Αφγανιστάν – Γιατί απέτυχαν οι εισβολές Σοβιετικών και Αμερικανών

Μετά από 9 χρόνια πολέμου, απώλειες 15.000 στρατιωτών, σημαντική οικονομική αιμορραγία, η Σοβιετική Ένωση απέσυρε τα στρατεύματά της από το Αφγανιστάν στις 15 Σεπτεμβρίου του 1989. Το 2021, 20 χρόνια μετά τη δική τους εισβολή, οι ΗΠΑ αποσύρουν τα δικά τους στρατεύματα, με μισές στρατιωτικές απώλειες από του Σοβιετικούς, η χώρα πέφτει στα χέρια των εχθρών Ταλιμπάν.

Και οι δύο απέτυχαν.  Ήταν το πρώτο Βιετνάμ για τους Σοβιετικούς και είναι το δεύτερο Βιετνάμ για τους Αμερικανούς

Οι Σοβιετικοί είχαν εισβάλλει για να στηρίξουν το Κομμουνιστικό καθεστώς που είχε αναλάβει την εξουσία στη χώρα και οι Αμερικανοί, για έναν πιο πειστικό λόγο στη διεθνή κοινότητα, ως απάντηση στις τρομοκρατικές επιθέσεις της Αλ Κάιντα.

Οι Ταλιμπάν όπως και η Αλ Κάιντα άλλωστε δεν ήταν παρά ένα τέρας που δημιούργησαν και εξόπλισαν οι ΗΠΑ στον πόλεμο κατά των σοβιετικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του ‘80. Οι Μουτζαχεντίν στις ορεινές περιοχές διέλυαν με ανταρτοπόλεμο τις σοβιετικές δυνάμεις.  Οι δυνάμεις τους αυξάνονταν συνεχώς με νέους μαχητές και από το εξωτερικό. Ανάμεσα τους και ένας νεαρός Σαουδάραβας, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν, που πολέμησε την ΕΣΣΔ και  μερικά χρόνια αργότερα έγινε ο χειρότερος εφιάλτης των Αμερικανών, χρησιμοποιώντας τα όπλα που οι ίδιοι είχαν δώσει στους Μουτζαχεντίν.

Οι αμερικανοί ξόδεψαν πάνω 2,26 τρις δολάρια ενώ για τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση του στρατού του Αφγανιστάν πάνω από 88 δις δολάρια. Οι σοβιετικοί που χρηματοδοτούσαν ένα βαρέλι δίχως πάτο, επίσης, εκτιμάται πως οδηγήθηκαν μια ώρα αρχύτερα στην οικονομική κατάρρευση.

Οι Σοβιετικοί ήξεραν ότι τα αιτήματα για όπλα και προμήθειες ήταν υπερβολικά και πως ο αριθμός των στρατιωτών ήταν διογκωμένος από το καθεστώς. Οι Αμερικανοί λάμβαναν καταστάσεις για περίπου 350.000 στρατιώτες και αστυνομικούς αλλά όπως είχε αποκαλύψει η Washington Post στο Afghanistan Papers project   μόλις 254.000 μπορούσαν να επιβεβαιωθούν- 100.000 λιγότεροι-. Τι συνέβαινε; Οι διοικητές των μονάδων δήλωναν «στρατιώτες – φαντάσματα» για να εισπράττουν οι ίδιοι τον μισθό και τα τροφεία.

Η διαφθορά στη χώρα, παρέμεινε στοιχείο της κουλτούρας και των φυλών, δεν άλλαξε ποτέ.

Οι Αφγανοί στρατιώτες και το δυτικό στρατιωτικό μοντέλο

Όταν οι Ρώσοι αποχώρησαν ο στρατός που είχαν εκπαιδεύσει, έπεσε σχεδόν αμαχητί. Όπως και όταν αποχώρησαν οι Αμερικανοί. Στο Τζαλαλαμπάντ, μια πόλη απόλυτης σοβιετικής επιρροής όταν αποχώρησαν οι στρατιώτες, όπως γράφει ο στρατηγός Γκρομόφ –υπεύθυνος της αποχώρησης- στα απομνημονεύματά του, «The Limited Contingent», «όλα τα περισσότερα ή λιγότερο πολύτιμα ακίνητα – τηλεοράσεις, εξοπλισμός ήχου, κλιματιστικά, έπιπλα, ακόμη και κρεβάτια του στρατού – πουλήθηκαν μέσω των πάγκων της αγοράς της πόλης». Το ίδιο συνέβη και στο Bagram λίγες ώρες μετά την αποχώρηση των Αμερικανών. Οι Αμερικανοί έφυγαν νύκτα από την αεροπορική βάση, διέκοψαν το ρεύμα και το νερό και άφησαν πίσω αυτοκίνητα και φορτηγά χωρίς κλειδιά , ίσως και κατεστραμμένες στρατιωτικές τεχνολογίες στη βάση.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Γκρομόφ οι Μουτζαχεντίν στις αρχές του 1989 ήλεγχαν τις 207 από τις 290 περιφέρειες που υπήρχαν και λίγο πριν από την αποχώρηση των Αμερικανών πάνω από τις μισές.

Και οι δυο υπερδυνάμεις ήξεραν τι θα συμβεί. Απλώς, οι ΗΠΑ δεν περίμεναν να καταρρεύσει τόσο σύντομα ο στρατός και το σύστημα που είχαν φτιάξει.

