ESM – Τα 3 σενάρια ανάκαμψης

«Οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών αυξήθηκαν σε πρωτοφανή επίπεδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας καθώς τα εξαιρετικά επίπεδα αβεβαιότητας συνοδεύτηκαν από περιορισμούς που προκλήθηκαν από την πανδημία» αναφέρουν σε έκθεσή τους αναλυτές του ESM, στην οποία ποσοτικοποιούν τους παράγοντες που οδήγησαν στην εξαιρετική αύξηση των αποταμιεύσεων των νοικοκυριών και πώς αυτή μπορεί να καθορίσει την ταχύτητα της οικονομικής ανάκαμψης.

«Εάν συνεχιστεί η πρόοδος του εμβολίου και παραμείνουν σε ισχύ οι πολιτικές που ενθαρρύνουν την ταχύτερη δαπάνη των επιπλέον εξοικονομήσεων, θα μπορούσαμε να ανακτήσουμε τα επίπεδα ανάπτυξης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) πριν από την πανδημία νωρίτερα από ό, τι προβλέπεται σήμερα» τονίζουν.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, οι εξοικονομήσεις νοικοκυριών της ζώνης του ευρώ – έσοδα που δεν χρησιμοποιούνται για κατανάλωση – αυξήθηκαν σε πρωτοφανή επίπεδα, όπως συνέβη σε πολλές βιομηχανικές χώρες.

Το 2020, ο ετήσιος δείκτης αποταμίευσης στη ζώνη του ευρώ, αυξήθηκε κατά περίπου 7 ποσοστιαίες μονάδες (pp) σε περίπου 20% του διαθέσιμου εισοδήματος. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 1,400 τρισ. ευρώ σε εξοικονόμηση, ή ισοδύναμο περίπου με το 12% του ΑΕΠ της ζώνης του 2019. Όταν η πανδημία χτύπησε το δεύτερο τρίμηνο του 2020, οι αποταμιεύσεις αυξήθηκαν περισσότερο από 90% σε σύγκριση με το τέταρτο τρίμηνο του 2019. Ενώ το ποσοστό αποταμίευσης μειώθηκε το καλοκαίρι όταν χαλάρωσαν τα lockdown, αυξήθηκε ξανά στο 21,5% στις αρχές του 2021, ως αποτέλεσμα του δεύτερου κύματος αποκλεισμών το χειμώνα.

Τι οδήγησε στην άνευ προηγουμένου αύξηση των αποταμιεύσεων των νοικοκυριών

Οι δαπάνες και η αποταμίευση είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και τελικά εξαρτώνται από την εμπιστοσύνη των νοικοκυριών στο μέλλον. Οι προοπτικές εισοδήματος καθορίζουν κυρίως το ποσό των αποταμιεύσεων σε κανονικούς χρόνους. Ένα υψηλότερο εισόδημα οδηγεί συνήθως σε υψηλότερες αποταμιεύσεις. Σε περιόδους χαμηλότερου εισοδήματος, όπως κατά τη διάρκεια κρίσης, τα νοικοκυριά χρησιμοποιούν τις αποταμιεύσεις τους για να διατηρήσουν το επίπεδο κατανάλωσης. Ωστόσο, εάν το μελλοντικό εισόδημα είναι αβέβαιο λόγω του υψηλότερου κινδύνου ανεργίας, οι άνθρωποι καταναλώνουν λιγότερα και εξοικονομούν περισσότερα για προληπτικά κίνητρα.

Η πανδημία ήταν ασυνήθιστη καθώς εξαιρετικά επίπεδα αβεβαιότητας συνόδευσαν εξαιρετικούς περιορισμούς στις δυνατότητες δαπανών των νοικοκυριών. Η αβεβαιότητα για το πώς θα εξελιχθεί η πανδημία και η επίδρασή της στα άτομα έχει οδηγήσει σε ένα ιστορικά υψηλό επίπεδο εξοικονόμησης για προληπτικά κίνητρα. Το λοκντάουν περιόρισε την κατανάλωση καθώς οι περιορισμοί εμπόδισαν τους ανθρώπους να ψωνίζουν, να τρώνε έξω και να ταξιδεύουν και «ανάγκασε» τους ανθρώπους να εξοικονομήσουν περισσότερα, ενώ τα εκτεταμένα μέτρα πολιτικής απέτρεψαν μια απότομη πτώση του εισοδήματος των νοικοκυριών.

