Σε προηγούμενα άρθρα μας αναφερθήκαμε στη σχέση της χρηματοοικονομικής με τους δημοκρατικούς θεσμούς και της κρίσης χρέους με βάση το πρόσφατο βιβλίο του Georges Ugeux «Wall Street a l’assaut de la democratie», Odile Jacob, 2021 ( K. Ζοπουνίδης, Κ. Bouaiss, χρηματοοικονομική και δημοκρατία, Οικονομικός Ταχυδρόμος, Οκτώβριος 2021,  Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, από την κρίση του 2008 στην κρίση χρέους του 2020, Πολυτεχνείο Κρήτης, Οκτώβριος 2021).

Είναι τόσο παράλογο να είναι κάποιος «υπέρ» όσο και «κατά» της τεχνολογικής και χρηματοοικονομικής καινοτομίας. Όπως αναφέρει ο G. Ugeux, «πολύ συχνά, βλέποντας μια καινοτομία να συμβαίνει, προσπάθησα να καταλάβω τί νέο υπάρχει σε αυτήν». Αυτή η θέση οδηγεί στο ερώτημα: ποιος πραγματικά επωφελείται από τη χρηματοοικονομική καινοτομία; Έχει προστιθέμενη αξία ή είναι απλώς ένας τρόπος να επιτραπεί στις χρηματοοικονομικές αγορές να αναπτυχθούν πέρα από κάθε κοινωνική ή χρηματοοικονομική χρησιμότητα; Θα μπορούσε κάποιος να αποδείξει την προστιθέμενη αξία του διαχωρισμού των διαφόρων στοιχείων ενός χρηματοοικονομικού προϊόντος, της διαπραγμάτευσης του μερίσματος και της μετοχής χωρίς μέρισμα; Αυτές είναι ψευδείς καινοτομίες. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να διαχωριστούν οι καινοτομίες που δημιουργούν αξία από τις άλλες. Η διακυβέρνηση των τεχνολογικών επιχειρήσεων έχει βρεθεί πολλές φορές να παραβιάζει τους κανονισμούς ή την ηθική. Μόνο τώρα υψώνονται ορισμένες φωνές ενάντια στην «τεχνολογική τρομοκρατία» που κυριαρχεί στις κεφαλαιαγορές. Είναι «ενέσεις» μετρητών που εκτόξευσαν την αξία των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας και όχι τις χρηματοοικονομικές επιδόσεις τους που συχνά είναι μέτριες. Οι ιδρυτές και τα στελέχη τους είναι σχεδόν όλοι δισεκατομμυριούχοι. Οι πέντε κορυφαίες χρηματιστηριακές αξίες στον κόσμο ξεπερνούν το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια η καθεμία. Apple, Microsoft, Amazon, Google, και Facebook μαζί αξίζουν 9,1 τρισεκατομμύρια δολάρια σε σύγκριση με τις οικονομίες των χωρών.

• ΗΠΑ : 20,49 τρις. Δολάρια
• Κίνα : 13,4 τρις. Δολάρια
• Ιαπωνία : 4,97 τρις. Δολάρια
• Γερμανία : 4,00 τρις. Δολάρια
• Ην. Βασίλειο : 2,83 τρις. Δολάρια
• Γαλλία : 2,78 τρις. Δολάρια
• Ιταλία: 2,07 τρις. Δολάρια
• Βραζιλία : 1,87 τρις. Δολάρια
• Καναδάς : 1,71 τρις. Δολάρια

Πηγή : G. Ugeux.

Μερικά παραδείγματα

Παράγωγα προϊόντα: ποιος ωφελείται από αυτά;

Ο συγγραφέας αναρωτιέται όταν η JP Morgan ανακοινώνει ότι, εν μέσω της κρίσης του κορωνοιού, έχει κερδίσει 2 δισεκατομμύρια δολάρια στη μοναδική δραστηριότητα διαπραγμάτευσης παραγώγων προϊόντων σε μετοχές, δεν δικαιούμαστε να ερευνήσουμε ποιος κερδίζει από αυτήν την αγορά και ποιοι είναι οι συναφείς κίνδυνοι; Όταν η ΒΝΡ Paribas αναγνωρίζει στον ισολογισμό της 247 δισεκατομμύρια ευρώ παράγωγα προϊόντα (δηλαδή το 12% των περιουσιακών της στοιχείων) ως χρηματοπιστωτικά μέσα και μόνο 12,5 δισεκατομμύρια για σκοπούς αντιστάθμισης κινδύνου, μπορεί κανείς να φανταστεί ποιο ποσοστό της αγοράς παραγώγων υποστηρίζει την αντιστάθμιση κινδύνων και την κατηγορία κερδοσκοπικών περιουσιακών στοιχείων.

