Η ευκαιρία μετασχηματισμού της οικονομίας

Δίνοντας έναν συμβολισμό στην πρωτόγνωρη κατάσταση που ζει η ανθρωπότητα τον τελευταίο ενάμιση χρόνο θα λέγαμε ότι βρισκόμαστε στον τελευταίο δύσκολο γύρο ενός αγώνα απέναντι σε έναν απρόβλεπτο αντίπαλο. Χωρίς ίχνος καθησυχασμού απομένουν αρκετά εμπόδια, μέχρι την οριστική διαφυγή από τον κίνδυνο, που συσχετίζονται κυρίως με την πρόοδο των εμβολιασμών σε παγκόσμια κλίμακα και ιδιαίτερα στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Μια αποτελεσματική λύση στο συγκεκριμένο ζήτημα θα ήταν ο συντονισμός μιας προσπάθειας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για την πρόσβαση στα εμβόλια των πολιτών αυτών των χωρών και η ανάληψη του απαιτούμενου κόστους από τα πιο πλούσια κράτη. Η πρόσφατη ιστορική εξέλιξη στο πλαίσιο του G7 για την εταιρική φορολόγηση αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας για περαιτέρω διεθνείς συμφωνίες γύρω από θέματα παγκόσμιας εμβέλειας. Ενδεχομένως ένα από τα θετικά κληροδοτήματα της πανδημίας να αποτελεί η αλλαγή της στάσης ισχυρών χωρών για την αναζήτηση και εύρεση κοινών υποσυνόλων δράσεων και πολιτικών για την επίλυση κρίσιμων κοινού ενδιαφέροντος θεμάτων. Αναμφίβολα η προσέγγιση της κυβέρνησης Biden αποτελεί τον καθοριστικότερο παράγοντα της παρατηρούμενης θετικής αλλαγής.

Πέραν του υγειονομικού σκέλους, το ενδιαφέρον στρέφεται στην επόμενη ημέρα της παγκόσμιας οικονομίας και στην προσπάθεια επούλωσης των πληγών της πανδημικής κρίσης. Η διαφοροποίηση της προσέγγισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο είχε ως συνέπεια τη λήψη σημαντικών αποφάσεων όπως η αναστολή της εφαρμογής του Συμφώνου Σταθερότητας, η χαλάρωση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων και η δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ). Οι δύο πρώτες αποφάσεις συνδυαστικά με την ασκούμενη νομισματική πολιτική από την ΕΚΤ είχαν ως αποτέλεσμα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε εκτεταμένα δημοσιονομικά προγράμματα στήριξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων, που αποδείχθηκαν αρκούντως αποτελεσματικά, ωστόσο οδήγησαν στη σημαντική αύξηση των ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους.

Παρ’ όλα αυτά, μια ενδιαφέρουσα θετική εξέλιξη ήταν η συγκράτηση του κόστους δανεισμού των κρατών, απόρροια των παρεμβάσεων της ΕΚΤ στη δευτερογενή αγορά ομολόγων. Το ζήτημα του μελλοντικού δημοσιονομικού πλαισίου θα αποτελέσει ένα από τα κρίσιμα πεδία πολιτικών συγκρούσεων αλλά και συγκλίσεων το προσεχές διάστημα και είναι ανάγκη να διαμορφώσουμε μια εθνική θέση. Προσωπική άποψη είναι η αναγκαιότητα μεταρρύθμισης του Συμφώνου Σταθερότητας αποσκοπώντας στην εύρεση ισορροπίας μεταξύ της βιώσιμης ανάπτυξης, της μείωσης των ανισοτήτων, της σύγκλισης των ευρωπαϊκών οικονομιών, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και της σταθεροποίησης των δημόσιων οικονομικών.

Για την επίτευξη των επιμέρους αναπτυξιακών στόχων και της επούλωσης των συνεπειών της πανδημίας το ΤΑΑ έχει κεντρικό ρόλο τόσο συνολικά για την ευρωπαϊκή οικονομία όσο και – το κυριότερο – για την κάθε χώρα μέλος ξεχωριστά. Ο συνδυασμός μεταρρυθμίσεων και έργων αποτελεί το κλειδί για την επίτευξη των στόχων της καταγραφής υψηλότερων ρυθμών ανάπτυξης και της αλλαγής του παραγωγικού προτύπου.

