Περιβαλλοντικά εγκλήματα και ξέπλυμα μαύρου χρήματος

Από την παράνομη εξόρυξη και υλοτομία μέχρι το λαθρεμπόριο επικίνδυνων αποβλήτων και χημικών, το περιβαλλοντικό έγκλημα βρίσκεται σε άνοδο, κάτι που το καθιστά ιδιαίτερα επικίνδυνο, καθώς υποσκάπτει – μεταξύ άλλων – τις προσπάθειες των κυβερνήσεων – είτε ατομικά είτε συλλογικά – να ανακόψουν την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Υπό αυτό το πρίσμα, καθίσταται επιτακτική ανάγκη η αποφασιστική αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από τέτοιου είδους παράνομες δραστηριότητες, η οποία θα συμβάλει καταλυτικά στην καταπολέμησή τους.

Αν κάποιος διερωτάται πώς μπορεί να συνδέεται η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες με το περιβαλλοντικό έγκλημα, αρκεί να αναλογιστεί ότι εάν αφεθούν ανεξέλεγκτες οι σχετικές παράνομες δραστηριότητες, μπορούν να προκαλέσουν μακροπρόθεσμες συνέπειες στο περιβάλλον, στη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς και στην ίδια την οικονομία.

Σύμφωνα με την έκθεση που δημοσίευσε το 2016 το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών σε συνεργασία με την Ιντερπόλ, τα περιβαλλοντικά εγκλήματα αυξάνονται, επεκτείνονται και γίνονται τμήμα και ειδική κατηγορία μιας ευρύτερης διακρατικής οργανωμένης μορφής εγκλήματος. Στην ίδια έκθεση επισημαίνεται ότι αυτή η νέα μορφή εγκλήματος, η οποία εμφανίζει αυξανόμενα στοιχεία διακρατικότητας, σχετίζονται με την παράνομη εξόρυξη και υλοτομία και την παράνομη εμπορία των προϊόντων τους, την παράνομη αλιεία, την παράνομη διακίνηση επικίνδυνων αποβλήτων και χημικών, ενώ ταυτόχρονα απειλεί την οικονομία μέσω της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας από την παράνομη εξόρυξη φυσικού πλούτου.

Δύο χρόνια αργότερα, η Ιντερπόλ, το RHIPTO – Νορβηγικό Κέντρο για τη Διεθνή Ανάλυση και η Διεθνής Πρωτοβουλία κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος υπολόγισαν σε έκθεσή τους ότι τα ετήσια έσοδα του περιβαλλοντικού εγκλήματος κυμαίνονται μεταξύ 110 και 281 δισ. ευρώ, μια αύξηση της τάξεως του 14% (9%-20%) από την προηγούμενη εκτίμηση του 2016 και 44% υψηλότερη (32%-57%) από την αντίστοιχη εκτίμηση του 2014.

Η διεθνής κοινότητα φαίνεται να έχει ήδη αξιολογήσει τα στοιχεία και να είναι έτοιμη να χαράξει τις πολιτικές της, με πρώτο βήμα τον εντοπισμό των κινδύνων και των προκλήσεων και με επόμενο τη χάραξη των πολιτικών και τη διαμόρφωση των μηχανισμών που θα απαντήσουν στη νέα μορφή εγκλήματος σε επιχειρησιακό επίπεδο.

Στην πρόσφατη έκθεση που δημοσίευσε η Διεθνής Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης (Financial Action Task Force – FATF), το διακυβερνητικό όργανο που θέτει διεθνή πρότυπα για την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, με τίτλο «Νομιμοποίηση εσόδων από το περιβαλλοντικό έγκλημα», σημειώθηκε ότι οι δράστες του περιβαλλοντικού εγκλήματος μπορούν να είναι είτε φυσικά είτε νομικά πρόσωπα. Υπογραμμίστηκε, δε, ότι οι εγκληματίες στηρίζονται τόσο στον χρηματοπιστωτικό όσο και στον μη χρηματοπιστωτικό τομέα για να νομιμοποιήσουν τα χρήματα που αποκτούν από αυτές τις δραστηριότητες.

Αυτό που ίσως είναι σημαντικότερο και απαιτεί διεθνή προσοχή είναι ότι το περιβαλλοντικό έγκλημα χαρακτηρίζεται από το δίπτυχο «χαμηλός κίνδυνος – υψηλά κέρδη», κάτι που το καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικό για τον εγκληματικό κόσμο. Ελκυστικό καθίσταται, όμως, και από τον κατακερματισμό του ρυθμιστικού πλαισίου ανά τον κόσμο και ως εκ τούτου υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης ως προς τη σύγκλιση και εναρμόνιση στα σχετικά πρότυπα και στις συστάσεις.

Για αυτόν τον λόγο, ήδη από το 2020, η FATF έθεσε στις κεντρικές της προτεραιότητες το περιβαλλοντικό έγκλημα. Ο διεθνής διάλογος έχει ξεκινήσει. Αυτό είναι το πρώτο βήμα ώστε τα κράτη να εντοπίσουν τους κινδύνους που θέτει στις οικονομίες και στις κοινωνίες τους το περιβαλλοντικό έγκλημα, ιδίως λόγω της διακρατικής φύσης του, ακόμα και για την περίπτωση κρατών που δεν διαθέτουν βιομηχανίες σχετιζόμενες με τον φυσικό πλούτο. Το επόμενο βήμα είναι να κατορθώσουν τα κράτη σε εθνικό, πλέον, επίπεδο να εφαρμόσουν διεθνή πρότυπα και να διαμορφώσουν κατάλληλα εργαλεία αντιμετώπισης αυτής της εγκληματικής συμπεριφοράς.

Η Ελλάδα παραμένει ενεργή στον διεθνή διάλογο, παρακολουθεί τις εξελίξεις και συμμετέχει στη διαμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου που θα επιτρέψει τον εντοπισμό των εγκληματικών συμπεριφορών, αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος, των πολιτών, του χρηματοπιστωτικού τομέα και της εν γένει κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Πριν από λίγες ημέρες, στο πλαίσιο της 85ης Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης, είχαμε την ευκαιρία με τον πρόεδρο της FATF να αναδείξουμε το ζήτημα του περιβαλλοντικού εγκλήματος και να υπογραμμίσουμε την ανάγκη για περαιτέρω δράση και συντονισμένα βήματα ώστε η διεθνής κοινότητα να θέσει τις θεσμικές προϋποθέσεις που θα περιορίσουν σημαντικά την έκταση και τη δυναμική του φαινομένου.

Η χώρα μας έχει θέσει ως κορυφαία προτεραιότητα την προστασία του περιβάλλοντος και σε αυτό το πλαίσιο έχει θέσει στο στόχαστρο και το περιβαλλοντικό έγκλημα. Προς αυτή την κατεύθυνση, η κυβέρνηση δραστηριοποιείται σε διεθνές επίπεδο, ιδίως μέσω της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της FATF, αλλά και σε εθνικό, με τη συμμετοχή και τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ώστε να συνεχιστούν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στο συγκεκριμένο μέτωπο.

Ο δρ Χρήστος Τριαντόπουλος είναι υφυπουργός στον Πρωθυπουργό, αρμόδιος για θέματα Κρατικής Αρωγής και Αποκατάστασης από Φυσικές Καταστροφές.