Ανά πάσα στιγμή, οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές ήθελαν να «καλυφθούν» από ορισμένες διακυμάνσεις της αγοράς: είτε πρόκειται για συναλλαγματικό, πιστωτικό ή επιτοκιακό κίνδυνο, η χρηματοοικονομική καινοτομία κατέστησε δυνατή την εύρεση παραγώγων προϊόντων με ευκολότερες λύσεις από τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης ή τα swaps (ανταλλαγές). Αυτό που φαίνεται να είναι γρήγορες και εύκολες λύσεις, ωστόσο, κρύβει τους κινδύνους των αντισυμβαλλόμενων, επομένως δεν είναι απλώς μια συναλλαγή, αλλά ένας πολλαπλασιασμός των κινδύνων. Η έκρηξη της αγοράς παραγώγων, η οποία έχει μετατραπεί σε μια κατηγορία περιουσιακών στοιχείων, διευκολύνθηκε από εφησυχαστικούς κανονισμούς, οι οποίοι αντί να λαμβάνουν υπόψη τους κινδύνους που σχετίζονται με τις συναλλαγές, σταθμίζουν μόνο το υπόλοιπο.

Η εμπειρία από τα κρυπτονομίσματα ή η κατασκευή περιουσιακών στοιχείων χωρίς «ουσία»

Η δημιουργία νέων χρηματοοικονομικών προϊόντων γεννιέται συχνά από τη συνάντηση στις κεφαλαιαγορές των επιθυμιών των δανειοληπτών και των δανειστών. Μεταξύ αυτών, το bitcoin, παραμένει η πιο επιτυχημένη προσπάθεια νέου τύπου περιουσιακών στοιχείων, και έχει ονομαστεί – κατά λάθος – εναλλακτικό νόμισμα από τη Federal Reserve. Γύρω από το bitcoin, δημιουργήθηκε ένα οικοσύστημα, χρησιμοποιώντας γνωστούς όρους, αλλά δημιουργήθηκε σύγχυση: νόμισμα, χρηματιστηριακή αξία, μάρκες καζίνου; Τα κρυπτονομίσματα έχουν κοινωνική χρησιμότητα ή είναι απλώς μια εκδήλωση δυσπιστίας των επενδυτών; Ήταν η προέλευση μεγάλων απατών της εγκληματικής νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες; Για το συγγραφέα, πρόκειται για την πυραμίδα του Ponzi κτισμένη πάνω στην άμμο. Σε αντίθεση με μια μετοχή ή μια ομολογία, τα κρυπτονομίσματα έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομία. Δεν περιλαμβάνεται καμιά προστιθέμενη αξία. Είναι ένα τεράστιο παιχνίδι μεταξύ των πλουσίων που καλούν τους λιγότερο πλούσιους να κερδοσκοπήσουν για ένα περιουσιακό στοιχείο αόριστου χαρακτήρα, που διαπραγματεύεται σε χρηματιστήρια που δεν έχουν δομή χρηματιστηρίου, ή είναι ακατάλληλα να αποτελούν μέσο πληρωμής ή μονάδα υπολογισμού. Ωστόσο, ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι το πρόβλημα είναι αλλού: ένα περισσότερο ή λιγότερο μορφωμένο τμήμα του πληθυσμού έχει αποκτήσει τέτοια δυσπιστία προς τις τράπεζες ή τις νομισματικές αρχές που είναι έτοιμο να επενδύσει σε οτιδήποτε, υπό την προϋπόθεση ότι οι αρχές και τα παραδοσιακά ιδρύματα το απορρίπτουν. Αυτό το πρόβλημα είναι ένα ζήτημα δημοκρατίας: εάν δεν αναγνωρίζουμε την προστιθέμενη αξία ενός νομίσματος ή μιας κεντρικής τράπεζας, αυτό συμβαίνει επειδή το σύστημα έχει χάσει μέρος της αξιοπιστίας του. Αυτή είναι η πρόσκληση που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες: δυσπιστία στο νόμισμα.

Συμπερασματικά, η καινοτομία των χρηματοοικονομικών αγορών δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε βάρος της δημοκρατίας, των κανόνων διαφάνειας ή ακόμη και να οργανώσει απάτη ή φοροδιαφυγή. Το ερώτημα είναι πώς να το επιτύχεις αυτό χωρίς να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα στην καινοτομία. Οι μεγάλοι φορείς της τεχνολογίας αντιδρούν όλο και περισσότερο ως να ήταν υπεράνω των νόμων. Αυτό είναι αντιδημοκρατικό.

* Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Καθηγητής Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

* Δρ. Αιμίλιος Γαλαριώτης, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Αντιπρύτανης έρευνας, Audencia Business School, France, Πρόεδρος της Γαλλικής Εταιρείας Χρηματοοικονομικής

* Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering Πολυτεχνείο Κρήτης