Διπλή ψήφος και επιπλέον έδρες – Το περίπλοκο εκλογικό σύστημα της Γερμανίας

Το σύνταγμα της Γερμανίας προβλέπει ρητά ότι τα μέλη του ομοσπονδιακού κοινοβουλίου (γνωστού και ως Bundestag) εκλέγονται κάθε τέσσερα χρόνια «με γενικές, άμεσες, ελεύθερες, ισότιμες και μυστικές εκλογές».

Όπως εξηγεί η ίδια η Bundestag στην ιστοσελίδα της, «γενικές» σημαίνει ότι κάθε Γερμανός που έχει συμπληρώσει τα 18 έτη έχει δικαίωμα συμμετοχής στη διαδικασία. Αυτή δε τη φορά, τέτοιο δικαίωμα έχουν 60,4 εκατομμύρια πολίτες – 31,2 εκατ. γυναίκες και 29,2 εκατ. άνδρες, εκ των οποίων πάνω από το ένα τρίτο είναι άνω των 60 ετών –  με τα 2,8 εκατ. να μπορούν να προσέλθουν στις κάλπες για πρώτη φορά στη ζωή τους.

Ο όρος «άμεσες» έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι πολίτες ψηφίζουν απευθείας για τους βουλευτές τους, χωρίς τη διαμεσολάβηση αντιπροσώπων που συγκροτούν ένα κολέγιο εκλεκτόρων – μια σαφής διαφορά σε σύγκριση με το σύστημα που ισχύει στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι εκλογές χαρακτηρίζονται επίσης «ελεύθερες» διότι δεν επιτρέπεται να ασκηθεί καμία πίεση ή εκβιασμός στους ψηφοφόρους, τόσο από εγχώριους όσο και από εξωτερικούς παράγοντες. «Ισότιμες» είναι, επίσης, διότι κάθε ψήφος έχει το ίδιο ειδικό βάρος και την ίδια αξία όσον αφορά στη σύνθεση της βουλής, αποτυπώνοντας έτσι ένα σύστημα που κατά βάση μπορεί να χαρακτηριστεί ως απλή αναλογική – αν και με αρκετούς… αστερίσκους.

Τέλος, οι εκλογές είναι «μυστικές» επειδή κάθε Γερμανός και Γερμανίδα έχουν το δικαίωμα να ρίξουν την ψήφο τους χωρίς κανείς άλλος να έχει δικαίωμα να μάθει για την επιλογή τους – κάτι που διασφαλίζεται και στην περίπτωση των επιστολικών ψήφων, ο αριθμός των οποίων αναμένεται φέτος να καταρρίψει κάθε προηγούμενο ρεκόρ, πλησιάζοντας το 40% (σχεδόν 29% ήταν το 2017).

Το πρόσωπο και το κόμμα

Ως εδώ, όλα καλά θα μπορούσε να πει κανείς. Στη συνέχεια, όμως, τα πράγματα αρχίζουν να περιπλέκονται, καθώς το γερμανικό εκλογικό σύστημα περιλαμβάνει διάφορες πλευρές και «ρήτρες». Τέτοιες που, ανάμεσα στα άλλα, κάνουν τον αριθμό των μελών της Bundestag να μεταβάλλεται διαρκώς και να είναι πάντα μεγαλύτερος από τον ελάχιστο προβλεπόμενο των 598 βουλευτών.

Τυπικά, πάντως, ο παραπάνω αριθμός χωρίζεται ακριβώς στα δύο – όσες είναι και οι ψήφοι που αναλογούν στον κάθε πολίτη. Πρόκειται, πρακτικά, για μια διαδικασία διπλής ψήφου – μίας για συγκεκριμένο υποψήφιο και μίας κομματικής.

Οι μισοί, πάντως, από το μίνιμουμ των 598 προέρχονται από άμεση και προσωπική ψηφοφορία που διεξάγεται στις 299 περιφέρειες, καθεμία από τις οποίες αντιστοιχεί σε περίπου 250.000 πληθυσμού. Οι ψηφοφόροι επιλέγουν όποιον ή όποια θέλουν ανάμεσα στους υπάρχοντες υποψήφιους, οι οποίοι θεωρητικά (αν και σπανίως στην πράξη) μπορούν να είναι ανεξάρτητοι, υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουν συγκεντρώσει 200 υπογραφές υποστηρικτών τους. Αυτός ή αυτή δε που θα λάβει τις περισσότερες ψήφους αποτελεί αυτομάτως μέλος της Bundestag.

