Από τα Panama Papers στα Pandora Papers – Τι άλλαξε τελικά;

«Οπότε, για να συνοψίσουμε, πάμπλουτοι άνθρωποι κρύβουν κάπου μακριά τα χρήματά τους προκειμένου να αποφύγουν τη φορολόγηση. Και αυτό είναι είδηση;».

Η σύντομη επιστολή ενός αναγνώστη στην «Guardian», ενός από τα 150 διεθνή μίντια που έφεραν στο φως αυτή την εβδομάδα, με τη σύμπραξη της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), τα Pandora Papers, δείχνει πόσο ευρέως διαδεδομένη είναι στην κοινή γνώμη η πεποίθηση πως τίποτα δεν άλλαξε και τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει, κι ας αποκαλύπτει ο Τύπος ξανά και ξανά τα τελευταία χρόνια (αρχικά, το 2013, με τα Offshore Leaks, κατόπιν, το 2014, με τα China Leaks, στη συνέχεια, το 2016, με τα Panama Papers, τα Bahama Leaks και τα Football Leaks, έπειτα, το 2017, με τα Money Island, τα Malta Files και τα Paradise Papers, το 2018, με τα Dubai Papers, το 2020 με τα FinCen Files και το 2021 με τα OpenLux) τον γενικευμένο χαρακτήρα των καταχρήσεων του συστήματος των offshore καταπιστευμάτων και εταιρειών.

Στην πραγματικότητα, όμως, τα Εγγραφα της Πανδώρας ήρθαν να καταδείξουν και πόση πρόοδος έχει γίνει από όταν άρχισε να λαμβάνει αυστηρότερα μέτρα ο κόσμος έναντι της υπεράκτιας φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, και πόση πρέπει να γίνει ακόμα.

Δώδεκα εκατομμύρια έγγραφα προερχόμενα από 14 δικηγορικά γραφεία, όλα εξειδικευμένα στη δημιουργία ανώνυμων εταιρειών σε φορολογικούς παραδείσους, μία ανώνυμη πηγή, 600 ερευνητές δημοσιογράφοι που επεξεργάστηκαν αυτήν την πρωτοφανή σε όγκο διαρροή επί δύο χρόνια.

Κάπως έτσι ήρθαν και συνεχίζουν να έρχονται στο φως τα μυστικά 35 πρώην και νυν αρχηγών κρατών, 300 δημόσιων αξιωματούχων, 130 δισεκατομμυριούχων και δεκάδων χιλιάδων ακόμα ιδιοκτητών υπεράκτιων εταιρειών.

Πλάι στα ονόματα του ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, του τσέχου πρωθυπουργού Αντρέι Μπάμπις, του κύπριου προέδρου Νίκου Αναστασιάδη, του ολλανδού χριστιανοδημοκράτη υπουργού Οικονομικών Βόπκε Χέκστρα, του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Τόνι Μπλερ, του ιορδανού βασιλιά Αμπντάλα, του αζέρου προέδρου Ιλάμ Αλίεφ, βρέθηκαν τα ονόματα τριών μεγαλοχορηγών (οι δύο ρωσικής καταγωγής) του βρετανικού Συντηρητικού Κόμματος, μίας ερωμένης του Βλαντίμιρ Πούτιν που έγινε ξαφνικά πολυεκατομμυριούχος, γνωστών προσωπικοτήτων από τον κόσμο των σπορ και του θεάματος, όπως η τραγουδίστρια Σακίρα και ο προπονητής της Μάντσεστερ Σίτι, Πεπ Γκουαρδιόλα, αλλά και κοινών εγκληματιών, από τον Ραφαέλε Αμάτο, ένα στέλεχος της Καμόρα που κατηγορείται για καμιά δωδεκαριά φόνους, και ενέπνευσε με την ιστορία του το βιβλίο και τη σειρά «Γόμορρα», έως τον διεθνώς καταζητούμενο μαλαισιανό επιχειρηματία Τζο Λο, το πρόσωπο – κλειδί του σκανδάλου 1MDB.

Και 283 Ελληνες

Αρκετές χώρες ξεκίνησαν έρευνες, πολύ περισσότεροι θιγόμενοι κατέφυγαν στην άρνηση ή τη σιωπή.

Αναμένονται και άλλες αποκαλύψεις: ανάμεσα στους 270.000 πραγματικούς δικαιούχους offshore εταιρειών που έχουν εντοπιστεί, φέρεται να συμπεριλαμβάνονται και 283 Ελληνες, οι περισσότεροι επιχειρηματίες, αλλά και αρκετοί δικηγόροι που εμφανίζονται ως ιδιοκτήτες ώστε να μη γίνει γνωστό το όνομα των πραγματικών ιδιοκτητών.

Το φως των προβολέων θα πέσει για λίγο πάνω τους, μαζί με τη δημόσια αποδοκιμασία των αθέμιτων (αλλά όχι παράνομων…) πρακτικών τους, και στο τέλος της μέρας, το σύστημα των offshore θα παραμείνει άθικτο. Ή τουλάχιστον, αυτό πιστεύουν οι περισσότεροι απλοί πολίτες.

Η αλήθεια είναι πως, υπό την πίεση της κοινής γνώμης, έχει συντελεστεί την τελευταία δεκαετία σημαντική πρόοδος. Το ιερό τραπεζικό απόρρητο ήρθη στην ΕΕ το 2017. Από το 2019, η διαφάνεια είναι θεωρητικά ο κανόνας σε ολόκληρο τον κόσμο, χάρη στην αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών σε ό,τι αφορά τους τραπεζικούς λογαριασμούς.

