Φωτιές στην Ελλάδα – Οι δασολόγοι του ΑΠΘ εισηγούνται άμεσα μέτρα

Η καταστροφή από τις φωτιές στην Ελλάδα είναι τεράστια. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, πάνω από 650.000 στρέμματα είναι οι καμένες εκτάσεις σε Εύβοια, Αττική και Λακωνία έως το μεσημέρι της Κυριακής.

Το τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, μετά τις τελευταίες εξελίξεις, προτείνει άμεσα μέτρα και παρεμβάσεις που πρέπει να υλοποιηθούν μετά τις πυρκαγιές, μέσα στον Σεπτέμβριο και τους προσεχείς μήνες,.

Αναλυτικότερα, σε άρθρο-παρέμβαση, η πρόεδρος του τμήματος, καθηγήτρια του ΑΠΘ, Θέκλα Τσιτσώνη, ιεραρχεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τις επείγουσες ενέργειες που πρέπει να ξεκινήσουν τις ερχόμενες ημέρες και τα έργα αποκατάστασης των καμένων δασών που προτείνει το τμήμα Δασολογίας και Φ.Π. του ΑΠΘ.

Σε πύρινο κλοιό

Τις τελευταίες μέρες βιβλική καταστροφή πλήττει τη χώρα μας, δημιουργώντας σε όλους και όλες ιδιαίτερη οδύνη. Πολλές και σε διαφορετικές περιοχές εκδηλώθηκαν πυρκαγιές ιδιαίτερα καταστροφικές, ανεξέλεγκτες, μεγάλης διάρκειας και έντασης και σε περιόδους καύσωνα. Η χώρα μας βρίσκεται σε πύρινο κλοιό, εκατοντάδες κάτοικοι χρειάστηκε να μετακινηθούν σε ασφαλές μέρος και ευτυχώς μέχρι σήμερα δεν υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες. Η καταστροφή όμως χιλιάδων στρεμμάτων δασών και δασικών εκτάσεων δημιουργεί τεράστιες απώλειες στη βιοποικιλότητα. Ζώα, πουλιά, έντομα, ερπετά καίγονται ζωντανά διότι δεν έχουν περιθώριο μετακίνησης και κανείς δεν οργανώνει εκκένωση για αυτά ώστε να σωθούν. Επιπλέον, κάποια που ενδεχομένως θα σωθούν θα αντιμετωπίσουν σύντομα το φάσμα της πείνας και της έλλειψης καταφυγίων. Η τροφική τους αλυσίδα έχει καταστραφεί και θα πάρει πολλά χρόνια για να επανέλθει.

Τι συμβαίνει με τη χλωρίδα

Φυτά σπάνια ή και πιο κοινά που απαιτούν συγκεκριμένο περιβάλλον για να αυξηθούν δεν μπορούν πια να επιβιώσουν και εξαφανίζονται. Η Ελλάδα, χώρα της βιοποικιλότητας, έχει χάσει, και ίσως οριστικά, κάτι ακόμη. Αυτό το γεγονός αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα όταν καίγονται προστατευόμενες περιοχές, ανεκτίμητης οικολογικής και περιβαλλοντικής αξίας και ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς.

Η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα πλήττεται από αρχαιοτάτων χρόνων από πυρκαγιές, οι οποίες αποτελούν μέρος των φυσικών διεργασιών των οικοσυστημάτων της. Η συχνότητα όμως και η έκταση των πυρκαγιών, που συνεχώς αυξάνονται, δημιουργούν τεράστια προβλήματα που θα επηρεάσουν την οικολογική ισορροπία της χώρας μας κάνοντας σύντομα αισθητή την αλλαγή του κλίματος. Τα κύματα καύσωνα και οι περίοδοι ξηρασίας που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με τις αλλαγές στη χρήση γης, την εγκατάλειψη της υπαίθρου και την έλλειψη διαχείρισης των δασικών εκτάσεων, έχουν καταστήσει τα δάση πιο εύφλεκτα, οδηγώντας σε όλο και μεγαλύτερες και πιο ανεξέλεγκτες πυρκαγιές που φτάνουν και καταστρέφουν παρακείμενους οικισμούς και χωριά.

