Οι λιγότερο γνωστές ανισότητες

Τα βιβλία, τα άρθρα, οι έρευνες και οι εργασίες που διαθέτω πάνω στο θέμα των ανισοτήτων στον κόσμο της ελεύθερης οικονομίας, άνετα θα γέμιζαν μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη. Επίσης άπλετο είναι το φως που υπάρχει ως προς τις περιουσίες των 1000 πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο, πλην όμως λιγοστή είναι η πληροφόρησή αναφορικά με την σύνθεση του πλούτου των ανθρώπων αυτών.

Τελικά γνωρίζω τα πάντα για τα δεινά που η ανοικτή οικονομία προκαλεί στις 42 χώρες στον κόσμο που εφαρμόζουν τρόπον τινά τις αρχές της, αλλά ελάχιστα μου είναι γνωστά για τις ανισότητες και την κατανομή του πλούτου στις υπόλοιπες 140 χώρες του πλανήτη, στις οποίες οι οικονομίες τους είναι κρατικοποιημένες σε ποσοστό πάνω από 70%.

Για παράδειγμα, σήμερα που η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας οδεύει προς την πρώτη οικονομική θέση του πλανήτη, σχεδόν τίποτε δεν είναι γνωστό για τις ανισότητες στο εσωτερικό της και για την ευρύτερη κατανομή του πλούτου.

Ελάχιστες είναι και οι ερμηνείες για το ποιές είναι οι πραγματικές επιπτώσεις στην κινεζική κοινωνία της ιλιγγιώδους οικονομικής ανάπτυξης της τα 20 τελευταία χρόνια, περίοδος κατά την οποίαν η οικονομία της Κίνας πέρασε και από σημαντικούς μετασχηματισμούς. Αν θυμάμαι καλά, στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 ο οικονομολόγος Σαϊμον Κούζνετς υποστήριζε με πολύ πειστικό τρόπο ότι οι οικονομίες που από αγροτικές γίνονται βιομηχανικές, αντιμετωπίζουν αυξανόμενη ανισότητα, αλλά σχηματίζουν και πλούτο προς διανομή.

Ο λόγος για την εξέλιξη αυτή, είναι ότι στο ξεκίνημα της αποκαλούμενης αστικοποίησης, οι κάτοικοι των πόλεων κερδίζουν υψηλότερα εισοδήματα και επιλέγουν από μια μεγαλύτερη ποικιλία διαφορετικών αμειβόμενων θέσεων εργασίας από αυτούς που υπάρχουν στη γεωργία. Όταν οι αγροτικοί εργάτες μεταναστεύουν στις πόλεις, προσφέρουν φθηνό εργατικό δυναμικό που ωφελεί περαιτέρω τους αστούς εργοδότες και αυξάνει την ανισότητα. Όμως αυτές οι συνθήκες διαρκούν μόνο εφόσον υπάρχει σχεδόν απεριόριστη προσφορά αγροτικής εργασίας που μπορεί να προσελκύεται στις πόλεις με λίγο πολύ σταθερό ρυθμό. Μόλις εξαντληθεί αυτή η προσφορά, οι ανειδίκευτοι μισθοί αρχίζουν να αυξάνονται (σε σχέση με τους εξειδικευμένους μισθούς) και η ανισότητα μειώνεται.

Πρόκειται για το φαινόμενο που υπήρξε η αφετηρία ανάπτυξης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας και που τροφοδότησε με πολιτική δύναμη το Δημοκρατικό Κόμμα των Η.Π.Α.

Το φαινόμενο αυτό, στην μετά τον Μάο Τσε Τουνγκ Κίνα, ο πνευτματικός και ιδεολογικός διάδοχος του, ο Ντενγκ Σιαο Πινγκ, το γνώριζε πολύ καλά και θεωρούσε απαραίτητη την εφαρμογή παρόμοιων πολιτικών, για να περάσει η χώρα του από την οικονομία των ελλείψεων σε αυτήν της μαζικής και ανταγωνιστικής παραγωγής.

Όταν ξεκίνησε έτσι ο μεγάλος μετασχηματισμός της κινεζικής οικονομίας, έδωσε σοβαρές αναδιανεμητικές εξουσίες στις περιφερειακές οργανώσεις του Κ.Κ.Κίνας, οι οποίες είχαν και τη δυνατότητα να επιλέξουν ποιοί επιχειρηματίες θα μπορούσαν να δοκιμάσουν την τύχη και τις δυνατότητες τους στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας.

Άρχισαν να εκκολάπτονται έτσι και οι πρώτοι Κινέζοι καπιταλιστές, φιλικοί προς το Κ.Κ.Κίνας, αλλ’ όχι απαραιτήτως εξαρτώμενα μέλη της κομματικής νομενκλατούρας.

