Ανταρσία Πολωνίας και Ουγγαρίας – Θα… ξηλωθεί το πουλόβερ της «ενωμένης Ευρώπης»;

«Εάν στην κυβέρνηση της Πολωνίας δεν αρέσουν οι υποχρεώσεις που συνεπάγεται η ιδιότητα του μέλους της ΕΕ, τότε θα πρέπει να προετοιμαστεί να αποχωρήσει. Οι περισσότεροι Πολωνοί θα αντιδράσουν σε αυτή την ιδέα, γνωρίζοντας ότι η ένταξη στην ΕΕ έχει συμβάλλει στην επιτυχία της χώρας τους. Όμως, οι ενέργειες της κυβέρνησής τους θα έχουν κόστος, είτε έτσι είτε αλλιώς».

Έτσι καταλήγει το κεντρικό άρθρο των Financial Times, σχολιάζοντας τη νέα ρήξη της Βαρσοβίας με τις Βρυξέλλες, μετά την απόφαση του Συνταγματικού  Δικαστηρίου της Πολωνίας ότι η νομοθεσία της ΕΕ δεν είναι ανώτερη της εθνικής – κάτι που, όπως όλα δείχνουν, θα οδηγήσει σε κυρώσεις.

«Η Πολωνία έχει εμπλακεί σε μια νομική διαμάχη με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αναφορικά με την εγκυρότητα των μεταρρυθμίσεων στο σύνταγμα και τη δικαιοσύνη που προωθεί το συντηρητικό κυβερνόν κόμμα. Μια διαμάχη η οποία θα μπορούσε να πυροδοτήσει το σενάριο της εξόδου της Πολωνίας από την ΕΕ», είναι και η σχετική αναφορά που κάνει το γαλλικό France 24 με την ίδια αφορμή.

Εκτός από «καπνό», υπάρχει και «φωτιά»

Την ίδια στιγμή, επιστρέφοντας από την ευρωπαϊκή στην πολωνική πολιτική σκηνή, ο πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου και επικεφαλής του ΕΛΚ, Ντόναλντ Τουσκ, επιχειρεί να σημάνει συναγερμό. Όπως δήλωσε την Παρασκευή στην πρώτη του τηλεοπτική συνέντευξη μετά τη δημοσιοποίηση της απόφασής του, είναι αποφασισμένος να κάνει «τα πάντα» προκειμένου η Πολωνία να παραμείνει εντός της ΕΕ.

Προφανώς, δεν μπορεί να πρόκειται για συμπτώσεις. Ο «καπνός» είναι αρκετός και βγαίνει από πολλά μέτωπα, κάτι που σημαίνει πως σίγουρα υπάρχει και «φωτιά». Με άλλα λόγια: Υπάρχει σοβαρό ζήτημα στις σχέσεις της Πολωνίας με την ΕΕ και η παραμονή της στην Ένωση – όπου εντάχθηκε την 1^η Μαΐου 2004 – δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον πιο στενό της εταίρο στην Ευρώπη, που δεν είναι άλλος από την Ουγγαρία. Η στάση, άλλωστε, του Βίκτορ Ορμπάν και της κυβέρνησής του σε μια σειρά θέματα – από το προσφυγικό-μεταναστευτικό μέχρι τα δικαιώματα των LGBTQ+ και από τις σχέσεις με τη Ρωσία μέχρι τους εμβολιασμούς – δεν αφήνει πολλά περιθώρια παρανοήσεων.

Πρακτικά, έστω κι αν στην Ουγγαρία δεν υπάρχει – μέχρι στιγμής – ανάλογη ετυμηγορία του δικού της ανώτατου δικαστηρίου, είναι φανερό πως η Βουδαπέστη θεωρεί το εθνικό δίκαιο και τα δικά της συμφέροντα ανώτερα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Οι Βρυξέλλες, μάλιστα, έχουν επίσης εκκινήσει διαδικασία κατά και της συγκεκριμένης χώρας, για παραβίαση του δικαίου και των αρχών της ΕΕ.

