλά και έναντι ενός άλλου στελέχους, που βρέθηκε στη Νότια Αμερική. Μια μελέτη πεδίου που ελέγχει το εμβόλιο σε ενήλικες, βρίσκεται σε εξέλιξη στο Μάλι.

Προκλητική αναβάθμιση

Τα αποτελέσματα της δοκιμής είναι πολλά υποσχόμενα, αλλά η παραγωγή εμβολίων με ολόκληρα σπορόζωα στην κλίμακα που απαιτείται για την καταπολέμηση της ελονοσίας θα αποτελούσε πρόκληση. Τα σπορόζωα πρέπει να συλλέγονται από σιελογόνους αδένες κουνουπιών και στη συνέχεια να αποθηκεύονται σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες, κάνοντας δύσκολη τη διανομή σε περιοχές με περιορισμένους πόρους. Κανένα εμβόλιο δεν έχει παραχθεί ποτέ μαζικά χρησιμοποιώντας κουνούπια. Ο Alonso θυμάται κάποιον που τον ρώτησε για την πιθανότητα πριν από χρόνια: «Είναι μια τρελή ιδέα», είχε απαντήσει.

Παρόλα αυτά, η Sanaria, μια εταιρεία βιοτεχνολογίας στο Rockville του Maryland, εργάζεται για να κάνει τα εμβόλια σποροζώων πιο πρακτικά. Η εταιρεία, η οποία συνεργάστηκε στη μελέτη των εμβολίων, μπορεί τώρα να παράγει μεγάλες ποσότητες σποροζώων και αναζητά τρόπους να το κάνει χωρίς κουνούπια. «Είναι εκπληκτικό αυτό που έχει επιτευχθεί από την άποψη της επιστήμης και των τεχνολογιών που έχουν αναπτυχθεί στην πορεία», λέει ο Alonso. Η εταιρεία συνεργάζεται επίσης με ερευνητές για να χρησιμοποιήσει τεχνικές επεξεργασίας γονιδίων όπως το CRISPR-Cas9 για τη γενετική αποδυνάμωση του παρασίτου, έτσι ώστε να μπορεί να ενίεται ζωντανά χωρίς την ανάγκη πρόσθετων φαρμάκων. Ένα επεξεργασμένο σπορόζωο μπορεί να αναπαραχθεί ορισμένες φορές και στη συνέχεια να πεθάνει, προτού προλάβει να προκαλέσει συμπτώματα.

Τελικά, για την καταπολέμηση της ελονοσίας πιθανότατα θα χρειαστούν αρκετές παραλλαγές του εμβολίου, λέει ο Ντάφι, συμπληρώνοντας ότι δεν θα υπάρχει πιθανότατα μόνο ένα εμβόλιο.

«Μέχρι τώρα, τα μέτρα ελέγχου της ελονοσίας, που περιλαμβάνουν κουνουπιέρες και προληπτική λήψη φαρμάκων έχουν σώσει πάνω από 7 εκατομμύρια ζωές και έχουν αποτρέψει 1,5 δισεκατομμύρια κρούσματα ελονοσίας την τελευταία δεκαετία. Αλλά αυτά τα μέτρα αντιμετωπίζουν προβλήματα επειδή αναπτύσσεται ανθεκτικότητα των κουνουπιών στα εντομοκτόνα, ανθεκτικότητα της νόσου στα φάρμακα και ο πληθυσμός αυξάνεται. Κάθε χρόνο 400.000 άνθρωποι πεθαίνουν από την ελονοσία και οι περισσότεροι είναι παιδιά. Έχουμε φτάσει σε ένα απαράδεκτα υψηλό επίπεδο κι αν δεν βρεθεί το εμβόλιο, θα είναι πολύ δύσκολο να δούμε κάποια πρόοδο» καταλήγει ο Πέδρο Αλόνσο.