Από την αρχή της δεκαετίες του 1990 έτσι, η Κίνα άρχισε να διανύει τα περίφημα στάδια των 100 ετών της καμπύλης Κουζνετς με απίστευτη ταχύτητα, γεγονός που οδηγούσε και σε κραυγαλέες ανισότητες. Ιδιαίτερα δε μεταξύ των επαρχιών της χώρας. Οταν το 1996 επισκέφθηκα για πρώτη φορά την Κίνα και ιδιαίτερα τη Σαγκάη, η διαφορά της επαρχίας

αυτής με την φτωχότερη περιφέρεια της Κίνας ήταν 3 προς 1. Σήμερα πλησιάζει το 10 προς 1, με συνέπεια πολλοί Κινέζοι να μην μπορούν να πηγαίνουν στην επαρχία αυτή χωρίς ειδική άδεια. Με πιο απλά λόγια, οι εισοδηματικές διαφορές είναι τέτοιες, που οι αρχές εφαρμόζουν ένα σύστημα εσωτερικού διαβατηρίου για τις μετακινήσεις των πολιτών.

Κατά τον γνωστό σοσιαλδημοκράτη συγγραφέα και οικονομολόγο Μπράνκο Μιλάνοβιτς, , “Το χάσμα μεταξύ αγροτικών και αστικών εισοδημάτων στην Κίνα είναι τεράστιο”.

Σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι κατανομές εισοδήματος αστικών και αγροτικών περιοχών να φαίνεται ότι ανήκουν σε δύο διαφορετικές χώρες. Ένα σύστημα εγγραφής εργαζομένων που ονομάζεται hokou περιορίζει την κινητικότητα μεταξύ χωριών και πόλεων και εξηγεί εν μέρει αυτήν την ανισότητα. Ένα άτομο με το μέσο αστικό εισόδημα στην Κίνα βρίσκεται στο 70ο παγκόσμιο εκατοστημόριο (που σημαίνει ότι είναι πιο πλούσιος από το 70 τοις εκατό της ανθρωπότητας), ενώ ένα άτομο με το μέσο αγροτικό εισόδημα βρίσκεται στο 52ο παγκόσμιο εκατοστημόριο.

Διαφορετικά, ο μέσος αστός στην Κίνα είναι τόσο πλούσιος όσο ο μέσος στην Ουγγαρία, ενώ ο μέσος αγρότης στην Κίνα είναι τόσο φτωχός όσο ο μέσος άνθρωπος στο Βιετνάμ. Μια μελέτη που συγκρίνει την ανισότητα Κίνας και Αμερικής έχει δείξει ότι το 22% της κινεζικής ανισότητας οφείλεται σε αυτά τα δύο «δομικά» χαρακτηριστικά – ανισότητα μεταξύ επαρχιών και μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών – των οποίων η σημασία στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι απλώς δύο τοις εκατό.

Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η ανισότητα στην Κίνα, όπως και πολλές άλλες χώρες, δεν είναι μόνον δομική αλλά και πολιτική. Στην κινεζική περίπτωση, η διαφθορά είναι μεγάλη στο επίπεδο των ανθρώπων που βρίσκονται στην καρδιά του διεθνούς συστήματος και αυτών που κατέχουν οφίτσια στο Κ.Κ.Κίνας.

Το ίδιο το ΚΚΚ παρέχει μια χρήσιμη απεικόνιση. Μαζί με τους συναδέλφους Li Yang και Filip Novokmet, έκανα μια μελέτη του κορυφαίου πέντε τοις εκατό του κινεζικού πληθυσμού (για λόγους απλότητας, αυτό το λέμε «ελίτ») κατά την περίοδο από το 1988 έως το 2013. Καταγράψαμε μια εξαιρετική κοινωνική αλλαγή: σε 25 χρόνια, η κινέζικη ελίτ μετατράπηκε σε κυβέρνηση των τριών τετάρτων απασχολούνται ως μισοί καπιταλιστές και επαγγελματίες. Ωστόσο, κάτω από αυτή την αξιοσημείωτη μετατόπιση, ο ρόλος των μελών του ΚΚΚ δεν άλλαξε πολύ: το 2013, το 31 % των ελίτ ήταν μέλη του ΚΚΚ, ποσοστό σχεδόν αμετάβλητο από το 1988, όταν ήταν 35 %. Όμως, ενώ στο παρελθόν, τα μέλη του κεντρικού αντισυμβαλλομένου ήταν συνήθως βιομηχανικοί εργάτες και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, τώρα η ένταξη του κόμματος έχει εξαπλωθεί σε άλλες κοινωνικές ομάδες, ιδιαίτερα σε αυτές της νέας ελίτ. Σε ολόκληρο το ΚΚΚ, διαπιστώσαμε ότι επτά στα δέκα μέλη ανήκαν στο ίδιο, έντονα εξαρτώμενες από το κράτος ομάδες που κυριαρχούσαν στο παρελθόν: εργαζόμενοι, υπάλληλοι γραφείου και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, για παράδειγμα. Αλλά όταν κοιτάξαμε τα πλούσια μέλη του κόμματος -εκείνα της ελιτ- περίπου τα μισά ανήκαν σε τάξεις προσανατολισμένες στον ιδιωτικό τομέα”. Αυτά αναφέρει σε μελέτη του ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς και οι βαθυστόχαστοι κυνηγοί ανισοτήτων καλά θα έκαναν να ρίξουν μια ματιά στα όσα γράφει .