Αφγανιστάν, ΗΠΑ και η νέα τάξη

Τα όσα διαδραματίζονται στο Αφγανιστάν τις τελευταίες μέρες είναι προάγγελος μιας νέας φάσης στην παγκόσμια ισορροπία, ίσως η πρώτη πράξη της σχέσης ΗΠΑ-Κίνας με αναγνώριση από την Ουάσιγκτον του ρόλου της στην Ασία.

Υπάρχουν δυο βεβαιότητες και πολλές αβεβαιότητες στις εξελίξεις που παρακολουθούμε. Η πρώτη βεβαιότητα είναι ότι οι ΗΠΑ και μαζί τους οι χώρες που αυμπαραταχθηκαν στην μακρόχρονη αυτή επιχείρηση απέτυχαν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για να γίνει το Αφγανιστάν μια κανονική χώρα. Η επιχείρηση αυτή είχε, ας μην το ξεχνάμε, την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμενων Εθνών και συμμετείχαν πέραν των ΗΠΑ, των χωρών του ΝΑΤΟ, χωρες πολύ διαφορετικές, από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία μέχρι την Αρμενία, το Αζερμπαιτζαν και τη Γεωργία. Το γιατί μια τόσο εκτεταμένη σε χρόνο, δαπανηρή σε χρήμα και πολύ αιματηρή επιχείρηση απέτυχε το ανέλυσε πολύ καλά στο Bloomberg ο ναύαρχος Σταυρίδης, πρώην στρατιωτικός διοικητής του ΝΑΤΟ, χρησιμοποιώντας τον αρχαιοελληνικό όρο «ύβρις». Χαρακτηρίζει ως ύβρι τη διαχρονική επιλογή των ΗΠΑ να μεταφέρουν στο Αφγανιστάν το αμερικανικό μοντέλο οργάνωσης των ενόπλων δυνάμεων αντί να επικεντρώσουν τις προσπάθειες τους στην εκπαίδευση των Αφγανών για αντιμετώπιση ανταρτοπόλεμου. Και έτσι οι αφγανικές δυνάμεις κατέρρευσαν και οι Ταλιμπάν με ένα είδος πολέμου, κατάλληλου για τις συγκεκριμένες συνθήκες, επικράτησαν.

Η δεύτερη βεβαιότητα είναι ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να βάλουν ένα τέλος στην επιχείρηση και ο Τζο Μπάιντεν ανέλαβε το κόστος που μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο πολιτικά ακόμη και όταν ξεθωριασουν οι εικόνες της αποχώρησης που θύμιζε Βιετνάμ. Η μεγαλύτερη συνέπεια αυτής της απόφασης είναι η αμφισβήτηση της εγγύησης προστασίας που μπορεί να προσφέρουν οι ΗΠΑ. Οι χώρες της περιοχής, όπως η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία στηρίζονται στην ομπρέλα προστασίας των ΗΠΑ. Αλλά και η γενικότερα το αποτύπωμα της αμερικανικής ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο στηρίζεται στην προβολή στρατιωτικής ισχύος που μπορούν να κάνουν. Αν αυτή η διάσταση εκλείψει δημιουργείται ένα σοβαρό κενό εξουσίας σε πλανητικό επίπεδο. Και έτσι μπαίνουμε στην εποχή της αβεβαιότητας.

Θα ήταν υπερβολή να ταυτισθεί η αποχώρηση από το Αφγανιστάν με το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας. Είναι ωστόσο μια απόδειξη ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να βρίσκονται παντού. Αν η αποχώρηση είμαι μια έμμεση παραδοχή ότι ο ρόλος του παγκόσμιου χωροφύλακα έχει τελειώσει, ανοίγει ο δρόμος σε περιφερειακούς χωροφύλακες. Είναι ωστόσο αυτοί διατεθειμένοι να αναλάβουν αυτό το ρόλο? Στην περιοχή της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, η Κίνα έχει δεσπόζουσα θέση. Ωστόσο, έως σήμερα, κάνει προβολή οικονομικής ισχύος, όχι στρατιωτικής. Θα μπορούσε αυτό ν´αλλαξει? Και αν ναι, με τι συνέπειες για χώρες, οπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα που δεν το επιθυμούν?

Μια άλλη αβεβαιότητα είναι η επίδραση που θα έχει η επικράτηση των Ταλιμπάν σε μουσουλμανικές χώρες και αν το καθεστώς θα επιχειρήσει εξαγωγή του μοντέλου τους. Η χώρα που ανησυχεί περισσότερο είναι το Ιράν. Παρότι είναι μεγάλη περιφερειακή δύναμη, η δημιουργία ενός σουνιτικού εξτρεμιστικου κράτους στα σύνορα του είναι πηγή αστάθειας. Αν οι Ταλιμπάν δεν περιορισθουν στην επικράτεια τους, το Ιράν μπορεί να χρειαστεί να αναλάβει δράση. Τι θα σημαίνει αυτό για την περιφερειακή σταθερότητα και αν θα προκαλέσει συσπείρωση σουνιτικού δυνάμεων όπως η Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα, το Κατάρ, η Τουρκία, είναι μια παραμετρος που θα κρίνει και τη στάση μη περιφερειακών δυνάμεων, όπως οι ΗΠΑ και η ΕΕ.

Το ζητούμενο συνεπώς για την παγκόσμια κοινότητα είναι να περιορισθεί ο εξτρεμισμός των Ταλιμπάν στα σύνορα του Αφγανιστάν. Θα χρειαστεί για αυτό συνεννόηση μεγάλων δυνάμεων, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, η Γαλλία, η Γερμανία. Θα ήταν μια θετική εξέλιξη μετά την τραγωδία.