Ταυτόχρονα, ολοένα και περισσότερες χώρες βάλθηκαν να φτιάχνουν μητρώα με τους πραγματικούς ιδιοκτήτες των εταιρειών, ώστε να παρακαμφθεί επιτέλους ο σκόπελος των εικονικών ιδιοκτητών, της «βιτρίνας».

Ολο αυτό το οικοδόμημα ωστόσο βασίζεται στη χρηστή συμπεριφορά των χρηματοπιστωτικών μεσολαβητών, εκείνων που καταχωρούν τις εταιρείες και είναι υπεύθυνες για τη συλλογή των πληροφοριών των πελατών τους -ανάμεσά τους, οι 14 δικηγορικές εταιρείες που βρίσκονται στο επίκεντρο των Pandora Ρapers, και αποδεδειγμένα απέτυχαν να δείξουν τη δέουσα επιμέλεια, αλλά και ένα σαφώς μεγαλύτερο οικοσύστημα τραπεζιτών, δικηγόρων, συμβολαιογράφων και άλλων παρόχων υπηρεσιών που αρνούνται όποτε και αν βρεθούν στο στόχαστρο κάθε ευθύνη, επιρρίπτοντας την τελευταία είτε στην ηθική των τελικών πελατών τους, για λογαριασμό των οποίων στήνουν υπεράκτιες εταιρείες, είτε στα ίδια τα κράτη, που δεν πραγματοποιούν επαρκείς ελέγχους.

Το σύστημα όμως διαιωνίζεται και λόγω ενός τοξικού παγκόσμιου διαγωνισμού μειοδοσίας όσον αφορά στη διαφάνεια. Μπορεί μετά τα Panama Ρapers (που έφεραν στο φως φορολογικά εγκλήματα) και τα Paradise Papers (που επικεντρώνονταν περισσότερο στη δημιουργική φοροαποφυγή των επιχειρήσεων), να είδαμε αρκετά υπεράκτια κέντρα της Καραϊβικής και όχι μόνο να υιοθετούν, αναγκαστικά, αυστηρότερους κανόνες ελέγχου, μπορεί ο ΟΟΣΑ να δρομολογεί τώρα μια παγκόσμια συμφωνία για έναν ελάχιστο, παγκόσμιο φορολογικό συντελεστή για τις επιχειρήσεις, ταυτόχρονα όμως, νέα Ελντοράντο ανοίγουν την αγκαλιά τους στους πελάτες που αναζητούν την αδιαφάνεια.

Η μεγάλη πλειονότητα των κρατών που κατονομάζονται στα Pandora Ρapers, από το Χονγκ Κονγκ, το Μπελίζ, τις βρετανικές Παρθένες Νήσους μέχρι την Κύπρο, δεν συμπεριλαμβάνονται στη μαύρη λίστα των φορολογικών παραδείσων που δημιούργησε η ΕΕ τον Δεκέμβριο του 2017, μετά τα Panama Ρapers – την Τρίτη, μάλιστα, οι ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών έκριναν ενδεδειγμένο να αφαιρέσουν τρία εδάφη από αυτή τη λίστα, την Ανγκουίλα (τη μοναδική δικαιοδοσία που διατηρεί ακόμα μηδενικό συντελεστή), την Ντομίνικα και τις Σεϋχέλλες, προκαλώντας τη μήνη πολλών ευρωβουλευτών αλλά και διεθνών οργανώσεων όπως η Oxfam.

Ευρωπαίοι αξιωματούχοι είχαν βέβαια ξεκινήσει ήδη συζητήσεις για το κατά πόσο πρέπει να μεταρρυθμιστούν τα κριτήρια ένταξης στην επίμαχη λίστα, και επιπλέον, η Κομισιόν υποσχέθηκε νέες νομικές προτάσεις για την καταπολέμηση των εταιρειών – βιτρίνα μέχρι τα τέλη της χρονιάς.

Διπλό παιχνίδι

«Απολύτως απαράδεκτες» χαρακτήρισε τις πρακτικές που καταγγέλλονται στα Pandora Papers η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν την ώρα που, στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, η εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου επαναβεβαίωνε τη στράτευση του Τζο Μπάιντεν υπέρ ενός «πιο δίκαιου φορολογικού συστήματος» και «περισσότερης διαφάνειας», σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Οι ΗΠΑ εξακολουθούν ωστόσο να παίζουν διπλό παιχνίδι, πιέζοντας για περισσότερη ρύθμιση όταν αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους, ενώ παράλληλα φιλοξενούν ανενόχλητες τους δικούς τους φορολογικούς παραδείσους – από το Ντέλαγουεαρ, την πολιτεία που εκπροσωπούσε ο αμερικανός πρόεδρος στη Γερουσία επί 36 χρόνια, μέχρι την Αλάσκα, τη Νεβάδα, το Νιου Χάμσαϊρ και πρωτίστως τη Νότια Ντακότα, όπου τα τοποθετημένα κεφάλαια τετραπλασιάστηκαν μέσα σε δέκα χρόνια, φτάνοντας τα 360 δισ. δολάρια.

Για την ιστορία, προ τετραετίας είχε υπολογιστεί ότι στους φορολογικούς παραδείσους συγκεντρώνονται ενεργητικά άνω των 8,7 τρισ. δολαρίων, ή 7,9 τρισ. ευρώ.

Και για να συνοψίσουμε: μόνο αν γίνει παγκόσμια μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική η μάχη εναντίον τους.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