Πως ένας στρατός- ο αφγανικός υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ – με πάνω από 65.000 νεκρούς θα αντισταθεί; Πως θα μάχεται χωρίς αεροπορική υποστήριξη,  χωρίς γραμμές ανεφοδιασμού, όταν έτσι εκπαιδεύτηκε;

Όπως έλεγε μια πράκτορας της CIA χθες στο BBC είναι αδύνατον να συγκεράσεις τις φυλές του Αφγανιστάν, να εκπαιδεύσεις «μη μορφωμένους» να διαβάζουν χάρτες και να χρησιμοποιούν την σύγχρονη τεχνολογία για να μάχονται.

Πάνω απ΄ όλα, όμως στους πολέμους είναι το ηθικό. Και με την αποχώρηση των σοβιετικών και των αμερικανών ο αφγανικός στρατός δεν είχε ηθικό ή κίνητρο για να πολεμήσει.

Ο ρόλος του Πακιστάν

Και στις δύο περιπτώσεις, το Πακιστάν έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην ανατροπή των φιλοδοξιών των υπερδυνάμεων να συγκρατήσουν τον ισλαμιστικό ριζοσπαστισμό. Το Πακιστάν παρέχει καταφύγιο και ασφάλεια, εκπαίδευση, εξοπλισμό και κεφάλαια για τους Ταλιμπάν. Το Πακιστάν είναι πυρηνική δύναμη.

Το όπιο

Μια άλλη σταθερά: η ακμάζουσα βιομηχανία οπιούχων του Αφγανιστάν, την οποία ούτε οι Σοβιετικοί ούτε οι Αμερικανοί κατάφεραν να περιορίσουν , παρά τα εκατοντάδες εκατομμύρια που έδωσαν για στροφή σε αγροτικές καλλιέργειες, εκπαίδευση κλπ.

Η αλαζονεία των υπερδυνάμεων

Τόσο  οι Σοβιετικοί της δεκαετίας του 1980  όσο και οι Αμερικανοί των δύο πρώτων δεκαετιών του αιώνα, διαφέρουν μεταξύ τους. Όμως, και οι δύο μπήκαν στο Αφγανιστάν με πολύ λίγη προνοητικότητα και υπερβολική αλαζονεία και αυτοπεποίθηση αν και ήξεραν από την αρχή ότι δεν μπορούσαν να μείνουν. Και οι δύο ήταν υπερβολικά σίγουροι για την ανώτερη στρατιωτική τους δύναμη και τις ανώτερες αξίες τους.

Όμως, για τους Ταλιμπάν, όπως και για τους προηγούμενους Αφγανούς αντάρτες ολόκληρος ο σκοπός και το νόημά τους ήταν να μείνουν στον τόπο τους. Οι ντόπιοι μαχητές τόσο το 1989 όσο και το 2021, υπερασπίζονται τη δική τους χώρα και τον τρόπο ζωής της. Τα δυτικά πρότυπα, δεν επιβάλλονται σε τοπικές κοινωνίες που έχουν ισχυρές διαφορετικές κουλτούρες.

Το μωσαϊκό των εθνοτήτων

Οι πολλές φυλές στο Αφγανιστάν, με διαφορετικές κουλτούρες μεταξύ τους, δημιουργούν ένα διαφορετικό μοντέλο και τρόπο ζωής και δεν μπαίνουν στη λογική ενός οργανωμένου δυτικού μοντέλου. Συμμαχούν μεταξύ τους εύκολα και διαλύουν τις συμμαχίες πιο έυκολα.

Καμία εθνοτική ομάδα δεν ξεπερνά το 50% του συνολικού πληθυσμού της χώρας ο οποίος ανέρχεται περίπου στα 32 εκατομμύρια. Το μεγαλύτερο μέρος του αφγανικού πληθυσμού (περίπου το 40%) αποτελείται από τους Παστούν (Pashtuns). Οι Pashtun ανήκουν στις ινδο-ευρωπαϊκές φυλές  και πιο συγκεκριμένα στην υποομάδα των ιρανικών φυλών και είναι στην συντριπτική πλειοψηφία τους Σουνίτες. Η δεύτερη μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα είναι οι Τατζίκοι οι οποίοι αποτελούν πάνω από το 25% του συνολικού πληθυσμού. Μάλιστα, περισσότεροι Τατζίκοι κατοικούν στο Αφγανιστάν παρά στο Τατζικιστάν. Οι Τατζίκοι ομιλούν την περσική γλώσσα (Φαρσί) και είναι Σουνίτες με κάποιους θύλακες Σιιτών στα δυτικά της χώρας.

Οι Hazara αποτελούν το 10% του πληθυσμού και κατοικούν στο κεντρικό Αφγανιστάν. Μητρική τους γλώσσα είναι η Hazaragi, μία διάλεκτος της περσικής γλώσσας. Η πλειοψηφία των Hazara είναι Σιίτες Μουσουλμάνοι με αποτέλεσμα να είναι πολλές φορές θύματα του θρησκευτικού φανατισμού των Ταλιμπάν. Μία άλλη διάλεκτο της περσικής ομιλούν και οι Aimaq οι οποίοι αποτελούν το 4% του πληθυσμού και σε αντίθεση με τους Hazara είναι Σουνίτες.

Ένα άλλο 10% του συνολικού πληθυσμού του Αφγανιστάν είναι Ουζμπέκοι οι οποίοι κατοικούν στο βόρειο τμήμα της χώρας. Οι Τουρκμένοι από την άλλη αποτελούν το 3%, ενώ υπάρχουν και άλλες μικρότερες φυλές.

Όλοι οι πληθυσμοί που κατοικούν στο Αφγανιστάν είναι μοσουλμάνοι (80-85% Σουνίτες και 15-20% Σιίτες).