Φορολογικοί παράδεισοι – Πολεμική και ενστάσεις για την ευρωπαϊκή «μαύρη λίστα»

Δύο μόλις ημέρες μετά τη δημοσιοποίηση των Pandora Papers οι υπουργοί Οικονομίας και Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανακοίνωσαν τη νέα, επικαιροποιημένη λίστα των «27» με τους φορολογικούς παραδείσους. Μια «μαύρη λίστα» στην οποία, μετά τη διαγραφή της Ανγκουίλα, του Δομίνικου και των Σεϊχελλών, αριθμεί πλέον μόνο εννέα χώρες ή κρατικές οντότητες, ακριβέστερα. Όμως η λίστα της ΕΕ ξεσήκωσε αντιδράσεις από διεθνείς οργανώσεις, αλλά και στο εσωτερικό της Ένωσης. Και σε κάθε περίπτωση, η αμφισβήτηση τόσο για τα κριτήρια όσο και για τις κυρώσεις που επιβάλλουν οι Βρυξέλλες στους φορολογικούς παραδείσους μάλλον συν τω χρόνω θα κλιμακώνεται.

«Ανακοινώσαμε τη νέα λίστα των φορολογικών παραδείσων όχι για να την επιβαρύνουμε, αλλά για να την ελαφρύνουμε», σημειώνουν οι Ευρωπαίοι υπουργοί. Αλλά η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Oxfam, που έχει ως κύρια αποστολή την καταπολέμηση της φτώχειας στον πλανήτη, θεωρεί ότι «η ΕΕ κατάφερε να μετατρέψει την κατάρτιση της μαύρης λίστας σε αστείο». Ο δε σοσιαλιστής ευρωβουλευτής Πολ Τανγκ, πρόεδρος της αρμόδιας για φορολογικά θέματα υποεπιτροπής του Ευρωκοινοβουλίου, απεφάνθη ότι τα κριτήρια της ευρωπαϊκής μαύρης λίστας είναι «απολύτως ακατάλληλα» και ότι «χρειάζονται σοβαρή αναθεώρηση».

Αιτία των ενστάσεων είναι το γεγονός ότι «κάποιοι φορολογικοί παράδεισοι, από τους πλέον σκοτεινούς που αναφέρονται στα Pandora Papers, δεν συμπεριλαμβάνονται στην ευρωπαϊκή μαύρη λίστα», όπως επισήμανε ο συντηρητικός γερμανός ευρωβουλευτής Μάρκους Φέρμπερ, μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης της Βαυαρίας.

Αποκλεισμοί και αποσιωπήσεις

Άλλοι Ευρωπαίοι πολιτικοί με δηλώσεις τους σημειώνουν το γεγονός ότι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι υπουργοί της ΕΕ αποφεύγουν να στοχοποιήσουν πρακτικές «κραυγαλέων φορολογικών διευκολύνσεων» που παρέχουν κράτη-μέλη της Ένωσης, ενώ δεν αναφέρονται στα ονόματα του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, του πρωθυπουργού της Δημοκρατίας της Τσεχίας και του υπουργού Οικονομικών της Ολλανδίας, ονόματα που μνημονεύονται στα Pandora Papers.

Ο αρμόδιος για θέματα Οικονομίας επίτροπος της ΕΕ Πάολο Τζεντιλόνι από την πλευρά του υπερασπίστηκε όχι μόνο τη νέα λίστα αλλά όλες τις κρίσεις επ’ αυτής των Ευρωπαίων αξιωματούχων από το 2017 και εντεύθεν. Υπενθυμίζεται ότι το Δεκέμβριο του 2017 τα κράτη-μέλη συμφώνησαν να καταρτίσουν και να ενημερώνουν δις ετησίως έναν κατάλογο «κρατικών νομοθεσιών που δεν συνεργάζονται σε ό,τι αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών που αφορούν τη φορολόγηση».

Αναγνώρισε, πάντως, ο ιταλός επίτροπος την ύπαρξη κάποιων «δυσλειτουργιών» και δήλωσε ανοικτός για να συζητήσει τα κριτήρια βάσει των οποίων καταρτίζεται η ευρωπαϊκή λίστα των φορολογικών παραδείσων. Σκάνδαλα όπως αυτά που αποκάλυψαν τα Panama Papers ή τα Luxleaks (διαρροές εγγράφων που αφορούν φορολογικές «διευκολύνσεις» στις οποίες είναι γνωστό ότι ειδικεύεται παγίως και συστηματικά το Λουξεμβούργο) «ενισχύουν την αποφασιστικότητά μας να ακολουθήσουμε τις στρατηγικές και να ενδυναμώσουμε τις δράσεις μας κατά της φοροδιαφυγής», διαβεβαίωσε ο Τζεντιλόνι.

Ο επίτροπος υπενθύμισε τέλος ότι πριν από την εκπνοή του τρέχοντος έτους η Επιτροπή θα υποβάλει στο Ευρωκοινοβούλιο μια νέα νομοθετική πρόταση για την καταχρηστική λειτουργία εταιρειών-κελυφών που διευκολύνουν ιδιώτες και επιχειρήσεις να κρύβουν τα εισοδήματα και τα κέρδη τους αντιστοίχως και να φοροδιαφεύγουν.

