Πολιτισμικές και οικονομικές διαστάσεις του Αφγανικού

Δεν ξέρω εάν έχετε δει τη σφαίρα του κόσμου από την πλευρά που φαίνεται και η Ελλάδα. Ακριβώς στο κέντρο της σφαίρας υπάρχει ένα σημάδι-κράτος: αυτό είναι το Αφγανιστάν.

Το 1988 όταν ο Brzezinski, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας πολλών αμερικανών προέδρων, δημοσίευσε (Η Μεγάλη Σκακιέρα) το όραμά του για την εξασφάλιση της αμερικανικής υπεροχής του 21ου αιώνα όριζε την επίμαχη διεκδικούμενη γεωγραφική περιοχή ενδιαφέροντος ονόματι Ευρασία, να εκτείνεται από την Πορτογαλία μέχρι τον Βερίγγειο Πορθμό και από τη Λαπωνία μέχρι τη Μαλαισία. Στο κέντρο της περιοχής αυτής είναι το Αφγανιστάν. Το κέντρο της περιοχής δεν μοιράστηκε ποτέ στις ζώνες επιρροής των μεγάλων δυνάμεων και γι’ αυτό επανειλημμένως προσπάθησαν να το ελέγξουν. Στον πρώτο ομόκεντρο κύκλο γύρω από τις μη ελεγχόμενες στρατηγικά περιοχές βρίσκεται και η Ελλάδα. Αρα, είμαστε αναγκαστικά στην πρώτη γραμμή της Δύσης και δεχόμαστε συνεχώς τις επανειλημμένες αναταραχές των γεωστρατηγικών μεταβολών.

Είναι όμως εντυπωσιακό πως οι υπερδυνάμεις (Βρετανοί, Ρώσοι, Σοβιετικοί, ΗΠΑ) απέτυχαν παταγωδώς να ελέγξουν τη συγκεκριμένη περιοχή παρ’ όλη τη σαφή στρατιωτική υπεροχή απέναντι στους γηγενείς, κυρίως της φυλής Παστούν και Τατζίκων, με τον μουσουλμανισμό να κυριαρχεί. Εχετε δει ίσως πολλές φορές από αυτήν τη στήλη να προβάλλεται το πολιτισμικό υπόβαθρο των κοινωνιών ως σοβαρός παράγοντας επηρεασμού της οικονομικής αποτελεσματικότητας. Μάλιστα, σύντομα θα εκδοθεί από την Palgrave ένα σχετικό βιβλίο μας για τις σύγχρονες ελληνικές πολιτισμικές συμπεριφορές. Υποστηρίζουμε, λοιπόν, ότι το πολιτισμικό υπόβαθρο παίζει σοβαρό ρόλο στον τρόπο που οι κοινωνίες αντιδρούν στη σημερινή οικονομική και πολιτική πραγματικότητα και γι’ αυτό οι συμπεριφορές έχουν μακροχρόνιες (μέσα στους αιώνες) επαναλαμβανόμενες τάσεις.

Το Αφγανιστάν είναι μία παρόμοια περίπτωση που η αρχή αυτή βρίσκει εφαρμογή με την έννοια ότι οι δυτικές αξίες δεν έπεισαν και αντιθέτως η αφγανική κοινωνία διατήρησε μια συνεκτική αρνητική στάση απέναντί τους. Δεν κρίνουμε εδώ τα χαρακτηριστικά του πολιτισμικού αφγανικού υπόβαθρου που ορισμένα από αυτά είναι τόσο επώδυνα για την ανθρώπινη φυλή, όπως βεβαίως τα αντιλαμβανόμαστε εμείς στη Δύση. Απλώς, επισημαίνουμε ότι ο εκσυγχρονισμός θεσμών πρέπει να γίνεται ταυτοχρόνως με τον παρακινητικό επηρεασμό των συμπεριφορών και τη βελτίωση των οικονομικών πολιτικών.

Αλλιώς δημιουργούνται αρνητικές δυνάμεις που καταστρέφουν κάθε εξωτερική (όχι απαραίτητα στρατιωτική) παρέμβαση ακόμα και πολιτισμικής φύσης.

Ομως, και η οικονομική δομή έχει μεγάλη σημασία. Οταν έχουμε μια αγροτική οικονομία όπου οι απασχολούμενες εκτάσεις για την παραγωγή οπίου έχουν αυξηθεί 35 φορές πιο πολύ από την περίοδο 1994-2002, με τη ζήτηση από τη Δύση να κάνει το όπιο 30 φορές πιο κερδοφόρο από το σιτάρι, τότε είμαστε αντιμέτωποι με μια ιδιότυπη συμμετοχή στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Οι σπάνιες γαίες που υπάρχουν στο υπέδαφος θέλουν πολιτική σταθερότητα για να αξιοποιηθούν και οι ΗΠΑ απλώς δαπάνησαν τα κεφάλαιά τους αποκλειστικά σχεδόν σε στρατιωτικούς σκοπούς.

Ετσι, η καθυστερημένη παραγωγική δομή συνδυάστηκε με υψηλή διαφθορά στην ελίτ της χώρας και συμπληρώθηκε η εικόνα για την ερμηνεία αυτών των επικίνδυνων γεωπολιτικών εξελίξεων.

Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να βάλει στο νέο καθεστώς πολιτισμικούς όρους για την παροχή βοήθειας, που θα ελέγξουν την παραγωγή οπίου και θα αξιοποιήσουν τις σπάνιες γαίες αφήνοντας κατά μέρος τα όπλα.

Ο Παναγιώτης Ε. Πετράκης είναι καθηγητής ΕΚΠΑ