«Φαύλος κύκλος»

Δημιουργείται έτσι με τις πυρκαγιές ένας «φαύλος κύκλος» καθώς τα δάση είναι τεράστιες αποθηκευτικές δεξαμενές άνθρακα και όταν καίγονται, μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα. Με τις πυρκαγιές προβλέπεται πως η ατμοσφαιρική ρύπανση θα αυξηθεί κατά 15 έως 20 % με ρύπους που θα επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο την ανθρώπινη υγεία. Οι ρύποι όπως το διοξείδιο του άνθρακα, δεν θα απορροφώνται, ούτε θα «φιλτράρονται» και έτσι οι συνθήκες θα αλλάξουν, η θερμοκρασία θα αυξηθεί και το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα γίνει πιο έντονο.

Το δάσος της Πάρνηθας είναι το «φυσικό κλιματιστικό» της Αθήνας, λόγω της γειτνίασης με την πρωτεύουσα, όπως και το περιαστικό δάσος του Σέιχ-Σου για τη Θεσσαλονίκη. Οι εκτεταμένες καταστροφές ορεινών δασικών οικοσυστημάτων έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στο κλίμα της ευρύτερης περιοχής, σε συνδυασμό και με τις παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Τα εδάφη των πυρόπληκτων περιοχών εγκαταλείπονται στη διαβρωτική δράση των βροχών. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία χειμάρρων και η εμφάνιση πλημμυρικών φαινομένων. Επίσης μειώνεται η δυνατότητα των εδαφών να συγκρατήσουν τα νερά των βροχών, που εμπλουτίζουν τους υδροφόρους ορίζοντες, με επακόλουθο τη λειψυδρία και τη μειωμένη ποιότητα νερού.

Πώς μπορούν να περιοριστούν οι πυρκαγιές

Υπάρχει τρόπος να σταματήσουν οι πυρκαγιές; Όχι, αλλά θα πρέπει να γίνει προσπάθεια να περιοριστεί το φαινόμενο με την εμπλοκή ολόκληρης της κοινωνίας. Εάν η ευαισθητοποίηση των πολιτών είναι το ένα ζητούμενο το άλλο είναι η αλλαγή στρατηγικής από την πολιτεία. Η πρόληψη επιτέλους πρέπει να γίνει πράξη.

Η ανασυγκρότηση των δασικών υπηρεσιών είναι ουσιαστικό προαπαιτούμενο για την πρόληψη των πυρκαγιών και την αειφορική διαχείριση των δασών. Τμήμα των κονδυλίων που διατίθενται στην καταστολή των πυρκαγιών και στην αποκατάσταση των ζημιών μπορούν να στελεχώσουν πλήρως τις δασικές υπηρεσίες και να συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη.

Η πυρκαγιά όταν σβήνει συχνά ξεχνιέται αλλά τα προβλήματα της μένουν πίσω για πολλά χρόνια. Μετά την πυρκαγιά πρέπει να οργανωθούν μέτρα αποκατάστασης. Συχνά εκείνα που οργανώνονται αφορούν μόνο στην αντιπλημμυρική δράση. Σπανίως υπάρχουν μέτρα στήριξης της βιοποικιλότητας και της σταδιακής επαναφοράς της. Θα πρέπει να τονιστεί ότι ειδικά για τα σπάνια φυτά δεν υπάρχουν βοτανικοί κήποι που να τα προστατεύουν, ex situ, ούτε στις προστατευόμενες περιοχές, ώστε να μπορούν να αναπαραχθούν και να χρησιμοποιηθούν στην αποκατάσταση του οικοσυστήματος. Ο δασικός πλούτος της χώρας που ήταν ήδη σε απειλούμενη κατάσταση λόγω των καταπατήσεων, έχει μειωθεί κατά μεγάλο ποσοστό και από τις πυρκαγιές. Πρέπει άμεσα να οργανωθεί μακροπρόθεσμο σχέδιο αντιπυρικής προστασίας αλλά και προστασίας της βιοποικιλότητας.

«Θα σταθεί αρωγός»

Η δασική Εκπαίδευση και Έρευνα θα σταθεί αρωγός στην Πολιτεία όποτε και όπου χρειαστεί. Το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ήδη ανταποκρινόμενο στην πρόσκληση του Δήμου Μεγαρέων για την αξιολόγηση της κατάστασης μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές της 20ής Μαΐου 2021, πρότεινε μέτρα αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων καθώς και πρόληψης κατά των δασικών πυρκαγιών, τα οποία αφορούν όλη τη χώρα. Η πυρκαγιά αυτή ήταν μία προειδοποίηση για εντατικοποίηση των μέτρων πρόληψης, αφού τα τελευταία χρόνια, οι ακραίες καιρικές συνθήκες, λόγω της κλιματικής αλλαγής, αυξάνουν την περίοδο αντιπυρικής προστασίας. Εκεί που παλαιότερα μιλούσαμε για δύο επικίνδυνους μήνες, τώρα μιλάμε για τέσσερις.