Οι άλλοι μισοί (επίσης 299) προέρχονται από τις λίστες των κομμάτων σε κάθε κρατίδιο και η κατανομή είναι αναλογική, με βάση το ποσοστό που διασφαλίζει κάθε κόμμα. Μοναδική προϋπόθεση είναι να έχει ξεπεράσει το όριο του 5% σε πανεθνικό επίπεδο ή, ακόμη και εάν δεν το πετύχει, να έχει καταφέρει να εκλέξει τουλάχιστον τρεις υποψηφίους του στην απευθείας προσωπική ψηφοφορία.

Η ψήφος τακτικής

Όπως είναι φανερό, λοιπόν, η παραπάνω διαδικασία οδηγεί σε ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες. Τη μία εξηγεί η Deutsche Welle φέροντας ένα συγκεκριμένο παράδειγμα.

Οι ψηφοφόροι, συγκεκριμένα, έχουν δικαίωμα να «μοιράσουν» την ψήφο τους ανάμεσα σε δύο κόμματα, ακολουθώντας μια συγκεκριμένη εκλογική τακτική: Μπορούν να επιλέξουν τον εκλεκτό των Χριστιανοδημοκρατών στην άμεση ψήφο και τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες στην κομματική, έτσι ώστε να βοηθήσουν τον παραδοσιακό σύμμαχο των πρώτων να μπει στη βουλή ή να είναι ενισχυμένος.

Η δεύτερη ιδιαιτερότητα είναι αυτή που ευθύνεται για τον διαφορετικό αριθμό βουλευτών στην Bundestag μετά από κάθε εκλογική διαδικασία – για του λόγου το αληθές, στις εκλογές του 2013 ήταν 630, ενώ σε αυτές του 2017 έφτασαν τους 709!

Πώς αυξάνουν οι έδρες

Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί στο γεγονός ότι ο αριθμός των εδρών που διασφαλίζει κάθε κόμμα σε πανεθνικό επίπεδο με βάση την προσωπική (άμεση) και την κομματική (έμμεση) ψήφο των Γερμανών είναι συνήθως διαφορετικός. Όμως, το σύνταγμα και ο εκλογικός νόμος προβλέπουν ότι όποιος υποψήφιος επικρατεί σε κάθε περιφέρεια αποκτά δικαιωματικά την ιδιότητα του βουλευτή. Αυτομάτως, λοιπόν, προκύπτει αύξηση του αριθμού των συνολικών εδρών σε όποιο κρατίδιο παρατηρηθεί ένα τέτοιο φαινόμενο, εξαιτίας των αποκαλούμενων «πλεονασματικών εδρών».

Εδώ θα μπορούσε να προκύψει ένα άλλο είδους πρόβλημα, καθώς κάποια κόμματα, τα οποία έχουν λάβει μεγαλύτερα ποσοστά στην έμμεση ψήφο, θα βρεθούν αδικημένα στην τελική μοιρασιά. Προκειμένου να μην συμβεί κάτι τέτοιο, ο νομοθέτης έχει προβλέψει την ύπαρξη και επιπλέον εδρών, που αποκαλούνται «έδρες εξισορρόπησης» και μοιράζονται αναλογικά σε όλα τα υπόλοιπα κόμματα.

Ο αριθμός τους δε εξαρτάται ευθέως από τον αντίστοιχο των «πλεονασματικών εδρών» οι οποίες έχουν προκύψει στα 16 κρατίδια και μετά από τους αναγκαίους συμψηφισμούς ανάμεσα στα κόμματα που εκπροσωπούνται στη βουλή.

Έχοντας όλα αυτά κατά νου, εκατομμύρια Γερμανοί και οι Γερμανίδες έχουν αρχίσει από τα τέλη Αυγούστου να στέλνουν τις επιστολικές τους ψήφους, ενώ την Κυριακή 26 Σεπτεμβρίου θα προσέλθουν στις κάλπες οι υπόλοιποι. Όσο για το ποσοστό της αποχής, που το 2017 έφτασε στο 24% (έναντι 28,5% το 2013), για την ώρα παραμένει γρίφος.