Από τη μελέτη της προτεινόμενης κατανομής των διαθέσιμων πόρων προκύπτει ότι το ελληνικό σχέδιο ενσωματώνει δύο βασικούς στόχους που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της πράσινης μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Ωστόσο υστερεί στην επίτευξη του τρίτου πυλώνα που αφορά την κοινωνική συνοχή.
Στοιχείο κριτικής αποτελεί επίσης το γεγονός ότι δεν προηγήθηκε ο απαραίτητος διάλογος με τη συμμετοχή του επιστημονικού και πολιτικού προσωπικού της χώρας. Διάλογος που θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμος για την ενσωμάτωση προτάσεων-λύσεων ούτως ώστε το τελικό πλάνο να έχει μια ευρύτατη συναίνεση και ενδεχομένως τη μορφή ενός κοινού εθνικού σχεδίου.

Στην κυβερνητική πρόταση υπάρχουν αρκετά σημεία που συγκεντρώνουν τη συμφωνία και κομμάτων της αντιπολίτευσης, αν ανατρέξουμε στις αντίστοιχες προτάσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας. Για παράδειγμα τα έργα υποδομών, η αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις, η απολιγνιτοποίηση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του δημόσιου τομέα κ.ά. σαφώς αποτελούν πεδία όπου η πλειοψηφία συνηγορεί για την αναγκαιότητά τους. Αντίστοιχα το έλλειμμα που καταγράφεται στη συνείδηση πολιτών και πολιτικών για μεταρρυθμίσεις όπως η επιτάχυνση της δικαιοσύνης και η μείωση της γραφειοκρατίας είναι κατά κοινή διαπίστωση διαχρονικό.

Σημαντικές διαφοροποιήσεις καταγράφονται στο σκέλος των μεταρρυθμίσεων ως αποτέλεσμα των διαφορετικών προσεγγίσεων με αφετηρία το ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο της κάθε πλευράς. Παράδειγμα το έλλειμμα συνεκτικής πολιτικής – που παρατηρείται στο κατατεθειμένο πλάνο για τη μείωση των ανισοτήτων, την περιφερειακή σύγκλιση και τον μετασχηματισμό της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας – οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους. Αφενός στην προτεραιοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων και της υποχρεωτικότητας ικανοποίησης αμιγώς τραπεζικών κριτηρίων για τη χρηματοδότηση των έργων και αφετέρου στην επιλογή μεταρρυθμίσεων με συγκεκριμένο ιδεολογικό βάρος. Παράδειγμα το κατατεθειμένο νομοσχέδιο για τα εργασιακά αποτελεί απόδειξη της ιδεολογικής πεποίθησης του κυβερνώντος κόμματος ότι η περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων θα συμβάλει στην ενίσχυση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Τα δεδομένα όμως των τελευταίων δεκαετιών δείχνουν την περιορισμένη επίδραση τέτοιων πολιτικών και την ταυτόχρονη πρόκληση προβλημάτων όπως η επιδείνωση των εισοδημάτων και η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ωστόσο αποτελεί κοινή ομολογία ότι το ΤΑΑ αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία για την ελληνική οικονομία προκειμένου να μετασχηματιστεί και να επιτύχει ρυθμούς ανάπτυξης που θα καλύψουν τις απώλειες του ΑΕΠ που καταγράφηκαν από το 2008, έτος όπου ξεκίνησε η μακρά δύσκολη περίοδος για τη χώρα. Ερωτηματικό και ταυτόχρονα πρόκληση αποτελεί η ικανότητα της δημόσιας διοίκησης να απορροφήσει με ταχύτητα και διαφάνεια τους ευρωπαϊκούς πόρους.

Αποτελεί κρίσιμο ζήτημα και ερώτημα εάν τα επιλεγμένα έργα έχουν την απαιτούμενη πολλαπλασιαστική επίδραση στην οικονομία, αντιστρέφοντας με θετικό τρόπο την αντίστοιχη συζήτηση της περιόδου 2011-2013 σχετικά με τον δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή των ληφθέντων μέτρων. Είναι καθήκον της κυβέρνησης να ενημερώσει σχετικά για τη μεθοδολογία επιλογής έργων και μεταρρυθμίσεων ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων χωρών που έχουν αναρτήσει δημοσίως τις αντίστοιχες προτάσεις τους.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι όλοι επιθυμούν οι διαθέσιμοι πόροι να συμβάλουν στον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας και στην ανάκτηση της ελκυστικότητάς της προκειμένου να βελτιώσει το μερίδιό της στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας.

Ο κ. Δημήτρης Λιάκος είναι οικονομολόγος, πρώην υφυπουργός.