Φωτιές στην Ελλάδα: Αναλυτικά τα μέτρα που προτείνει το ΑΠΘ

Το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος προτείνει σειρά μέτρων, ιεραρχημένα χρονικά, πιστεύοντας ότι αυτά μπορούν:

• Να συμβάλουν αποτελεσματικά στην έγκαιρη αποκατάσταση των καμένων δασών, και στην αποτροπή καταστροφικών διαβρωτικών φαινομένων και επικίνδυνων πλημμυρικών φαινομένων.
• Να δράσουν προληπτικά κατά των δασικών πυρκαγιών και υπέρ της πυροπροστασίας ζωών και περιουσιών:
• Άμεσα μέτρα αποκατάστασης των καμένων δασικών εκτάσεων
• Άμεση κήρυξη των καμένων δασικών εκτάσεων ως αναδασωτέες (σύμφωνα με το άρθρο 117 του Συντάγματος), και απαγόρευση της βοσκής για 5 έτη.

Άμεση αποτύπωση, χαρτογράφηση και περιγραφή των καμένων εκτάσεων, η οποία για τις δασικές εκτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνει:

• Καταγραφή των ορίων των καμένων εκτάσεων και κατοχύρωση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος (ενεργή αποτροπή καταπατήσεων)
• Προσδιορισμό, χαρτογράφηση και περιγραφή των καμένων οικοσυστημάτων.
• Χαρτογράφηση των κλίσεων γης
• Προσδιορισμό εκτάσεων με προστατευτικό χαρακτήρα (πχ. στα ανάντι των οικισμών)
• Χαρτογράφηση των εκτάσεων με κλίση >50%
• Χαρτογράφηση καμένων συστάδων με ηλικία μικρότερη των 20 ετών στις οποίες δεν αναμένεται φυσική αναγέννηση, προκειμένου να γίνει τεχνητή αναδάσωση

Ακολούθως:

• Σύνταξη μελέτης αποτροπής διαβρωτικών και πλημμυρικών φαινομένων
• Χρόνος εκπόνησης: έως τέλη Σεπτεμβρίου 2021.
• Σύνταξη μελέτης αποκατάστασης/αναδάσωσης των καμένων δασών.
• Χρόνος εκπόνησης: έως τέλη Οκτωβρίου 2021

Ακολούθως:

• Υλοτομία των καμένων δένδρων και αξιοποίηση του ξύλου και κατάλληλη διευθέτηση των υπολειμμάτων υλοτομίας, όπου αυτό είναι εφικτό, για λόγους αισθητικής αλλά και καλύτερης πυροπροστασίας των μελλοντικών συστάδων.

Αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα

Υλοποίηση των αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων, η οποία θα πρέπει τουλάχιστον να περιλαμβάνει:

• Δημιουργία αντιδιαβρωτικών κλαδοπλεγμάτων και κορμοδεμάτων σε περιοχές όπου η κλίση του εδάφους υπερβαίνει το 25% και υπάρχουν φυσικά χειμαρρικά ή συνεχούς ροής ρέματα.
• Κατασκευή ξυλοφραγμάτων στα σημαντικότερα ρέματα για τη συγκράτηση των φερτών υλικών.
• Χρόνος υλοποίησης: Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 2021.

Υλοποίηση των έργων αναδασώσεων και αποκατάστασης, η οποία μεταξύ άλλων θα περιλαμβάνει:

• Αναδάσωση των εκτάσεων με κλίση >50%, ή καμένων συστάδων με ηλικία μικρότερη των 20 ετών, στις οποίες δεν αναμένεται φυσική αναγέννηση.
• Φυτεύσεις για τον εμπλουτισμό των περιοχών πέριξ των οικισμών με «πυράντοχα» πλατύφυλλα είδη για τη βελτίωση της μελλοντικής τους πυροπροστασίας.
• Χρόνος υλοποίησης: Νοέμβριος 2021 – Μάρτιος 2022.