Εμπρός στον δρόμο του Brexit;

Τι συμβαίνει, λοιπόν; Μήπως η πόρτα που άνοιξε το Ηνωμένο Βασίλειο με την αποχώρησή του αποτελεί δέλεαρ και για άλλα κράτη-μέλη; Μήπως, μετά από έξι και πλέον δεκαετίες διευρύνσεων, έχουμε μπει σε μια διαδικασία συρρίκνωσης της ΕΕ, στην οποία ο τελευταίος (που δεν ξέρουμε ποιος θα είναι) καλείται να… κλείσει την πόρτα;

Το σίγουρο είναι πως εάν το πουλόβερ συνεχίσει να ξηλώνεται, τότε δεν θα σταματήσει στην Πολωνία. Ενδεχομένως ούτε και στην Ουγγαρία, μιας και στην ίδια ακριβώς γραμμή κινούνται τουλάχιστον άλλες δύο χώρες – Τσεχία και Σλοβακία – οι οποίες ανήκουν επίσης στην «Ομάδα του Βίζεγκραντ». Ίσως δε στην πορεία να «φλερτάρουν» με αυτό το ενδεχόμενο και οι Σλοβένοι, οι Βούλγαροι και οι Ρουμάνοι και ποιος ξέρει ποιοι άλλοι.

Σε μια τέτοια περίπτωση, η πορεία της ΕΕ και της «ενωμένης Ευρώπης» θα αρχίσει να μοιάζει με την «απίστευτη ιστορία του… Μπέντζαμιν Μπάτον». Ακόμη όμως κι αν αυτό δεν συμβεί – κάτι που, για την ώρα, παραμένει το πιο πιθανό σενάριο – το πρόβλημα είναι ήδη μεγάλο και θα μεγαλώσει περαιτέρω.

Όσο για το τι μπορεί να γίνει προκειμένου να αλλάξει η κατάσταση, ο Τουσκ ήταν απολύτως ειλικρινής στην προαναφερθείσα συνέντευξή του: «Πιθανότατα, τα χρήματα της ΕΕ και η φιλοευρωπαϊκή διάθεση που συνεχίζει να υπάρχει στις τάξεις των ψηφοφόρων του PiS (το πολωνικό κυβερνόν κόμμα) είναι τα μόνα φρένα που μπορούν να αποτρέψουν το ίδιο και τον Κατσίνσκι (ιδρυτή και ηγέτη του PiS) από το να εγκαταλείψουν τελικώς την ΕΕ», είπε.

Πολλά κρίνονται στα λεφτά

Υπάρχουν, όμως, λεφτά; Και μάλιστα, τόσα που να κάνουν Βαρσοβία, Βουδαπέστη και τους συμμάχους τους να «βγάλουν τον σκασμό»; Να αποδεχτούν ότι, τρεις δεκαετίες μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του «ανατολικού μπλοκ», θα υπάρχουν κάποιοι άλλοι που θα κάνουν κουμάντο για λογαριασμό τους; Να γίνουν πιο «Ευρωπαίοι» στις συνήθειές τους και τη συμπεριφορά τους από ό,τι επιτρέπουν οι εθνικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές τους παραδόσεις;

Η αλήθεια είναι ότι τα χρήματα του προϋπολογισμού και του Ταμείου Ανάκαμψης που αναλογούν στις χώρες αυτές δεν είναι αμελητέα. Η εκταμίευσή τους, όμως, προϋποθέτει ότι θα υπογράψουν πιστοποιητικό… ευρωπαϊκών φρονημάτων και ότι, στο εξής, δεν θα προβάλουν ιδιαίτερες απαιτήσεις και θα αρκούνται σε δεύτερο και συμπληρωματικό ρόλο – κι αυτό δεν είναι κάτι που «καταπίνεται» εύκολα.

Από την άλλη, έχουν εναλλακτικές λύσεις και ποιες είναι αυτές; Η αλήθεια είναι πως έχουν. Με την ολοκλήρωση του Brexit και τις γενικότερες γεωπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, είναι φανερό πως η «τράπουλα» ξαναμοιράζεται, παλιές συμμαχίες αναθεωρούνται και νέες συγκροτούνται.

Τα προμηνύματα της «καταιγίδας»

Η απόφαση της Ελβετίας να προκαλέσει «διαζύγιο» με την ΕΕ, η επίθεση γοητείας Κίνας και Ρωσίας, η παρουσία των ΗΠΑ που κινούνται σε αρκετές περιπτώσεις ανταγωνιστικά έναντι της ΕΕ και των παραδοσιακών της δυνάμεων και, βεβαίως, η ύπαρξη μιας Βρετανίας που στο παρελθόν ήταν ο μεγάλος τους σύμμαχος και αποτελεί πλέον «ελεύθερο πουλί» – όλα αποτελούν δεδομένα που μπορούν να καθορίσουν τις εξελίξεις.

Τα επόμενα χρόνια θα είναι εξαιρετικά κρίσιμα για το μέλλον του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και η ΕΕ – το ξαναλέμε – δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια, ούτε αυτή που φαντάστηκαν όσοι θέλησαν να εισέλθουν σε αυτήν.