Μήπως μπήκαμε σε μια νέα φάση της κλιματικής αλλαγής;

Την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου, εκτός απροόπτου, η Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή θα δώσει στη δημοσιότητα μια γιγάντια αναφορά για την κλιματολογική κατάσταση του πλανήτη. Είναι η έκτη παρόμοια ανάλυση που εκπονείται σε διάστημα 31 ετών. Και όπως οι υπόλοιπες πέντε, θα συνιστά μια σαρωτική επιστημονική αξιολόγηση για το πώς και το γιατί υπερθερμαίνεται ο πλανήτης.

Εχει ωστόσο η μελέτη αυτή μια διαφορά. Δημοσιεύεται σε μια συγκυρία κατά την οποία οι επιπτώσεις από τη μεταβολή του κλίματος καθίστανται βάναυσα προφανείς, όχι μόνο στους μακρινούς παγετώνες των Ιμαλαΐων ή στους πάγους του Αρκτικού Ωκεανού, αλλά μπροστά στα τρομαγμένα μάτια των ανθρώπων. Διότι τις τελευταίες τέσσερις εβδομάδες καταστροφικές πυρκαγιές κατέκαψαν και ουσιαστικά έσβησαν ένα ολόκληρο καναδικό χωριό από το χάρτη, αφού η θερμοκρασία στη χώρα κατέρριψε το εθνικό ρεκόρ φτάνοντας τους 49,6 βαθμούς Κελσίου. Πλημμύρες σάρωσαν σαν τσουνάμι γερμανικές πόλεις, παρασέρνοντας τα αυτοκίνητα σαν να επρόκειτο για πέτρες. Τρομοκρατημένοι Κινέζοι επιβάτες του μετρό έβλεπαν τη στάθμη του νερού να φτάνει μέχρι το στήθος τους καθώς μέσα σε ένα τριήμερο έπεσε όση βροχή πέφτει σχεδόν σε ένα έτος.

Ανησυχητικά ερωτήματα

Πολλά από τα συμβάντα αυτά είχαν προβλεφθεί. Οι επιστήμονες εδώ και χρόνια προειδοποιούσαν ότι η αύξηση της θερμοκρασίας της γης θα οδηγούσε σε περισσότερα ακραία καιρικά φαινόμενα. Και όμως, η συχνότητα και η σοβαρότητα αυτών των περιστατικών εγείρει ανησυχητικά ερωτήματα: εισερχόμαστε μήπως σε μια περίοδο μη-γραμμικής κλιματικής αλλαγής, κατά την οποία οι θερμοκρασίες και τα ακραία φαινόμενα δεν αυξάνονται σταδιακά αλλά προκύπτουν αναπάντεχα, πιο συχνά και με μεγαλύτερη σφοδρότητα; Και πώς θα βεβαιωθούμε αν βρισκόμαστε όντος σε τέτοια φάση;

Μια σύντομη απάντηση είναι ότι οι επιστήμονες είναι διχασμένοι για το αν έχει ξεκινήσει ήδη μια πιο επικίνδυνη φάση μη-γραμμικής αλλαγής. «Δεν πιστεύω ότι είναι σωστό να βγάζουμε συμπεράσματα από αυτά που βλέπουμε, ωστόσο υπάρχει κόσμος που υποστηρίζει ότι κάτι όντως έχει αλλάξει», δηλώνει ο Μάικλ Μαν, διευθυντής του Κέντρου Επιστημών του Γήινου Συστήματος στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια. «Δεν είναι τόσο το ότι η κλιματική αλλαγή από μόνη της εξελίσσεται ταχύτερα από το αναμενόμενο. Η αύξηση της θερμοκρασίας είναι ανάλογη με τα μοντέλα προγνώσεων εδώ και δεκαετίες. Το ζήτημα είναι το γεγονός ότι οι επιπτώσεις της εξέλιξης αυτής είναι μεγαλύτερες από όσο είχαν προβλέψει οι επιστήμονες», τόνισε ο Μαν.

Παραπλανητικά μοντέλα

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα ζήσαμε στα τέλη Ιουνίου με το παρατεταμένο κύμα καύσωνα που σάρωσε τον δυτικό Καναδά και τις βορειοδυτικές αμερικανικές Πολιτείες που βρέχονται από τον Ειρηνικό. Οι ανώτατες θερμοκρασίες, που παρέμεναν σταθερές επί δεκαετίες τα καλοκαίρια, ξεπεράστηκαν κατά 5 βαθμούς Κελσίου. «Είναι κάτι το εντυπωσιακό», λέει ο Μπράιαν Χόσκινς, πρόεδρος του Grantham Institute για την Κλιματική Αλλαγή στο Imperial College του Λονδίνου. «Για πολλά χρόνια υποστήριζα ότι οι προβολές που κάνουμε με τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν αυτό που θα έρθει αν είμαστε τυχεροί, διότι οι εξελικτική πορεία που διέγραφαν είναι πολύ ομαλή. Με βάση τα αποτελέσματα των μοντέλων, το κύμα καύσωνος που ζήσαμε δεν θα έπρεπε να είχε συμβεί».