Δεδομένου ότι τα νοικοκυριά εξοικονόμησαν περισσότερο από τις κανονικές συνθήκες, συσσώρευσαν «απρογραμμάτιστο» πλούτο κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, το πλεόνασμα αποταμιεύσεων το 2020 ανήλθε σε περίπου 600 δισεκατομμύρια ευρώ, ισοδύναμο με το 5% του ΑΕΠ του 2019 ή το 8% του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών. Περίπου το 45% αυτού του ποσού ήταν αναγκαστική αποταμίευση και το υπόλοιπο μέρος ήταν προληπτικό.

Τα πρότυπα αποταμίευσης και δαπανών θα διαμορφώσουν την ανάκαμψη

Όσον αφορά το μέλλον, ο ρυθμός ανάκαμψης θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το τι θα κάνουν τα νοικοκυριά με τον πρόσθετο συσσωρευμένο πλούτο τους και πόσο γρήγορα εξομαλύνουν την αποταμιευτική τους συμπεριφορά. Μόλις εξαφανιστούν τα μέτρα περιορισμού και διαλυθεί η αβεβαιότητα, οι αποταμιεύσεις μπορεί να επιστρέψουν στα φυσιολογικά επίπεδα και να απελευθερώσουν τη συσσωρευμένη ζήτηση, ενισχύοντας έτσι την ανάκαμψη χάρη στα υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης. Το βασικό ερώτημα είναι πότε ακριβώς θα συμβεί αυτό. Όσο πιο γρήγορα μειωθούν τα επίπεδα αποταμιεύσεων, τόσο πιο γρήγορα θα ανακάμψει η οικονομία. Προς το παρόν, δεν είναι σαφές πώς θα συμπεριφέρονται οι καταναλωτές – ακόμη και αν η στάση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) ως προς τη νομισματική πολιτική παραμείνει αμετάβλητη, όπως υποτίθεται στα ακόλουθα.

Τα σενάρια ανάκαμψης

Σενάριο 1. Τα νοικοκυριά ενδέχεται να αποφασίσουν να αφήσουν ανέπαφο το απόθεμα των υπερβολικών αποταμιεύσεων, διότι οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν τους φόρους μετά την πανδημία. Σε ένα τέτοιο σενάριο, η αύξηση του ΑΕΠ θα μπορούσε να φτάσει το 5,0% φέτος και το 4,8% το επόμενο έτος. Ο δείκτης αποταμίευσης θα επιστρέψει στον μέσο όρο πριν από την πανδημία μέχρι το τέλος του 2022. Το ΑΕΠ θα είναι 0,2 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο το 2021 και 0,3 μονάδες υψηλότερο το 2022 από ό, τι χωρίς τις επιπτώσεις μέσω της συσσωρευμένης ζήτησης. Ο πληθωρισμός θα φτάσει το στόχο του 2% της ΕΚΤ το 2021 και θα πέσει κάτω από αυτόν το 2022 (1,5%).

Σενάριο 2. Μόλις τεθεί υπό έλεγχο η πανδημία, τα νοικοκυριά θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον πρόσθετο πλούτο και να ξοδέψουν ένα μικρό μέρος της συσσωρευμένης υπερβολικής τους αποταμίευσης. Ο υπερσυσσωρευμένος πλούτος μειώνεται κατά 10% το 2022. Οι δείκτες αποταμιεύσεων πέφτουν ελαφρώς κάτω από τον ιστορικό μέσο όρο σε περίπου 12% το 2021. Σε αυτό το σενάριο, το ΑΕΠ θα μπορούσε να αυξηθεί έως και 5,2% το 2021 και 5,5% το 2022, φτάνοντας στο προ -τάση κρίσης στις αρχές του επόμενου έτους. Αυτό θα έφερνε τον πληθωρισμό 0,2 μονάδες υψηλότερα το 2022.

Σενάριο 3. Οι καταναλωτές ενδέχεται να αποφασίσουν να πραγματοποιήσουν ακόμη περισσότερες δαπάνες – τουλάχιστον προσωρινά – που είχαν αναβάλει μόλις επιλυθεί η πανδημία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μείωση κατά 30% του συσσωρευμένου πλούτου το 2022 συνεπάγεται πτώση του δείκτη αποταμίευσης σε περίπου 10%, αντανακλώντας ένα ιστορικό χαμηλό. Σε αυτό το σενάριο, η αύξηση του ΑΕΠ θα μπορούσε να αυξηθεί σε 5,7% το 2021 και σε 6,0% το 2022. Το ΑΕΠ θα μπορούσε να φτάσει στην τάση πριν από την κρίση ήδη στο τέλος του 2021 και να το ξεπεράσει στη συνέχεια. Ο πληθωρισμός θα είναι λίγο πάνω από το 2,0% φέτος και το επόμενο έτος.