Η ΕΕ και τα του οίκου της

Μετά τη διαγραφή της Ανγκουίλα, του Δομήνικου και των Σεϊχελών στην ευρωπαϊκή λίστα των φορολογικών παραδείσων απομένουν οι αμερικανικές Νήσοι Σαμόα, το ανεξάρτητο κράτος των Σαμόα, τα νησιά Φίτζι, το Γκουάμ, τα Παλάος, ο Παναμάς, η Δημοκρατία Τρινιντάντ και Τομπάγκο, το Βανουάτου και οι αμερικανικές Παρθένες Νήσοι.

Χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποκλείονται από τη λίστα, παρά το ότι «έχουν νομοθεσίες που είναι γνωστές για την ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση που προβλέπουν», όπως σημειώνει η γαλλική «Le Figaro», αναφέροντας μάλιστα ως παράδειγμα την Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα και την Ολλανδία. Η ίδια η ΕΕ δικαιολογεί την απόφασή της να μη συμπεριλαμβάνει στη μαύρη λίστα κράτη-μέλη επειδή «εκεί ήδη εφαρμόζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις μέτρα που αντισταθμίζουν τα προβλήματα που ανακύπτουν από μια υπερβολικά χαλαρή φορολόγηση».

Ως εκ τούτου η ευρωπαϊκή λίστα αναφέρεται και αφορά μόνο τις «εξωτερικές απειλές» σε ό,τι αφορά τη φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα χρήματος, που προέρχονται από τρίτες χώρες. Οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες έβαλαν στο μικροσκόπιο 213 χώρες και ανεξάρτητες κρατικές οντότητες και τις κατέταξαν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τις οικονομκές σχέσεις που διατηρούν με την ΕΕ και με τη φορολογική πολιτική που εφαρμόζουν στο εσωτερικό τους – κυρίως αν υπάρχει φορολογική διαφάνεια ή όχι.

«Γκρίζα λίστα» και «κυρώσεις»

Στην αρχική λίστα που δημοσιοποιήθηκε στα τέλη του 2017 περιλαμβάνονταν 17 φορολογικοί παράδεισοι. Στην αναθεώρηση του Φεβρουαρίου 2021 οι καταγραφές είχαν περιοριστεί σε 12 και στην πλέον πρόσφατη αναθεώρηση περιορίστηκαν σε 9.

Σημειωτέον ότι στον «ενδιάμεσο κατάλογο» που καταρτίζει η ΕΕ περιλαμβάνονται χώρες που δεν έχουν ακόμη εφαρμόσει τα κριτήρια φορολογικής διαφάνειας και συνεργασίας που έχει κωδικοποιήσει η Ένωση, αλλά έχουν δεσμευθεί να το πράξουν. Το 2018 η «γκρίζα» αυτή λίστα περιελάμβανε 65 χώρες, αλλά πλέον ο αριθμός τους έχει περιοριστεί επίσης σε 9. Πρόκειται για την Αυστραλία, την Τουρκία, την Ταϊλάνδη, την Ιορδανία, τα Νησιά Μπαρμπάντος, τις Μαλδίβες, την Τζαμάικα, την Μποτσουάνα και το Βασίλειο της Εσουατίνης – πρώην Ζουαζιλάνδη.

Οι χώρες της «γκρίζας λίστας» θεωρητικά μπορούν είτε να διαγραφούν απ’ αυτή είτε να μεταπηδήσουν στη μαύρη λίστα. Ποιες κυρώσεις, όμως, προβλέπει η ΕΕ για τις χώρες της μαύρης λίστας; Κατ’ αρχάς οι χώρες αυτές δεν αποκλείονται από διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης, όπως είναι αυτά που εκταμιεύει το Ευρωπαϊκό Ταμείο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ή το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Επενδυτική Στρατηγική (EFSI).

Οι εκταμιεύσεις, όμως, της ΕΕ προς τις χώρες της μαύρης λίστας γίνονται μόνο υπό τη μορφή άμεσων επενδύσεων και όχι εμμέσως, μέσω ενδιάμεσων δημοσίων ή ιδιωτικών εταιρικών οντοτήτων που εδρεύουν στις εν λόγω χώρες.

Η Κομισιόν ασκεί πιέσεις προς τις κυβερνήσεις και τις διοικήσεις των χωρών της μαύρης λίστας προκειμένου να μεταρρυθμίσουν τη φορολογική νομοθεσία τους και να προσαρμόσουν τις πρακτικές τους με τις διεθνείς νόρμες νομιμότητας και διαφάνειας. Αλλά δεν κλείνει την στρόφιγγα των χρηματοδοτήσεων προς τις χώρες αυτές «προκειμένου να διατηρήσουν τον στόχο της βιώσιμης ανάπτυξης», όπως σημειώνει η Επιτροπή.