Ο Γκέερτ Γιαν Βαν Όλντενμποργκ, ένας ερευνητής του κλίματος στην Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ολλανδίας, σημειώνει ότι «ο πρωτοφανής καύσωνας στη Βόρεια Αμερική κλόνισε την εμπιστοσύνη πολλών ερευνητών της κλιματικής αλλαγής». Αυτό σημαίνει ότι «όσα είχαμε συμπεράνει ως τώρα για το πώς τα κύματα καύσωνα συνδέονται με τη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας της γης, ίσως να μην ήταν σωστά», εξηγεί.

Ο Βαν Ολντενμποργκ μοιράζεται την ηγεσία του ομίλου επιστημόνων World Weather Attribution που συμπέραναν τον Ιούλιο ότι το κύμα καύσωνος που σάρωσε τη Βόρεια Αμερική θα ήταν «ουσιαστικά αδύνατο» να συμβεί δίχως την οφειλόμενη στον άνθρωπο κλιματική αλλαγή. Αυτός και οι συνάδελφοί του σχεδιάζουν τώρα μια ευρύτερη έρευνα που θα προσπαθήσει να απαντήσει στο ερώτημα αν τα φαινόμενα υποδηλώνουν ότι το κλίμα άρχισε να αλλάζει σε παγκόσμια κλίμακα κατά τρόπο μη-γραμμικό. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, τα καυσαέρια που εκλύουν τα αεροσκάφη ή η μετανάστευση πληθυσμών από τις ζώνες ξηρασίας του πλανήτη να προκαλούν αλλαγές που δεν είμαστε ακόμα σε θέση να αντιληφθούμε;

Η απειλή του ESLD

Θα είναι μια σημαντική μελέτη που θα θέσει επί τάπητος το ρόλο του επιστημονικού φαινομένου που ερευνητές, όπως η ιστορικός του Χάρβαρντ Ναόμι Ορέσκις, έχουν ονομάσει ESLD – Erring on the Side of Least Drama. Δηλαδή σφάλμα όσων δεν θέλουν να δραματοποιούν τα πράγματα. Διότι οι ειδικοί σε θέματα κλιματικής αλλαγής επιστήμονες κατηγορούνται συστηματικά ότι κατατρομοκρατούν τον κόσμο σημαίνοντας διαρκώς συναγερμούς. Αλλά η Ορέσκις και οι συνάδελφοί της σημείωναν σε μια αναφορά του 2012: «Οι θεμελιώδεις επιστημονικές αξίες της αντικειμενικότητας, του ορθολογισμού και της ψυχραιμίας οδήγησαν σε συντηρητικές προβολές αναφορικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, επηρεάζοντας ακόμα και τις αξιολογήσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή».

Και όμως, η αυτοσυγκράτηση αυτή δεν εμπόδισε την Επιτροπή να εξαγάγει δραματικά συμπεράσματα. Να σημειώσει, για παράδειγμα, ότι υπάρχουν «σημεία ανατροπής» ή σκαλοπάτια που, άπαξ και τα ξεπεράσουμε, οδηγούν σε δραστικές αλλαγές όπως είναι η απώλεια του φύλλου πάγου της Ανταρκτικής ή των τροπικών δασών του Αμαζονίου. Πράγματι, ένα προσχέδιο της νέας αναφοράς της Επιτροπής που διέρρευσε, δείχνει ότι η αναφορά αυτή θα καλύψει ίσως με μεγαλύτερες λεπτομέρειες τα νέα δεδομένα από όσο οι προηγούμενες αξιολογήσεις.

Παρά το ότι – ή ίσως επειδή – τα σενάρια αυτά είναι τόσο αποκαρδιωτικά, κάποιοι επιστήμονες έχουν αρχίσει να δίνουν πιο ελπιδοφόρες ιδέες. Ένα «σημείο ανατροπής», για παράδειγμα, ίσως αντισταθμιστεί από τη μη αναστρέψιμη πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην ηλεκτροκίνηση των αυτοκινήτων, στην εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και σε άλλα μέτρα για τον περιορισμό των εκπομπών άνθρακα. «Αυτή είναι μια αχτίδα αισιοδοξίας», σημειώνει ο Τιμ Λέντον, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Συστημάτων του Πανεπιστημίου του Έξετερ. Τον Ιούλιο του 2021, πάντως, η αχτίδα αυτή μοιάζει πολύ αμυδρή.