Η έμφυτη ηθική και η εκπαίδευση ορίζουν την εντιμότητα

Μέχρι τώρα, η εκπαίδευση κοινωνική και γνωσιακή, επιτρέπει στους ανθρώπους να ελέγχουν τις παρορμήσεις του εγκεφάλου. Με τον τρόπο αυτό, ντυνόμαστε ανάλογα με την περίσταση, είμαστε ευγενικοί με τους ηλικιωμένους ή μπορούμε να επικεντρωνόμαστε σε ένα σημείο, αγνοώντας κάθε περισπασμό. Ο έλεγχος που ασκεί η γνώση αυτή, παίζει ρόλο και στη λήψη ηθικών αποφάσεων.

Το ερώτημα που τίθεται όμως, είναι αν ο αυτός ο γνωστικός έλεγχος μπορεί να παρακάμψει την ηθική παρόρμηση να είμαστε έντιμοι ή ανέντιμοι;

Σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό JNeurosci της Εταιρείας Νευροεπιστημών η απάντηση στο ερώτημα εξαρτάται από την έμφυτη τοποθέτηση του ατόμου απέναντι στην ηθική.

Ερευνητές από τη σχολή Μάνατζμεντ του Ρότερνταμ από το Πανεπιστήμιο Εράσμους, στο πλαίσιο μελέτης τους, έκαναν στους συμμετέχοντες ηλεκτροεγκεφαλογράφημα για να εντοπίσουν τον τρόπο που επιδρά ο γνωστικός έλεγχος, συγκρίνοντας ταυτόχρονα τη δραστηριότητα του εγκεφάλου, όταν οι συμμετέχοντες έπρεπε να εκτελέσουν μια εργασία εξαπάτησης. Οι συμμετέχοντες έπαιζαν το παιχνίδι «εντόπισε τις διαφορές» και ανταμείβονταν όταν έβρισκαν τρεις διαφορές. Όμως μόνο μερικά ζεύγη εικόνων είχαν τρεις διαφορές, ενθαρρύνοντας τους συμμετέχοντες να «κλέψουν».

Η ηθική τοποθέτηση των συμμετεχόντων ήταν διαφοροποιημένη: κάποιοι επέλεξαν να κλέψουν ορισμένες φορές, ενώ άλλοι είπαν την αλήθεια μόνο μερικές φορές.

Ενόσω οι συμμετέχοντες αποφάσιζαν αν θα κλέψουν ή όχι, η δραστηριότητα των κυμάτων εγκεφάλου Θήτα ενισχυόταν – αντιπροσωπευτικό δείγμα  δραστηριότητας του γνωστικού ελέγχου. Η ισχυρότερη δραστηριότητα των κυμάτων Θήτα σήμαινε ότι οι συμμετέχοντες ήταν πιο πιθανό να αντιταχθούν στην έμφυτη ηθική τους: οι απατεώνες ήταν πιο πιθανό να είναι ειλικρινείς και οι τίμιοι άνθρωποι ήταν πιο πιθανό να «κλέψουν».

Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι ο γνωστικός έλεγχος εμπλέκεται καθοριστικά στη λήψη αποφάσεων εντιμότητας ή ανεντιμότητας. Ωστόσο, η ακριβής φύση αυτού του ρόλου έχει συζητηθεί έντονα. Είναι η εντιμότητα μια αυθόρμητη αντίδραση ή χρειάζεται δύναμη θέλησης για να παρακάμψουμε μια παρορμητική τάση για εξαπάτηση;

Η συμφιλίωση αυτών των αντικρουόμενων τάσεων δείχνει ότι ο γνωστικός έλεγχος επιτρέπει στους ανέντιμους συμμετέχοντες να είναι τίμιοι, ενώ επιτρέπει την εξαπάτηση σε εκείνους που είναι γενικά έντιμοι.

Συνεπώς, ο γνωστικός έλεγχος δεν προάγει την εντιμότητα ή την ατιμία από μόνος του. Εξαρτάται από την ηθική τοποθέτηση κάποιου.

Οι ερευνητές υπογράμμισαν επίσης ότι η ανεντιμότητα προκαλεί τεράστιες οικονομικές απώλειες.

Η αντιμετώπιση όμως της ανεντιμότητας με παρεμβάσεις, απαιτεί αυστηρή κατανόηση των γνωστικών διαδικασιών που έχουν προηγηθεί και στις οποίες υπόκειται το κάθε άτομο.

Προηγούμενη μελέτη διαπίστωσε ότι ο γνωστικός έλεγχος επιτρέπει στους έντιμους συμμετέχοντες να απατούν, ενώ ωθεί τους απατεώνες να είναι ειλικρινείς. Ωστόσο, είναι προφανές ότι μια μεμονωμένη μελέτη δεν αρκεί για εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Στην παρούσα μελέτη έγινε επανέλεγχος του ευρήματος και με άλλες μεθόδους ώστε να διαπιστωθεί ότι η ίδια νευρωνική «υπογραφή» που προκαλείται από τις απαιτήσεις του γνωστικού ελέγχου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εκτιμηθεί η ανεντιμότητα, δημιουργώντας συγκλίνουσες αποδείξεις ότι το αποτέλεσμα του γνωστικού ελέγχου εξαρτάται πράγματι από την ηθική τοποθέτηση του κάθε ατόμου.