Παρατηρήσεις

• Επείγει όλες οι ενέργειες να γίνουν ταχύτατα.
• Επείγει να προσδιοριστούν άμεσα οι ευαίσθητες περιοχές στη διάβρωση (κυρίως περιοχές με μεγάλες κλίσεις) και να γίνουν τα αντιδιαβρωτικά έργα (κυρίως κορμοπλέγματα) μέχρι τις αρχές του χειμώνα, επειδή ο προϋπολογισμός εκτέλεσης των απαιτούμενων έργων θα είναι μεγάλος,
• Επείγει επίσης να προσδιοριστούν οι οικολογικά ευαίσθητες περιοχές (περιοχές με δυσκολία φυσικής αναγέννησης, όπως αναφέρθηκε παραπάνω), ώστε να γίνουν εντός του πρώτου χειμώνα (μέχρι νωρίς την άνοιξη) οι αναδασώσεις σε αυτές.
• Επείγει να προσδιοριστούν άμεσα οι εκτάσεις με προστατευτικό χαρακτήρα, οι οποίες θα έχουν προτεραιότητα σε έργα αποτροπής της διάβρωσης και των πλημμυρικών φαινομένων αλλά και έργων αναδάσωσης.

Άμεσα μέτρα πρόληψης κατά των δασικών πυρκαγιών

• Διαρκείς περιπολίες στις δασικές περιοχές για έγκαιρη πυρανίχνευση. Πολύτιμη αρωγή μπορεί να είναι οι εθελοντικές οργανώσεις και ακόμη, η σύγχρονη τεχνολογία (drones).
• Δημιουργία προστατευτικής ζώνης κενής βλαστήσεως, πλάτους 50+ μέτρων, πέριξ οικισμών που συνορεύουν με δασικά οικοσυστήματα.
• Δημιουργία απλού σχεδίου εκκένωσης του πληθυσμού σε περίπτωση ανάγκης (δηλ. συγκέντρωσης σε συγκεκριμένους χώρους – πλατείες και παραλίες, ασφαλείς από το θερμικό κύμα της πυρκαγιάς)
• Θέσπιση τετραψήφιου αριθμού ή εφαρμογής κινητής τηλεφωνίας, αποκλειστικά για κάθε Δήμο, και έγκαιρη κοινοποίηση του στους πολίτες για άμεση ενημέρωση τους σε περίπτωση πυρκαγιάς.
• Ενημέρωση ιδιοκτητών εξοχικών κατοικιών για τον καθαρισμό των ιδιοκτησιών τους από εύφλεκτη βλάστηση και δημιουργία σημείων υδροληψίας.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου

• Απομάκρυνση της ξηρής κατακείμενης καύσιμης ύλης, με προτεραιότητα τις περιοχές μίξης δασικής βλάστησης με τον αστικό ιστό ή πέριξ εξοχικών οικισμών.
• Συντήρηση και καθαρισμός των αντιπυρικών ζωνών και επιλεκτικές κλαδεύσεις σε πρανή οδών και σε περιοχές ύπαρξης δάσους μετά υπορόφου βλάστησης, για κατακερματισμό και διακοπή της οριζόντιας και κατακόρυφης συνέχειας της δασικής καύσιμης ύλης και ευκολότερη καταστολή των πυρκαγιών.
• Συντήρηση του δασικού οδικού δικτύου και των σημείων υδροληψίας (υδατοδεξαμενές, ανοιχτοί φυσικοί αγωγοί, κλπ) εντός του δάσους.
• Κατανομή επί 24ώρου, των πυροσβεστικών δυνάμεων σε καίρια σημεία δασικών περιοχών αυξημένης επικινδυνότητας.
• Ενεργή απαγόρευση πάσης φύσεως εστιών ανάφλεξης (καύση υπολειμμάτων αγροτικών εργασιών, υπαίθρια αναψυχή, κλπ).
• Επικαιροποίηση των τηλεφώνων και υπεύθυνων επικοινωνίας όλων των συνεργαζόμενων φορέων (Πυροσβεστικό Σώμα, Δασική Υπηρεσία, ΟΤΑ, Σώματα Ασφαλείας, Εθελοντικές Οργανώσεις, κλπ) στην καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
• Επισκόπηση και τροποποίηση του διαχειριστικού σχεδίου αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών των Δήμων.